تغییر می‌دهم

اين برنامه را از اينجا بشنوید.

هفته گذشته اتفاق نسبتاً مهمی در عرصه هنر و میراث فرهنگی توجه بسیاری از رسانه‌های دنیا را به خود جلب کرد. همان طور که در اخبار هم آمده بود، مردی به یکی از معروف‌ترین فضاهای تاریخی - هنری شهر رم در ایتالیا حمله کرد و با یک سطل رنگ قرمز، چشمه و مجسمه‌های معروف فونتانا دی تروی (Fontana di Trevi) را هدف قرار داد.

فونتانا دی تروی در یک روز عادی

بلافاصله بعد از این عمل، رنگ آب حوضچه قرمز شد و از آن جا که مرد، سطل رنگ را پرتاب کرده بود، اثراتی نیز روی سنگ مرمر مجسمه‌ها بر جای ماند.

صدور اعلامیه‌هایی از طرف فرد حمله کننده، انگیزه‌های او و سپس نظریات مختلفی که در این مورد ابراز شد، بار دیگر نشان داد که چه طور می‌شود از آثار فرهنگی و هنری شاخص در جهت مقاصد سیاسی و یا اعلام نظریات جدید هنری استفاده (یا در حقیقت سوء استفاده) کرد.

چشمه آرزوها
چشمه تروی (Trevi) که در مرکز شهر رم قرار دارد، در سال 1735 توسط سالوی (Salvi) معمار ایتالیایی طراحی و توسط هنرمندان مختلفی (که اکثراً پیرو مکتب مجسمه‌سازی برنینی، نابغه مجمسه‌سازی باروک بودند) با مجسمه‌ها و نقش برجسته‌های فراوان تزیین شد.

آب‌تنی آنیتا اکبرگ در چشمه

مجسمه‌های این چشمه به نمای ساختمان بزرگی به نام پُلی (Poli) متصل هستند. مجسمه اصلی که از میان صخره و آب‌های جوشان چشمه، درون صدف بزرگی سر بر آورده، نپتون، خداوندگار دریاهاست که ارابه‌ای با اسب‌هایی دریایی را می‌راند.

چشمه تروی به دلیل ارزش مجسمه‌هایش و ترکیب هنرمندانه آن‌ها با آب روان چشمه و همچنین به وجود آوردن منظر و توقف‌گاه شهری، یکی از معروف‌ترین چشمه‌های دنیاست. این چشمه برای دوست‌داران سینما نیز به دلیل صحنه معروف آب تنی آنیتا اکبرگ در فیلم «زندگی شیرین» اثر فدریکو فلینی شناخته شده است.

البته افسانه‌هایی هم که پیرامون این چشمه وجود دارد، به شهرت آن کمک کرده است. از جمله آن که بسیاری معتقدند پرتاب سکه‌ای درون آن، می‌تواند سفر دوباره شخص را به رم تضمین کند.

ثبت لحظه پرتاب سطل رنگ توسط دوربین‌های میدان

بازگشت فوتوریست‌ها
اعلامیه‌ای که بلافاصله در محل پخش شد امضای گروه «فوتوریست‌های سال 2007» را پای خود داشت که مسئولیت این عمل را بر عهده می‌گرفت و وعده می‌داد که مکان‌های تاریخی دیگر نیز به زودی مورد حمله قرار خواهند گرفت.

فوتوریست‌ها در اصل گروهی از هنرمندان آوانگارد ایتالیایی در ابتدای قرن بیستم بودند که مکتب جدیدی را در هنرهای تجسمی و همچنین ادبیات پایه‌گذاری کردند. با این حال منتشرکنندگان این بیانیه هیچ ارتباطی با بنیان‌گذاران این جنبش هنری که سال‌ها پیش درگذشته‌اند، ندارند.

دو حدس مهم در مورد انگیزه این اقدام تا کنون مطرح شده است. گمان اول، نوعی اعتراض سیاسی است که برخی آن را در تقابل با روند جهانی‌سازی عنوان کرده‌اند و حدس دوم که در حال حاضر بیشتر صحیح به نظر می‌رسد نوعی «جلوه‌گری» هنرمندانه به قصد خلق یا ایجاد صحنه‌ای فراموش‌نشدنی و شاید هم به قصد کسب شهرت است.

