فرضیه‌ای جدید در مورد اهرام مصر

بیژن روحانی

گرچه تاکنون تحقیقات بسیار مفصلی در مورد اهرام باستانی مصر صورت گرفته و صدها کتاب و هزاران صفحه مقاله در مورد آن‌ها نوشته شده است، اما این ساختمان‌های استثنایی همچنان از زاویه‌های مختلفی مورد بررسی متخصصان رشته‌های گوناگون قرار می‌گیرند.

به تازگی رشته مصرشناسی، شاهد دو تحول جدید بوده است که هردو آن‌ها باز هم به هرم‌های مصری مربوط می‌شوند. یکی از مهم‌ترین مسایلی که در مورد این ساختمان‌های عظیم با قدمتی بیش از چهار هزار و پانصد سال مورد سوال است، چگونگی ساخته شدن آن‌هاست.

ارتفاع هرم بزرگ منطقه جیزه یا هرم خوفو (خئوپس) در زمان ساخته شدن به احتمال در حدود ۱۴۶ متر بوده است اما اکنون به دلیل فرسایش آن در طول بیش از چهار هزار و پانصد سال به ۱۳۸ متر کاهش پیدا کرده است.

تاکنون فرضیه‌های متفاوتی در مورد چگونگی حمل بلوک‌های بزرگ سنگی و روی هم قرار دادن آن‌ها مطرح شده که هر کدام از این فرضیه‌های با کاستی‌هایی رو‌به‌رو بوده است.

هرم بزرگ جیزه، بزرگ‌ترین هرم مصر

کافی است این نکته را بدانیم که هر کدام از این قطعات یا بلوک‌های سنگی بیش از دو و نیم تن وزن دارند و در ساختن بزرگ‌ترین هرم مصر یا هرم خوفو در حدود دو میلیون بلوک سنگی به کار رفته است.

فرضیه احداث سطح شیب‌دار برای انتقال بلوک‌های سنگی به طبقات بالایی، فرضیه‌ای است که تاکنون در بین باستان‌شناسان، معماران و مهندسان از طرفدار بیشتری برخوردار است. اما بحث مهم چگونگی ساختن همین سطح شیبدار و محل قرار گرفتن آن است.

برخی پیش از این عقیده داشتند مصری‌ها با ساختن یک سطح شیبدار با طول تقریبی یک کیلومتر و ششصد متر سنگ‌ها را روی آن غلتانده تا به ارتفاع ۱۴۶ متری انتقال دهند.

همپای پیشرفت کار ساختن هرم، کارگران به طول و ارتفاع سطح شیبدار اضافه می‌کردند تا به این ترتیب سنگ‌ها به ارتفاع بالاتری از هرم انتقال داده شوند.

اما در حقیقت به اعتقاد مهندسان، ساختن چنین سطح شیبدار عظیمی آن هم از جنس سنگ، درست به اندازه ساختن یک هرم دیگر دشوار است و علاوه بر این تاکنون هیچ اثری از آن در اطراف هرم بزرگ خوفو در جیزه پیدا نشده است.

هرودوت مورخ یونانی در حدود سال ۴۵۰ پیش از میلاد در مورد نحوه بالا بردن سنگ‌های هرم بزرگ عقیده داشت که مصری‌ها آن را توسط جراثقال‌ها و اهرام‌های کوچک چوبی، طبقه به طبقه بالا کشیده‌اند. اما برای این کار به هزاران جراثقال نیاز هست که با توجه به کمبود چوب در مصر این فرضیه نیز دور از ذهن است.

سطح شیبدار پیچان در داخل هرم/ منبع: Reuters/HO

گسترش هرم از داخل

به تازگی ژان پیر اودین (Jean-Pierre Houdin) معمار فرانسوی که مدت‌ها به تحقیق بر نحوه ساخت هرم بزرگ جیزه مشغول بوده، فرضیه جدیدی را مطرح کرده و آن را با یافته‌ها و نشانه‌هایی در داخل هرم خوفو مطابقت داده است.

برپایه گزارش نشریه نشنال جئوگرافی و مطابق نظر این معمار فرانسوی، مصری‌ها گرچه برای انتقال سنگ‌ها از سطح شیبدار استفاده کرده‌اند اما در حقیقت آن را به صورت مارپیچ و در داخل خود هرم ساخته‌اند.

یعنی در حقیقت حجم اصلی هرم از داخل به طرف بیرون گسترش پیدا کرده است و نه برعکس. در نظریه اودین، هرم در دو مرحله ساخته شده است. در مرحله اول قطعات بزرگ سنگ برای ساخت بخش یا ردیف اول از پایه هرم بزرگ، روی یک سطح شیبدار بیرونی به جلو حمل شده‌اند.

