تطبیق رویدادهای دوران کوروش با تقویم امروزی

شنیدن فایل صوتی

در گفتار پیش اشاره کرده بودیم که امسال روز هفتم آبان از طرف سازمان میراث فرهنگی به عنوان زادروز کوروش شناخته و مراسمی نیز در تخت جمشید برای آن برگزار شد. همچنین از تردید در صحت این تاریخ سخن گفتیم و این که بسیاری از مورخان بر سر درستی آن اتفاق نظر ندارند.

روز ورود کوروش به بابل
به تازگی رضا مرادی غیاث آبادی، پژوهشگر در پایگاه شخصی اش، پژوهش‌های ايرانی متنی را منتشر کرده که در آن ده رویداد مهم دوران کوروش را بر اساس یک سالنامه بابلی با تقویم امروزی مطابقت داده است. گرچه جای کنکاش بیشتر برای سایر پژوهشگران تاریخنگاری در این زمینه باز است و صاحبنظران دیگر نیز می‌بایست در این زمینه اظهار نظر کنند، اما اهمیت این امر از آنجا ناشی می‌شود که نشان می‌دهد چگونه برای استناد کردن به یک واقعه تاریخی، ابتدا باید یافته‌ها و مبناهای علمی آن را مورد نظر و توجه قرار داد. در این متن می‌خوانیم که چگونه با استناد به این گل نوشته که در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود، ده واقعه مهم آن دوران از جمله ورود کوروش به بابل و عقد پیمان صلح با مردمان آن شهر و همچنین در گذشت کاساندان بانوی کوروش با روزهای تقویم امروزی ایرانی و میلادی مطابقت داده شده است. طبق محاسبات غیاث آبادی روز ورود کوروش به بابل مطابق با ٢9 مهرماه ایرانی است.

کتیبه نبونید، موزه بریتانیا، عکس از طریق "پژوهش‌های ایرانی"

تاییدی دیگر بر سلوک کوروش
اهمیت دیگر این گل نوشته در آن است که تایید دیگری است بر متن گل نوشته استوانه کوروش که شرح پیروزی و نحوه ورودش به بابل و چگونگی رفتارش با مردم شهر را می‌دهد. در این رویدادنامه نیز تاکید شده که به هنگام ورود کوروش به بابل مردمان پیش پایش شاخه‌های سبز می‌افشاندند و او پیمان صلح و دوستی با مردمان بست. رویدادنامه نبونید-کوروش کهن ترین سند مکتوب از پادشاهی کوروش است.

شاید تطبیق یک تاریخ باستانی با گاهشماری‌های امروز و کشف این نکته که مثلا روز ورود کوروش به بابل بیست و هشتم مهرماه بوده است، نکته‌ای باشد تخصصی که در ابتدا فقط به کار تاریخ نگاران و پژوهشگران بیاید و چندان گره‌ای از کار مردم دیگر باز نکند. اما در حقیقت تحقیقات این چنین نشان دهنده جدی بودن موضوع برای کسانی است که به دنبال زنده کردن مناسبت‌های گذشته هستند. به زبان دیگر نمی‌توان علاقه مند برپایی بزرگداشت و یادواره برای شخصیتی تاریخی بود، اما نسبت به تحقیق جدی در مورد اصالت و درستی رویدادهای تاریخی او بی تفاوت یا کم کار باقی ماند.در این متن تاریخی، از زادروز کوروش هیچ سخنی به میان نیامده است.

آرامگاه کوروش در طول تاریخ
از این مطلب که بگذریم، همچنان نکات تاریخی جالب دیگری در مورد کوروش و دشت پاسارگاد وجود دارد. مسائلی همانند نحوه قدرت گرفتن این پادشاه، جنگ‌های تاریخی و معماری بناهای واقع در پاسارگاد و مرجع آنها، که به مرور سعی می‌کنیم به آنها بپردازیم.

در مورد نام پاسارگاد هرودوت معتقد است که این نام برگرفته از نام یکی از مهمترین خانواده‌های پارسی است. اما بسیاری دیگر نام پاسارگاد را به معنای جایگاه، دژ و یا تختگاه پارسیان می‌دانند. دشت پاسارگاد که امروز بنای آرامگاه کوروش و باقی مانده‌های پردیس و کاخ و نقش برجسته انسان بالدار د ر آن موجود است، پیش از استقرار هخامنشیان نیز سکونتگاه اقوام دیگری بوده است.

اما سرگذشت پاسارگاد و آرامگاه کوروش در طول تاریخ نیز سرگذشتی جالب است. حقیقت آن است که مدت زمان چندانی از شناسایی این آرامگاه به عنوان آرامگاه کوروش نمی‌گذرد. در متون تاریخی پیش از اسلام، در نوشته‌هایی از هرودوت و پلوتارک و گزنفون اشاره‌هایی به این آرامگاه شده اما بعد از اسلام این آرامگاه را مقبره یا گور مادر سلیمان می‌نامیدند. فارس نامه ابن بلخی در قرن ششم هجری قمری شاهدی است بر این نامگذاری یا تغییر نام. از علت این تغییر نام اطلاع چندانی در دست نیست. می‌توان فراموشی تاریخی را مسبب آن دانست. برخی دیگر آن را تمهیدی از سوی ایرانیان می‌دانند برای آن که آرامگاه را از گزند حمله اعراب یا تعرض به آن دور نگه دارند. به این ترتیب با نسبت دادن این جایگاه به مادر یکی از پیامبرانی که نامش در کتب مقدس ادیان ابراهیمی آمده، در نزد مسلمانان نیز حرمتی برای آن ایجاد کرده‌اند. این‌ها البته حدس و گمان‌هایی است. البته این دگردیسی در مورد پارسه (تخت جمشید) نیز اتفاق افتاده است.

اما همچنان این پرسش بزرگ باقی می‌ماند که چه طور نام و خاطره بنیانگزار یکی از مهم ترین امپراتوری‌های جهان باستان، در فاصله چند قرن پس از در سرزمین اش و در محل زندگی و آرامگاهش چنان فراموش می‌شود که تا قرن نوزدهم میلادی و تا زمانی که پژوهشگرانی مانند جیمز موریه، اوزلی و کرپورتر به این نتیجه رسیدند که آن چه به نام گور مادر سلیمان و یا مشهد مرغاب نامیده می‌شود، باید آرامگاه کوروش هخامنشی باشد، کسی اطلاع چندانی از این شخصیت تاریخی و کاربرد بناهای پاسارگاد نداشت.

تصاویری از پاسارگاد، پیش از آغاز عملیات حفاظت و مرمت و ساماندهی مجموعه در دست است که نشان می‌دهد در سده‌های گذشته معماری مجموعه تغییر شکل یافته بوده است. در این تصاویر ستون‌ها و ته ستون‌های سنگی را می‌بینیم که در اطراف آرامگاه چیده شده‌اند. بعضی مردم شناسان از برگزاری مراسم مذهبی در جوار آرامگاه کوروش به عنوان زیارتگاه نیز گزارش داده‌اند.

شیوه معماری کاخ و آرامگاه، پردیس پاسارگاد و حدس و گمان‌ها در مورد نقش برجسته انسان بالدار، موضوع گفتار آینده خواهد بود.