رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۱۸ آبان ۱۳۸۶
به مناسبت «روز کوروش»

تاریخ و ایدئولوژی؛ شتاب‌زدگی در یک جشن تولد

برنامه میراث فرهنگی را از اینجا بشنوید.

«تاریخ» بر خلاف معنایش، گاهی اوقات چندان هم تاریخی نیست. گاهی نمادها، شخصیت‌ها و یادمان‌های تاریخی حضور پررنگی در زمان حال دارند و دست‌مایه صاحبان عقاید و اندیشه‌های گوناگون برای خلق تفسیرهای متفاوت و دلخواه می‌شوند.

اما این تفسیرهای متفاوت و متناقض، فقط به قصد درک صحیح‌تر یک رخداد یا نشانه‌ی تاریخی صورت نمی‌گیرد. بسیاری اوقات «نشانه تاریخی» و تفسیر امروزی آن، بهانه‌ای است برای تقابل اندیشه‌هایی مربوط به امروز با یکدیگر و یا گاهی وسیله‌ای است برای بهره‌برداری ایدئولوژیک و سیاسی.


پاسارگاد

پادشاه، ۲۵۰۰ سال بعد
کوروش پادشاه و پایه‌گذار سلسله هخامنشی، که یکی از شناخته‌شده‌ترین شخصیت‌های تاریخی ایران در جهان است، در دوران معاصر سرنوشت‌های متفاوت و متضادی پیدا کرده است.

زمانی آخرین پادشاه ایران در توجیه مشروعیت سلطنتش، خود را وارث او می‌دانست و کمی بعد پس از سقوط حکومت سلطنتی، خشم تعدادی از نیروهای انقلابی نسبت به حکومت پیشین، دامن نشانه‌های تاریخی را هم گرفت تا جایی که این بخش از تاریخ ایران در خطر نابودی و حذف شدن قرار گرفت.

اما حدود ۳۰ سال پس از انقلاب اسلامی در ایران، برای نخستین بار در هفته گذشته، سازمان میراث فرهنگی که سازمانی است دولتی، اعلام کرد به مناسبت سالروز تولد کوروش مراسمی در تخت جمشید برگزار خواهد شد.

سیاست جدید فرهنگی؟
پس از فرو نشستن واکنش‌های تند و انقلابی علیه بخشی از نشانه‌های تاریخی ایران در ماه‌های اول پیروزی انقلاب، و پس از آن که متخصصان سازمان حفاظت از آثار باستانی کار خود را در این سازمان (و سازمانی که بعد‌ها به میراث فرهنگی تغییر نام داد) پی گرفتند، همواره اصلی نانوشته میان متخصصان کهنه‌کار و افراد رده‌بالای این سازمان وجود داشت.

آنان با آن که در حد امکانات موجود کشور برای حفاظت از میراث فرهنگی تلاش می‌کردند، اما به خوبی به این نکته آگاه بودند که برجسته کردن و استفاده تبلیغاتی از بخشی از نشانه‌های گذشته و به خصوص تاریخ هخامنشی می‌تواند گاهی با مخالفت برخی صاحبان قدرت و یا گروه‌های اجتماعی و سیاسی روبه‌رو شود.

از همین رو گرچه به عنوان مثال آثار هخامنشی استان فارس مانند پارسه (تخت جمشید) و پاسارگاد تحت نظارت بنیادی به همین عنوان قرار دارند و جزو پروژه‌های بزرگ سازمان میراث فرهنگی هستند و به همین دلیل بودجه نسبتاً مناسبی در مقایسه با پروژه‌های دیگر در اختیار آنان قرار می‌گیرد، با این حال مسئولان این سازمان تاکنون می‌کوشیدند ضمن توجه فنی به این آثار، چندان در پی استفاده تبلیغاتی از این مجموعه‌ها و یا شخصیت‌های تاریخی مربوط به آن دوران نباشند.