طرحی از زاویه‌های باز در چهارگوش هرم / منبع: National Geographic

اما در مرحله بعدی از همان سنگ‌های سطح شیبدار برای ساخت سطوح بالاتر هرم استفاده شده است. به همین دلیل مشخص می‌شود چرا هیچ اثری از یک سطح شیبدار در خارج از هرم برجای نمانده است.

اما کار مهندسی دقیق مصری‌ها پس از این مرحله تازه آغاز می‌شود. بعد از ساختن شالوده یا پی، کارگران یک تونل شیبدار و مارپیچ داخلی را احداث کرده‌اند که به وسیله آن‌ سنگ‌ها را از داخل به بالا حمل کنند.

این دهلیز پیچان همراه با پیشرفت کار ساختمانی هرم، طبیعتاً بالا و بالاتر می‌رفته است. شیب سطح این دهلیز داخلی برای آن‌که انسان بتواند قطعات سنگ را روی آن هل بدهد باید در حدود هفت درصد باشد.

اما از آنجا که این دهلیز شیبدار دقیقاً در داخل هرم واقع شده، پس از اتمام کار و حمل تمام سنگ‌ها به بالا، دهلیز نیز به طور کامل در حجم توپر هرم قرار گرفته و به این ترتیب از دیدرس خارج شده است.

اتاق کشف شده در ارتفاع ۹۰ متری هرم / همان منبع

مطالعه روی برخی شواهد احتمال درستی این نظریه جدید را تقویت می‌کند. در ارتفاع ۹۰ متری هرم و در کنج شمال شرقی آن یک شکاف یا بریدگی، مانند اتاقی کوچک قرار دارد که تاکنون چندان مورد توجه باستان‌شناسان قرار نگرفته است.

در نظریه اودین در کنج‌های هرم می‌بایست زاویه‌هایی خالی برای چرخش نود درجه‌ای بلوک‌های سنگی وجود داشته باشد که البته آن‌ها نیز در انتهای کار پوشانده شده‌اند. این شکاف و اتاق پشت آن، باقی مانده سیستم دهلیزهای مارپیچی هستند که اکنون در داخل حجم سنگی هرم قرار گرفته‌اند.

حدود ۲۰ سال پیش، تحقیقات یک گروه فرانسوی دیگر روی توده و جرم هرم بزرگ که با استفاده از روشی موسوم به Microgravimetry یا سنجش میدان جاذبه محلی انجام شده بود، تغییر شکلی را در داخل هرم آشکار کرده بود که تاکنون معنای دقیق آن نامشخص مانده بود.

با استفاده از این روش مشخص شده بود که در داخل هرم بزرگ، یک منحنی مارپیچ وجود دارد که تراکم توده سنگ‌ها در آن بسیار کمتر از نقاط دیگر هرم است.

اکنون به اعتقاد ژان پیر اودین، این مارپیچ، همان دهلیز پنهان شده‌ای است که کارگران مصری در چهار هزار و پانصد سال پیش با استفاده از آن بلوک‌های عظیم سنگی را به سمت طبقات بالایی ساختمان حمل کرده‌اند. با این‌که بسیاری شواهد به نفع این نظریه جدید هستند، اما هچنان قطعیت آن مشخص نیست و نیاز به مطالعات بیشتر در مورد آن وجود دارد.

کشف هرمی جدید در منطقه سقاره / Ben Curtis/AP

کشف یک هرم جدید

اما در حالی که هنوز چگونگی ساخته شدن اهرام مشهور مصری مورد پرسش قرار دارد، به تازگی بقایای یک هرم عظیم دیگر با قدمت چهار هزار و سیصد سال در منطقه سقاره در نزدیکی قاهره کشف شده است.

به اعتقاد باستان‌شناسان این هرم آرامگاه ملکه سششت (Sesheshet) مادر فرعون تتی بوده است. کشف این هرم باستان‌شناسان را که گمان می‌کردند این منطقه در طول سالیان گذشته به طور کامل مورد شناسایی و حفاری قرار گرفته، شگفت‌زده کرده است.

در طول سالیان گذشته این منطقه برای انبار کردن خاک حاصل از حفاری‌ها به کار رفته بود. اما حفاران غیر‌مجاز بهتر از باستان‌شناسان می‌دانستند که زیر بیش از هفت متر خاک، بقایای یک هرم دیگر وجود دارد.

دلیل این امر وجود تونل‌هایی است که حفاران غیرمجاز در آن منطقه حفر کرده بودند. منطقه سقاره که این هرم جدید در آن کشف شده است، دربرگیرنده کهن‌ترین هرم‌های مصری است و پیش از منطقه جیزه و دره پادشاهان به عنوان گورستان سلطنتی فرعون‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

منبع:

Handwerk, Brian, “Great Pyramid Mystery to Be Solved by Hidden Room?”, National Geographic News, November 14, 2008.