قرمز شدن چشمه، زشت یا زیبا؟

مارسل خوش‌ذوق
تغییر یا مداخله در آثار شاخص هنری و فرهنگی به قصد جلب توجه افکار عمومی، تغییر ذائقه و سلیقه آن‌ها، ابراز مخالفت با سبک‌های هنری گذشته و یا ابراز دیدگاه‌های اجتماعی، در گذشته نیز سابقه داشته است.

مارسل دوشان یکی از آوانگاردهای ابتدای قرن بیستم که بر جنبش‌های داداییسم و سورئالیسم تأثیرات فراوانی گذاشت، در یکی از آثار مشهورش از مجموعه «Ready-»Made (یا «حاضر آماده‌ها») روی کارت‌پستالی از مونالیزای داوینچی، سبیل و ریش بزی طراحی کرد و با تغییر شکل و تغییر هویت یکی از مشهورترین آثار نقاشی، سعی کرد بیننده را با شوک و جذبه روبه‌رو کند.

دوشان معتقد بود اثر هنری می‌تواند از هر چیزی به وجود بیاید. فقط کافی است ایده‌ای جدیدی به آن افزوده شود. از این رو دست‌کاری یا تغییر یک شیء یا ابژه‌ی هنری «منسوخ» می‌تواند خود به فرآیندی هنری تبدیل شود.

با این حال نکته قابل توجه و بسیار مهم این است که هنرمندانی مانند مارسل دوشان، هرگز اصل آثار هنری را دست‌خوش تغییر و استحاله نمی‌کردند. بلکه به عنوان مثال دست‌کاری اثر داوینچی توسط او، روی یک کپی ارزان‌قیمت صورت گرفته بود.

پاک کردن اثرات رنگ

علیه شهر خاکستری
اتفاقاً حمله رنگی به چشمه تروی، غیر از آن که با مخالفت بسیاری از شخصیت‌های هنری و فرهنگی روبه‌رو شد، موافقانی نیز پیدا کرده است. برخی از آن به عنوان یک ایده نبوغ‌آمیز و سوررئالیستی جانانه یاد کرده‌اند. زیرا که قرمز شدن آب چشمه، صحنه‌ای فوق‌العاده و فراموش‌نشدنی را به وجود آورده است.

البته بلافاصله بعد از این اقدام، مأموران شهرداری و مرمت‌گران وارد عمل شدند و با تخلیه آب حوضچه، اثرات رنگی را از روی مرمرها پاک کردند و در حال حاضر اثری از رنگ روی مجسمه‌ها باقی نمانده است.

بعد از پاک شدن لکه‌های رنگ از روی سنگ‌ها و مجسمه‌ها و بعد از این که بسیاری مطمئن شدند اثرات نامطلوبی بر جای نمانده است، بر تعداد موافقان افزوده شد. در این میان می‌توان حتی از انیو موریکونه آهنگساز نامدار ایتالیایی نیز نام برد که گفته: «گر چه این شخص باید جریمه شود؛ اما ایده‌اش نبوغ‌آمیز بوده است.»

مونالیزای ریش و سیبیل‌دار اثر مارسل دوشان

برخی دیگر این کار را یادآور آثار اندی وارهول (Andy Warhol) هنرمند آمریکایی سبک پاپ آرت دانسته‌اند. جانی واتیمو، فیلسوف و سیاستمدار ایتالیایی، این حرکت را اقدامی علیه خاکستری شدن شهرها توصیف کرده است.

از طرف دیگر بسیاری این پرسش را مطرح کرده‌اند که «آیا برای رساندن صدای اعتراض و یا نشان دادن نبوغ هنری و یا خلق نوع جدیدی از هنر، لازم است آثاری را که به عموم مردم تعلق دارد، دست‌خوش تغییرات ناخواسته کرد یا تصمیمی برای پسند و ذوق عمومی گرفت؟ آیا فضا برای خلق آثار هنری و بصری جدید آن قدر محدود است که حتماً باید به آثار هنری تاریخی حمله کرد؟ و این که اگر این اعمال تاثیراتی ماندگار و مخرب روی آثار هنری بر جای بگذارند، چه کسی پاسخگو خواهد بود؟»