وقتی عجیب بودن، عجیب است

بيژن روحانی

شنیدن فایل صوتی

سرانجام پس از یک سال تبلیغات فراوان، روز شنبه نتایج رای گیری بنیاد "عجایب هفتگانه جدید" در شهر لیسبون پرتغال اعلام شد و هفت مکان از نقاط مختلف جهان برای ثبت در این فهرست انتخاب شدند: دیوار بزرگ چین، آمفی تئاتر کلوسئو در رم، تاج محل در هند، پترا در اردن، شهرک ماچوپیکچو در پرو، مجسمه مسیح نجات دهنده در برزیل و هرم چیچن ایتزا در مکزیک.

تاج محل

بنیاد عجایب هفتگانه جدید، بنیادی است خصوصی که هدف خود را از این کار بازبینی فهرست باستانی ِعجایب دنیا و توجه دادن مردم نسبت به حفظ و نگهداری این آثار ارزشمند عنوان کرده‌است. این بنیاد اعلام کرد در طی یک سال نظر سنجی بیش از صد میلیون رای از طریق تلفن، ای میل و اس.ام.اس جمع آوری کرده‌است. سازمان جهانی یونسکو یک روز پیش از اعلام نتایج نظر سنجی با انتشار اعلامیه، عدم دخالت خود در این رای گیری را به صراحت اظهار و بر مرتبط نبودن این پروژه با سازمان یونسکو تاکید کرد.

هرم چیچن ایتزا، عکس از بنیاد new7wonders

فهرست‌های باستانی
تهیه فهرست از آثار شاخص و یا مهم تمدن انسانی، سابقه‌ای طولانی دارد. مورخان از فهرست‌هایی سخن می‌گویند که توسط هرودت و کالیماخوس در کتابخانه اسکندریه تهیه شده بود. فهرست‌هایی که اثری از آنها باقی نمانده ولی ظاهرا مبنا و مرجعی برای فهرست‌های بعدی قرار گرفته است. آخرین فهرست از آثار دنیای باستان که همچنان به عنوان عجایب هفتگانه شناخته می‌شود را به فيلون بيزانسی و حدود دوهزار سال پیش نسبت می‌دهند. گرچه اثر او را بیشتر به دفترچه راهنمای توریستی برای مسافران یونانی تشبیه کرده‌اند. خصوصیت مشترک این فهرست‌های باستانی، یونانی محور بودن همه آنهاست. به این مفهوم که تهیه کنندگان فهرست‌ها، تنها آثاری را فهرست بندی کرده‌اند که در حوزه جغرافیایی دریای مدیترانه و یا خاورمیانه بوده است. منطقه‌ای که سفر به آن برای یونانیان آن روزگار آسان و قابل دسترسی بوده است.

اما با تمام کاستی‌ها و محدودیت‌های فهرست‌های باستانی، این نکته قابل توجه است که ایده و یا مفهوم اصلی دسته بندی و فهرست کردن آثار ساخته انسان، ریشه در همین فهرست‌ها دارد. این فهرست‌ها در دنیای مدرن به شکل‌های متعددی بازتولید شدند. از فهرست بناها و میراث فرهنگی ملی هر کشور گرفته تا فهرست میراث جهانی یونسکو . اما تفاوت‌های مهمی بین فهرست "عجایب هفتگانه جدید" و فهرستی مانند "میراث جهانی یونسکو" وجود دارد.

کلوسئو، عکس از بیژن روحانی

کمیته تخصصی یا مراجعه مستقیم به مردم؟
مکانیزم سازمان جهانی یونسکو برای ثبت آثار در فهرست خود، مکانیزمی است صد در صد تخصصی و بدون مراجعه به آرای عمومی. کاندید شدن و معرفی این آثار به یونسکو از طریق کمیته‌های ملی و یا به زبان دیگر از طریق سازمان‌ها و وزارتخانه‌های میراث فرهنگی کشورها صورت می‌گیرد و پس از بررسی در کمیته تخصصی میراث جهانی، آثاری که دارای خصوصیات فرهنگی، فنی، هنری و تاریخی ِ لازم باشند، در نشست‌های سالانه به رای گیری میان اعضاء گذاشته می‌شوند.