در حقیقت گرچه دولت مطابق اساس‌نامه سازمان میراث فرهنگی موظف به حفاظت از تمام آثار فرهنگی-تاریخی فارغ از دوره زمانی آن‌هاست؛ اما تا کنون پیش‌قدم برگزاری مراسمی از این دست نشده بود و عمده فعالیت‌هایش تنها در چارچوب تحقیقات علمی و باستان‌شناسی و حفاظت از آثار خلاصه می‌شد.


چهره منسوب به کوروش از روی یک نقاشی قدیمی

بعد از اعلام رسمی بزرگداشت روز تولد کوروش در هفته گذشته، برخی صاحب‌نظران این پرسش را مطرح کردند که آیا اقدام جدید دولت به نوعی پاسخ به منتقدانی است که در دو سه سال اخیر و پس از بالا گرفتن قضیه آبگیری سد سیوند، دولت ایران را به نادیده گرفتن عمدی میراث ایرانی پیش از اسلام متهم می‌کردند؟

گروهی دیگر نیز معتقدند توسل به نشانه‌های تاریخی خود نشانه‌ای است از نیاز به برانگیختن حس انسجام و وحدت ملی میان گروه‌های مختلف جامعه.

تاریخ نادرست
اعلام روز هفتم آبان‌ماه به عنوان زادروز کوروش، تاریخی است که هیچ محققی بر سر آن اتفاق نظر ندارد و مشخص نیست با استناد به کدام متن تاریخی این روز به عنوان روز تولد کوروش انتخاب شده است.

اما تنها سازمان‌های دولتی نیستند که با استناد به تاریخی نامشخص سعی در استفاده از میراث هخامنشی دارند. در حقیقت پیش از آن که دولت امسال در این راه پای بگذارد از چند سال پیش، برخی گروه‌ها و انجمن‌های غیر دولتی با اعلام این تاریخ به بزرگداشت این شخصیت پرداخته‌اند.

اما همواره انتخاب نام و تاریخ برای این روز با انتقاداتی همراه بوده است. از جمله آن که عده‌ای اطلاق نام «روز جهانی کوروش» را برای بزرگداشت او خطا می‌دانند. زیرا در هیچ کدام از تقویم‌های جهانی، مانند تقویم یونسکو، چنین روزی به ثبت نرسیده است.

اما آن شخصیتی که از خلال برخی متون تاریخی از کوروش ساخته شده و به ما رسیده است، چه خصوصیاتی دارد که می‌تواند در عین حال مورد توجه دولت و منتقدان آن قرار بگیرد؟ جذابیت‌های این نشانه تاریخی برای ایرانی امروز در چیست؟

سازمان میراث فرهنگی بر مشابهت کوروش با شخصیت ذوالقرنین در قرآن اشاره می‌کند و دیگران کوروش را به عنوان نخستین صادرکننده بیانیه حقوق بشر می‌ستایند.

در گفتار آینده به این موضوع بیشتر اشاره خواهیم کرد.

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

چه اونهایی که برای کورش روز تولد میگیرند و چه اونهایی که روز جهانی میگیرند، برای هر دوی آنها این فقط وسیله است. باید متاسف باشیم که همانطور که دکتر غیاث آبادی در مصاحبه اشان گفتند هنوز هم بجای اینکه تاریخ و هویت خود را به درستی بشناسیم، میرویم به دنبال سواستفاده از تاریخ.
امیدوارم در گفتار بعدی که قول آنرا داده اید بیشتر از چنین شگردهایی پرده بردارید.

