رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۹ شهریور ۱۳۸۸

مجموعه هنری خلیلی

بيژن روحانی
rohani@radiozamaneh.com

Download it Here!

پیش از شکل‌گیری و به وجود آمدن موزه‌های عمومی در قرن هجدهم ، آثار هنری و تاریخی در مجموعه های خصوصی و در اختیار اشخاص معدودی بودند که توانایی خرید، جمع‌آوری و نگهداری آنها را داشتند. با تاسیس موزه‌های مدرن، آثار هنری به عنوان گنجینه‌های عمومی برای مقاصد گوناگون آموزشی، علمی و سرگرمی در معرض دید همگان قرار گرفت. اما مجموعه‌های خصوصی، پس از تشکیل موزه‌های عمومی، نه تنها از میان نرفته‌اند بلکه تعدای از آنها از نظر کیفیت، تعداد و نحوه نگهداری آثار هنری با موزه‌های عمومی و حتا موزه‌های بزرگ دنیا نیز رقابت می‌کنند. در ایران یکی از بزرگترین مجموعه‌های هنری معاصر متعلق به فرح دیبا، ملکه سابق ایران بود.


بخوردان از جنس مس، ایران، قرن هفتم هجری

بزرگترین مجموعه هنر دوران اسلامی
اما شاید یکی از بزرگترین مجموعه‌های هنری شخصی در دنیا که به خصوص به واسطه "هنرهای اسلامی" و شرقی میان هنرشناسان شهرت فراوانی دارد، متعلق به یک یهودی ایرانی‌تبار مقیم بریتانیا، ناصر داوود خلیلی، باشد. خلیلی متولد سال ۱۹۴۵ در اصفهان است و از سال ۱۹۷۰ در بنیاد خلیلی، متعلق به خانواده خلیلی، به جمع آوری آثار هنری پرداخت.

مجموعه آثار دوران اسلامی خلیلی را با بیش از بیست هزار شیء و اثر هنری یکی از بزرگترین مجموعه های دوران اسلامی به حساب می‌آورند. آثاری که شامل گستره وسیع زمانی و جغرافیایی متنوعی است. مینیاتور، کتب تذهیب شده، سفال و سرامیک، فرش و پارچه، میناکاری و فلزکاری، بخشی از آثار این مجموعه با ارزش را تشکیل می‌دهند. مجموعه خلیلی، تحسین بسیاری از منتقدان هنر و نشریات معتبر در این زمینه را برانگیخته است. روزنامه هنر (The Art Newspaper) سال گذشته ارزش مادی مجموعه هنری خلیلی را بالغ بر پانصد میلیون پاوند برآورد کرده بود.1

در سایت رسمی بنیاد خلیلی و در توضیح نحوه ارزش گذاری بر آثار هنری آمده است که تا حد ممکن سعی شده که گردآوری و طبقه‌بندی این آثار بر مبنای دیدگاه رایج غربی نسبت به " آثار اسلامی" و شرقی صورت نگیرد، یعنی معیار اهمیت آثار از حوزه فرهنگی و تمدنی دیگری انتخاب نشود، بلکه مبنای قضاوت، ارزش‌هایی باشد که در قرون مختلف برای خود مردمان این مناطق اهمیت داشته و یا هنوز هم اهمیت خود را حفظ کرده است. از این رو، جایگاه مرکزی این مجموعه به آثار خطاطی که همواره مقامی بسیار والا و حیاتی در هنرهای اسلامی داشته، اختصاص یافته است. بخشی از این مجموعه سیر کتابت قرآن را از قرون دوم و سوم هجری تا دوران معاصر و در مکان‌های مختلف از مراکش تا چین ارایه می‌کند. بخش دیگر مجموعه خلیلی به آثار نقاشی‌های مینیاتور اختصاص دارد که از میان آنها می‌توان به بخشی از شاهنامه تهماسبی مربوط به دوران صفوی و زندگی پیامبر مربوط به دوران عثمانی اشاره کرد.