اما در مقابل آن بنیاد "عجایب هفتگانه جدید" معیار خود را بر مبنای رای گیری مستقیم از مردم سراسر جهان قرار داد. این بنیاد در مرحله اول تعدادی بنا، مجموعه و مجسمه معروف را در سراسر جهان به انتخاب اعضای خود، کاندیدای حضور در فهرست عجایب نمود و سپس با قرار دادن آنها بر روی سایت اینترنتی از مردم سراسر جهان خواست تا در رای گیری شرکت کنند. برای شرکت در رای گیری هر فردی می‌بایست اسم و مشخصات خود را ثبت می‌کرد، اما تضمینی وجود نداشت که افراد نتوانند با هویت‌های مختلف در این رای گیری شرکت کنند.

آلن گارسیا، رییس جمهور پرو به هنگام شادمانی با مردم، عکس از AP

معیاری نه چندان علمی
به جز نحوه انتخاب آثار، تفاوت مهم دیگر میان فهرست میراث جهانی یونسکو و عجایب هفتگانه به ملاک‌های این انتخاب بر می‌گردد. فهرست عجایب هفتگانه جدید همان طور که از نام آن بر می‌آید، بیشتر در پی برگزیدن مکان‌های شگفت آور و عجیب است حال آن که معیار شگفتی، ارزشی است نسبی و متغییر. اما در مقابل آن، سازمان یونسکو برای انتخاب آثار، ملاک‌های دقیق تر و گسترده تری دارد: آثاری که معرف نبوغ یا خلاقیت انسان باشند و یا نشانی از سنت‌های فرهنگی و اعتقادی موجود یا از میان رفته و یا بیانگر سبک‌ها و شیوه‌های گوناگون معماری و نحوه استقرار و زندگی انسان در طول تاریخ باشند.

شادمانی مردم اردن، عکس از رویترز

انتخاب "عجایب هفتگانه جدید" از سوی بنیادی با همین نام و با تکیه بر رای گیری عمومی و البته غیر قابل کنترل و بازرسی، در نهایت می‌تواند معرف "پر طرفدارترین" و یا شناخته شده ترین محوطه‌های فرهنگی- تاریخی باشد و نه الزامن "ارزشمندترین" آنها. محدود بودن به عدد هفت، تکیه بر عنصر عجیب بودن و همچنین کاندید کردن آثاری برای رای گیری بدون در نظر گرفتن بسیاری از آثار شاخص دیگر می‌تواند از جهانی بودن این فهرست بکاهد. به عنوان مثال اهرام مصر، که از دیرباز به عنوان تنها اثر برجای مانده از عجایب هفتگانه قدیم محسوب می‌شد در فهرست جدید نتوانست راه پیدا کند. مساله‌ای که تنها به میزان شناخت رای دهندگان، مشارکت آنها در این فرآیند و همچنین نظر و سلیقه آنان باز می‌گردد. برخلاف محدودیت‌های این لیست، فهرست یونسکو هر سال بازبینی شده و آثار جدیدی به آن اضافه می‌شوند.

واکنش‌های گوناگون
واکنش مردم پس از اعلام نتایج نظر سنجی نیز متفاوت بوده است. در برخی کشورها مانند پرو و اردن جشن‌های عمومی برگزار شد. پس از انتخاب شدن ماچوپیکچو در پرو، رییس جمهور این کشور همراه با مردم به رقص و شادمانی پرداخت. این در حالی است که در شهر رم که هر سال شاهد ورود و خروج میلیون‌ها توریست است، انتخاب آمفی تئاتر باستانی کلوسئو باعث واکنش خاصی از سوی مردم نشد. به نظر می‌رسد این استقبال بیشتر از سوی کشورهایی صورت گرفته باشد که به دنبال معرفی بیشتر جاذبه‌های گردشگری خود در سطح جهانی هستند.