-- soosan ، Nov 6, 2007 در ساعت 11:27 AM

آیا اینکه بر روی بخش هایی از تاریخ یک ملیت، هر چه و هر که باشند، و با هر کیفیت یا کمیت خوب یا بد، بیش از بخشهای دیگر آن تاکید میشود، دلیل خاصی دارد؟ چه گروههایی در ایران یا هرجای دیگر و به چه دلیل این کار را می کنند؟

-- دره دورکی ، Nov 7, 2007 در ساعت 11:27 AM

نوشته ی شما بر پایه ی یک پیش فرض نادرست بناشده است. برخی از دوستداران فرهنگ ایران روز هفت آبان را روز صدور منشور حقوق بشر کوروش اعلام کردند و جشن گرفتند. شاید این تاریخ اندکی پس و پیش شده باشد ولی این روز یک نماد است برای ارج گذاری به یک مرد بزرگ.

-- ناخدا ، Nov 7, 2007 در ساعت 11:27 AM

هیچ دولتی در ایران نمیتواند فرهنگ اصیل ایران را نابود کند حتی با اسلام.

-- بدون نام ، Nov 7, 2007 در ساعت 11:27 AM

روز هفتم آبان زاد روز شناسنامه اى كوروش نيست ، روز صدور فرمانى است كه تاريخ آنرا به نام نخستين اعلاميه حقوق بشر مى شناسد . يعنى پذيرش و اعتبار فضيلت انان بدون در نظر گرفتن رنگ ، مذهب ، جنسيت و...
در نتيجه كوروش تاريخ با فرمان انسان مدارش متولد مي شود. دكتر تورج پارسى سوئد

-- دكتر تورج پارسي ، Nov 7, 2007 در ساعت 11:27 AM

مسلماً کسانی که تاریخ را برای منافع خود دستکاری میکنند، حالا چه به اسم تولد کورش باشه و چه به اسم صدور منشور کورش یا روز حهانی کورش، نمیتوانند اشخاصی ملی گرا باشند یا آثار باستانی برایشان مهم باشد. همه اینها تاریخ برایشان یک دکان است

-- طاهره ، Nov 7, 2007 در ساعت 11:27 AM

من با تاریخ سازي مخالفم. این روش حکومتهاي توتالیتي است که نیاز به پیشینه مشروع دارند. بدیهي است که براي انتخاب هر مناسبت ابتدا باید نظر علمي محققان را جویا شد و سپس آن نظر به آراي عمومي گذاشته شود. در غیر اینصورت کار ما هم مانند کار دیکتاتورها خواهد شد.

-- شاهین اروند نیا ، Nov 7, 2007 در ساعت 11:27 AM

تا آنجا که من دانشجوي تاریخ میدانم، روز تولد و روز صدور منشور کوروش معلوم نیست. پس بهتره کساني که واقعاً از این اظهارات دفاع مي کنند سندي عرضه کنند که تا حالا نکرده اند.
من با عده اي از استادانم هم مشورت کردم هیچکدام اطلاعي نداشتند.
موضع گیري هاي چند تن از محققان ایران شناسي مثل دکتر دوستخواه و دکتر غیاث آبادي و دکتر رجبي و عده اي دیگر از استادان، هم خیلي بجا بود و هم نشانه اینکه این مناسبت ها واقعا من در آوردي است.
منتظر قسمت دوم مقاله شما هستیم.

-- siavash ، Nov 8, 2007 در ساعت 11:27 AM

با تشکر از گزارش شما، اظهار نظر خاصی در این رابطه ندارم، اما علاقمند هستم به اطلاع دوستان علاقمند به باستان شناسی ایران برسانم که اخیرا مقاله ای در یکی از نشریات معتبر منتشر شده در ارتباط با کشف یک دریاچه در نزدیک آرامگاه کوروش در زمان هخامنشیان. آدرس مقاله را در زیر میگذارم:
Discovering the ancient laklet of the archaeological site of pasargad in Iran using using a multi-layer technique
Behrang Bahrami , Behnaz Aminzadeh
Environ Geol (2007) 53:123–133
DOI 10.1007/s00254-006-0625-

-- سامان حیدری ، Nov 9, 2007 در ساعت 11:27 AM