| رادیو زمانه > خارج از سیاست > میراث فرهنگی > تبریز و حافظه مشروطه | ||
تبریز و حافظه مشروطه
اين برنامه را از «اينجا» بشنويد. تخریب خانه ستارخان در تبریز، مهم‌ترین خبر میراث فرهنگی در هفته گذشته بود. خبری که دامنه بحث آن به مجلس هم کشیده شد. در مورد تخریب منزل سردار مشروطه، نهادهای مختلف دولتی با غیرفرهنگی توصیف کردن آن، سعی می‌کنند مسئولیت را متوجه دستگاه‌ها و نهادهای دیگر کنند.
شهرداری تبریز که مجوز تخریب این خانه را برای مالک خصوصی آن صادر کرده است، قصور و کوتاهی را متوجه میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی می‌داند که پیش از این، حریم قانونی خانه را به شهرداری اعلام و ابلاغ نکرده است. شهرداری‌ها موظفند طبق ضوابط از صدور پروانه تخریب و نوسازی برای املاک و مستغلاتی که سازمان میراث فرهنگی آن‌ها را جزو آثار با ارزش تاریخی - فرهنگی دسته‌بندی کرده، خودداری کنند. شهردار تبریز در مصاحبه با خبرگزاری مهر اعلام کرد پیش از این، سازمان میراث فرهنگی استان، طی نامه‌ای رسمی تفکیک خانه را بدون اشکال اعلام کرده و حتی نسبت به ثبت آن در فهرست میراث ملی ایران اقدام نکرده بود. با این حال نکته جالب توجه آن است که رییس سازمان میراث آذربایجان شرقی اعلام کرد بخش اعظم این خانه در زمان حمله روس‌ها به تبریز تخریب شده بود و دیگر چیز باارزشی برای ثبت در فهرست میراث ملی ایران وجود نداشت. به گزارش خبرگزاری میراث «خداوردي كريم‌خاني» رييس سازمان ميراث فرهنگي آذربایجان شرقی بیان کرد: «وارثان اين خانه، اين ملك را فروخته‌اند و در حال حاضر ملك مذكور، توسط خريدار در حال تخريب و بازسازي است و «سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري» هيچ دخالتي در اين ماجرا ندارد.»
با این حال اکبر اعلمی، نماینده تبریز در مجلس، ضمن آن که تخریب این خانه را مربوط به زمان حال می‌داند، با ارسال نامه‌ای به رییس‌جمهور خواستار حفاظت از این خانه شد. سایر نمایندگان استان آذربایجان شرقی در مجلس نیز ضمن بازدید از ویرانه‌های این خانه، نسبت به خرید و حفاظت از آن تأکید کردند. یادگار مبارزه با استبداد خانه در سالیان گذشته به مالک خصوصی فروخته و پیش از این ۷۰۰ متر آن تفکیک شده بود. بخش‌های باقی مانده خانه در سال‌های گذشته به دلیل بی‌توجهی و عدم وجود برنامه حفاظت و مرمت آسيب‌های فراوان دید. در سال جاری ۳۰۰ متر باقی‌مانده نیز توسط مالکی دیگر، به قصد احداث ساختمانی نوساز، تخریب شد. خانه ستارخان در محله امیرخیزی تبریز، یکی از محلات بسیار قدیمی این شهر قرار دارد؛ جایی که شاید خانه‌های دیگری از دوران مشروطه به یادگار باقی مانده باشد.
شهری با لایه‌های تاریخی بسیار در مورد تاریخ باستانی تبریز و مناطق اطراف آن حدس و گمان‌های متعدد و متفاوتی وجود دارد. برخی مورخین معتقدند نام تبریز برای اولین بار به صورت دژ تائوری (Tauri) و تارماکیس (Tarmkis) در کتیبه سارگون دوم (۷۲۰ پيش از میلاد) پادشاه آشور آمده است. تبریز در سال ۴۴۶ هجری قمری، تحت حکومت سلجوقیان قرار گرفت. پس از ورود مغولان به ایران در قرن هفتم، تبریز پایتخت ایلخانیان شد و از سال ۷۸۵ قمری رشد و شکوفایی اقتصادی آن آغاز شد. امنیت و رفاه در تبریز آن را به مرکز تجاری بزرگی در منطقه تبدیل کرد و بازار‌های فراوانی در آن ساخته شد. در سال ۹۰۶ قمری شاه اسماعیل صفوی، تبریز را پایتخت ایران کرد. در دوران قاجار نیز، تبریز همواره ولیعهدنشین ایران بود.
مشروطه، تاریخ در حال فراموشی خانه مشروطه متعلق به حاج مهدي كوزه كناني، اولین رییس انجمن ایالتی آذربایجان بود که بسیاری از تجمعات و جلسات مشروطه‌خواهان و مبارزان در آن برپا می‌شد. خانه‌ای که قدمت آن به سال ۱۲۸۸ خورشیدی می‌رسد. در حال حاضر بخش‌های باقی‌مانده آن مرمت شده و ساختمان به خانه مشروطه، محل نگهداری برخی یادگار‌های آن دوران، تبدیل شده است. اما بسیاری خانه‌ها و مکان‌های دیگری وجود دارند که چندان شناخته شده نیستند و تا کنون نسبت به حفاظت از آن‌ها اقدامی جدی صورت نگرفته است. از جمله مکان‌هایی که درگیری‌ها شهری در آن رخ داده و یا جلسات و انجمن‌های متعدد در آن برپا شده، یا خانه شخصیت‌های دیگر مشروطه، مانند همین خانه ستارخان که تخریب شد. در حفاظت از مکان‌هایی که ارزش تاریخی یا عاطفی دارند، تنها ارزش‌های معماری یا هنری آن‌ها ملاک نیست و به صرف این که از آن مکان چیز چندان مهمی برجای نمانده، نمی‌توان حکم نابودی بخش‌های باقی مانده آن را صادر کرد. شناخت و حفاظت از اماکن و یادمان‌های دوران مشروطه تبریز، زنده نگه داشتن یکی از مهم‌ترین لایه‌های تاریخی این شهر و همچنین حفاظت از یادگار‌های یکی از برجسته‌ترین وقایع صد ساله اخیر ایران است.  |
||