نقاشیخط، اثر احمد حلمی، عثمانی، ۱۹۱۳

گرچه بسیاری از مجموعه‌های شخصی و موزه های عمومی، تنها به جمع آوری و ارایه آثار دوران اسلامی در قرون میانی می‌پردازند، اما مجموعه خلیلی شامل آثار ارزشمندی از قرن های هفدهم، هجدهم و نوزدهم و نمونه های ارزشمندی از آثار دوران عثمانی تا هنر قاجاری متاخر در قرن بیستم نیز می‌شود. آثاری که بخش عمده از آن دربرگیرنده نقاشی لاک و الکل و فنون مختلف اجرای آن در یک بازه زمانی دویست پنجاه ساله در ایران است.

از ارزشمندترین آثار موجود در مجموعه خلیلی می‌توان به بشقاب های سرامیک با خط کوفی از نیشابور، یک پارچه زربفت ابریشمی از دوران ایلخانی در ایران، یک کره فلزی سماوی یا آسمانی از قرن هفتم هجری که صور فلکی گوناگون روی آن حکاکی شده و موقعیت هزار و بیست چهار ستاره روی آن نقره کوب شده است و همچنین بخش هایی از کتاب جامع التواریخ، نوشته خواجه رشید الدین فضل الله همدانی وزیر ایلخانی اشاره کرد. بخش های موجود از کتاب جامع التواریخ در مجموعه خلیلی، بخشی از قدیمی ترین نسخه عربی این کتاب است که با نقاشی تزیین شده است.


یونس اندر دهان ماهی، جامع‌التواریخ، تبریز

مجموعه هنری خلیلی، فقط دربرگیرنده آثار هنری اسلامی نیست بلکه مجموعه ای از هنرهای ژاپنی، اسپانیایی و سوئدی نیز در این مجموعه گردآوری شده‌اند. بیش از هزار اثر هنری از دوران میجی ژاپن، بزرگترین مجموعه در نوع خود در جهان است.

خلیلی در سال ۲۰۰۷ به عنوان پنجمین فرد ثروتمند بریتانیا شناخته شد.(+) با حمایت‌های مالی بنیاد خلیلی، مرکز تحقیقاتی و آموزشی هنر و فرهنگ خاورمیانه از سال ۲۰۰۵ میلادی در دانشگاه آکسفورد و به عنوان بخشی از دانشکده شرق‌شناسی این دانشگاه افتتاح شده است.

در حال حاضر ابوظبی میزبان بخشی از آثار مجموعه خلیلی است که آن را یکی از بزرگترین نمایشگاه‌های هنر اسلامی که تاکنون در خاورمیانه برپا شده، لقب داده‌اند. این نمایشگاه تا بیست و دوم ماه آوریل در این امیرنشین برپا خواهد بود.


ناصر داوود خلیلی، منبع تمام عکس‌ها مجله آپولو (Apollo)، مارس ۲۰۰۸

خلیلی در آخرین مصاحبه خود در ماه مارس جاری با مجله آپولو از اشتیاقش به ساختن موزه‌ای عمومی برای نمایش مجموعه بی‌همتایش سخن گفته است. موزه‌ای که برپاکردن آن به بودجه‌ای در حدود صدمیلیون پاوند نیاز دارد.

1-The Art Newspaper. Retrieved on 2007-09-07.


لینک‌های مرتبط:
سایت رسمی بنیاد خلیلی

ابوظبی میزبان گنجینه خلیلی

گزارش مجله آپولو از مجموعه خلیلی

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

به به !!!

-- behrooz ، Mar 31, 2008 در ساعت 02:30 PM

سلام دوست من ،
سایت رسمی باز نمیشه لطفأ اگر آدرس دیگری از ایشان دارید قید فرمایید. با تشکر راد

-- rad ، Aug 31, 2009 در ساعت 02:30 PM