کلیسای پطرس مقدس و زادروز مسیح

در میان کلیساهای دنیای مسیحیت و به خصوص میان کلیساهای کاتولیک، سن‌پیترو (S.Pietro) یا «پطرس مقدس» جایگاه برجسته و مهمی دارد. کلیسایی که اکنون مرکز اصلی آیین کاتولیک است و روی آرام‌گاه پطرس، حواری مسیح ساخته شده است.

میدان و کلیسای پطرس مقدس (سن‌پیترو) برای مراسم کریسمس آماده می‌شود. (عکس: بيژن روحانی، زمانه)

پطرس که نام اصلی او در عبری شمعون و از ریشه عبری شمعا به معنای شنیدن بوده، از عیسی لقب kefa (در انگلیسی Cephas) را دریافت می‌کند که در زبان آرامی به معنای صخره است و در یونانی به شکل پطرس تلفظ می‌شود (لاتین آن Pertrus است).

با توجه به متون «عهد جدید» می‌توان دریافت که پطروس میان ۱۲ حواری مسیح، جایگاه برجسته‌تری داشته است. او پیش از آن که حواری مسیح شود، ماهی‌گیری ساده بوده است.

تبلیغ مسیحیت در امپراتوری رم
پطرس که برای تبلیغ دین جدید راهی رم شده بود، در سال ۶۴ یا ۶۷ میلادی و در زمان نرون امپراتور مشهور رمی دستگیر و مصلوب می‌شود. نقل است که او را به درخواست خودش وارونه به صلیب کشیدند تا مصلوب شدندش قابل قیاس با تصلیب پیامبرش مسیح نباشد.

سپس تعدادی از یارانش جسد او را در تپه‌های واتیکانوس (Vaticanus) خارج از شهر رم آن زمان به خاک سپرند. جایی که سیرک نرون و همچنین گورستانی باستانی قرار داشت. گور پطرس تا مدت‌ها یعنی حدود قرن چهارم میلادی، مخفی و ساده باقی ماند.

میدان از فراز گنبد اصلی کلیسا (عکس: بيژن روحانی، زمانه)

کنستانتین و کلیسای قدیمی پطرس
زمانی که امپراتور کنستانتین در سال ۳۱۳ میلادی مسحیت را در قلمرو امپراتوری رم آزاد کرد، ساختن کلیساهایی نیز که اکنون جزو کهن‌ترین کلیساهای جهان محسوب می‌شوند، به دستور او آغاز شد. کنستانتین دستور داد تا آرام‌گاهی برای پطرس ساخته و در محل آن نیز کلیسایی برپا شود.

در تعدادی از طرح‌ها و نقاشی‌های قدیمی، معماری کلیسای اولیه که تفاوت‌های فراوانی با کلیسای امروزی دارد، مشخص است. کلیسای دوران کنستانتین کلیسایی بود با سقف شیب‌دار چوبی و بدون گنبد.

شارلمانی در سال هشتصد میلادی به عنوان بنیان‌گذار امپراتوری رم مقدس یا غربی در این مکان تاج‌گذاری کرد.

اهمیت کلیسای پطروس از آن رو است که تمام پاپ‌ها خود را جانشین او می‌دانند. در حقیقت پطرس بنیان‌گذار کلیسا و اولین پاپ در نظر گرفته می‌شود. مسیحیان معتقدند که عیسی کلیدهای بهشت را به پطروس داده است، از این رو در نماد واتیکان، در دو طرف تاج پاپی، همواره دو کلید نیز تصویر می‌شود.

کلیسای جدید جای کلیسای قدیم را می‌گیرد
کلیسای قدیمی پطروس مقدس تا اویل قرن شانزدهم میلادی پابرجا بود. در این زمان تصمیم بر توسعه و تغییرات بنیادی در ساختار و معماری آن گرفته می‌شود؛ ولی میزان تغییرات لازم به حدی بود که کلیسای ابتدایی تخریب می‌شود و کلیسای جدید جای آن را می‌گیرد. امروزه در زیرزمین کلیسا، بقایای آن کلیسای ابتدایی قابل تشخیص است.

ساخت کلیسای جدید که متأثر از هنر و معماری رنسانس و سپس باروک است، در سال ۱۵۰۶ میلادی و با استخدام نام‌آورترین معماران و هنرمندان زمان آغاز شد و در سال ۱۶۲۶، یعنی حدود ۱۲۰ سال بعد پایان یافت. علت طولانی شدن بیش از حد آن، به مرگ چند پاپ که سفارش‌دهنده اصلی پروژه بودند و درگذشت معماران و همچنین غارت بزرگ رم در سال ۱۵۲۷ بر می‌گردد که هر کدام تکمیل پروژه را برای چند سال به تعویق می‌انداخت.

گنبد کلیسا (عکس: بيژن روحانی، زمانه)

از برامانته تا میکل آنژ
پروژه اصلی را ابتدا معمار نام‌دار ایتالیایی برامانته طراحی کرد. طولانی شدن بیش از حد این پروژه، باعث شد تا هنرمندان و معماران دیگری نیز به تناوب در جریان طراحی آن دخیل شوند یا به تکمیل و تغییر برخی قسمت‌های آن بپردازند.

از جمله نام‌های مشهور می‌توان به رافائل و میکل آنژ نقاش، مجسمه‌ساز و معمار برجسته نیز اشاره کرد. امروز با رجوع به طرح‌های باقی مانده از پروژه برامانته، رافائل، میکل آنژ و کارلو مادرنو می‌توان تفاوت معماری آن‌ها را به راحتی تشخیص داد.

در طرح ابتدایی برامانته قرار بود کلیسا با نقشه‌ای همانند صلیب یونانی، یعنی صلیبی با اضلاع مساوی و گنبد کاملاً نیم‌دایره همانند معبد باستانی پانتئون رم ساخته شود. در این طرح، نقشه اصلی یک پلان مرکزی متقارن داشت.

رافائل طرح کلیسا را از حالت پلان مرکزی خارج و آن را به صورت یک باسیلیکای رمی با سه راهروی اصلی طراحی کرد. میکل آنژ اما دوباره به همان پلان مرکزی مرکزی برامانته بازگشت؛ با این تفاوت که با افزودن یک پیش‌آمدگی در قسمت ورودی کمی تقارن طرح را بر هم زد.

میکل آنژ برای گنبد نیز طرحی را تهیه کرد. او در میانه تکمیل طرح خودش بود و گنبد بر اساس نقشه‌های او هنوز به اتمام نرسیده بود که درگذشت. پس از درگذشت او زمانی که دیگر دوران ضد اصلاحات مذهبی فرا رسیده بود، نقشه کلیسا نیز تغییراتی کرد و بر خلاف پروژه میکل آنژ به پایان رسید.

درون کلیسا (عکس: بيژن روحانی، زمانه)

وضعیت نهایی کلیسا
گنبد اصلی کلیسا که تا کف ۱۲۰ متر ارتفاع دارد، گنبدی است دوپوسته که قطر داخلی آن ۴۲ متر است. گنبد دقیقاً بر فراز مقبره پطرس قرار گرفته است. داخل گنبد در ارتفاعات گوناگون با موزاییک تزیین شده است. موزاییک‌هایی که صحنه‌های مختلفی از زندگی مسیح و حواریان او را تصویر می‌کنند.

کلیسا ۱۸۶ متر طول دارد و پهنای نمای ورودی آن ۷۱ متر است. کف‌سازی داخل کلیسا با استفاده از طرح‌های کاملاً هندسی و سنگ‌های مرمر رنگی انجام شده است. در کف کلیسای جدید، یک صفحه مدور سنگ سماق از کلیسای ابتدایی باقی مانده که گفته می‌شود شارلمانی به هنگام تاج‌گذاری روی آن زانو زده است.

در طول راهرو‌ها یا عرصه‌های سه‌گانه کلیسا، ۴۵ محراب و ۱۱ نمازخانه وجود دارد که در هر کدام از آن‌ها، یک اثر هنری برجسته قرار گرفته است. در اولین نمازخانه مجسمه مشهور باکره داغ‌دار اثر میکل آنژ قرار دارد. مجسمه از سال ۱۹۷۲ پس از آن که مردی با چکش به آن حمله کرد و چندین ضربه به آن وارد آورد، پشت شیشه و با حفظ فاصله از بازدیدکنندگان نگهداری می‌شود.

زیرزمین کلیسا نیز محل تدفین بسیاری از پاپ‌هاست. آخرین پاپ درگذشته، ژان پل دوم نیز در همین زیرزمین دفن شده است.

مجسمه باکره داغ‌دار (Pietà) اثر میکل آنژ (عکس: بيژن روحانی، زمانه)

میدان سن‌پیترو
در مقابل کلیسا، میدان مشهور سن‌پیترو قرار دارد. میدانی که طراح اصلی آن جان لورنزو برنینی (Gian Lorenzo Bernin) معمار و مجسمه‌ساز نابغه ایتالیایی بوده است. میدان، محل برگزاری مهم‌ترین مراسم مذهبی مسیحیت نیز هست. مراسم جشن زایش مسیح یا کریسمس نیز با حضور پاپ در همین میدان برگزار می‌شود. میدان که از رواق ستون‌دار مدوری تشکیل شده که به کلیسا متصل است و از بالا همچون دو بازو گشوده به نظر می‌آید که جمعیت حاضر را در آغوش می‌کشد.