پیچیدگی‌های پرونده سیوند

بیژن روحانی

گزارش کامل را می‌توانید از اینجا بشنوید.

دو پرونده بسیار مهم در سال‌های اخیر، توجه تمام علاقه‌مندان و پیگیران مسائل میراث فرهنگی را به خود جلب کرده است.

در مورد اول یعنی میدان نقش جهان، تا زمانی که سازمان یونسکو اخطار رسمی نداد و موضوع در محافل بین‌المللی جدی نشد، شهرداری اصفهان زیربار کم کردن ارتفاع برج جهان‌نما نرفت. اما در مورد دوم، یعنی سد سیوند، ماجرا هنوز ادامه دارد و مشخص نیست سرانجام این قضیه چه خواهد شد. برخلاف مورد نقش جهان، پرونده سد سیوند ابهامات و نکات تاریک بیشتری دارد. در این گفتار سعی می‌کنیم برخی از این ابهامات را نشان دهیم.

عملیات احداث سد سیوند

تفاوت پرونده نقش جهان با سیوند

در مورد برج جهان‌نما ماجرا ساده بود. در حریم منظر میدانی تاریخی، برجی با ارتفاع بیش از حد مجاز ساخته شد که یکپارچگی چشم انداز تاریخی آن را مخدوش کرد. به دلیل سرمایه‌گذاری هنگفت و حمایت آن از طرف نهادها و افراد صاحب قدرت، تخریب طبقات اضافی کاری بسیار پیچیده بود.

اما فشار فعالان داخلی و سازمان یونسکو سرانجام نسبتا به نتیجه رسید. در این مورد، تهدید موضوعی مشخص بود و راه حل آن هم یک فرمول بیشتر نداشت. یعنی بحثی در مورد میزان و نحوه آسیب وجود نداشت و کم کردن ارتفاع نیز تنها گزینه پیش رو برای دور کردن خطر از میدان نقش جهان بود.

اما در مورد سد سیوند و تنگه بلاغی، گرفتاری از جایی شروع می‌شود که همچنان در زمینه تهدیدها و راه حل‌ها در تاریکی قدم برمی‌داریم. حتا برخلاف مورد میدان نقش جهان، نظر رسمی سازمان میراث فرهنگی هم فراز و فرودهای زیادی داشته است.

عکس ماهواره‌ای: دایره قرمز محل سد سیوند، دایره زرد مرکز تنگه بلاغی و دایره آبی پاسارگاد است

آغاز پروژه

پروژه احداث سد سیوند در دهه هفتاد خورشیدی آغاز شد اما مدتی بعد به دلایلی بودجه آن قطع شد تا این که دوباره از سال ٨٠ با تامین بودجه روند آن جدی شد. در طول دهه هفتاد مشخص نیست دقیقا چه اتفاقی افتاده است و کدام یک از مسئولان در جریان این پروژه قرار گرفته‌اند. ابهام از آنجا ناشی می‌شود که وزارت نیرو معتقد است در همان سال‌ها مدیران میراث فرهنگی استان را در جریان امور قرار داده‌اند که البته این مورد از طرف میراث فرهنگی پذیرفته نشده است. با این حال پس از مدتی، در سال ٨٢ کم کم توجهات به سد و مناطق اطراف آن جلب شد و به این ترتیب حدسیات گوناگونی از میزان آسیب‌رسانی سد منتشر شد.

جدال بر سر میزان آسیب‌ها

سد سیوند که در ٩۵ کیلومتری شمال شیاز ساخته می‌شود تا محوطه پاسارگاد فاصله کمی دارد. از دهانه سد تا پاسارگاد حدود ١٧ کیلومتر فاصله است اما مساله اصلی آن است که انتهای دریاچه سد تا محوطه پاسارگاد چه میزان فاصله خواهد داشت. این فاصله، ربط مستقیمی با میزان و ارتفاع آبگیری سد دارد و بنابراین طبیعی است که با بالا و پایین رفتن این رقم، فاصله انتهای خط آبگیری با پاسارگاد کم و زیاد می‌شود.

و این دقیقن همان نکته‌ای است که برای اولین بار موافقان و مخالفان آبگیری سد را رو در روی یکدیگر قرار داد. در حقیقت اولین اعتراض‌ها و نگرانی‌ها در مورد غرق شدن کامل پاسارگاد در دریاچه پشت سد پیش آمد. اما این بحث از سوی وزارت نیرو و حتا میراث فرهنگی مردود شناخته شد و با اعلام این که خط آبگیری و تراز سد بسیار پایین تر از پاسارگاد قرار دارد احتمال غرق شدن آن را منتفی دانستند. اما همین مساله باعث شد که سازمان‌های دولتی، مخالفان و منتقدان ساخته شدن و آبگیری سد را افرادی مساله‌دار توصیف کنند که به فقط به دنبال اهداف سیاسی هستند.

پاسارگاد، آرامگاه کوروش

محمد بهشتی رییس سابق سازمان میراث فرهنگی ضمن آن که پیگیران این موضوع را وابسته به بیگانگان توصیف کرد اظهار داشت: "اگر از اين افراد پرسيده شود كه سد سيوند كجاست و يا پاسارگاد در كجا واقع شده است، نمی‌دانند".

اثرات جانبی آبگیری

اما پس از آن که قضیه غرق شدن پاسارگاد در دریاچه سد از سوی نهادهای دولتی مردود اعلام شد، بازهم نگرانی‌ها برطرف نشد و نکات تاریک دیگری درمورد میزان آسیب‌ها برجای ماند. از جمله تغییرات اقلیمی که پس از آبگیری در منطقه به وجود خواهد آمد. این نکته روشن است که پس از به وجود آمدن دریاچه‌ای که تاکنون در این منطقه وجود نداشته، و تجمع حجم زیادی از آب، رطوبت موجود در هوا به شدت افزایش می‌کند و همچنین سطح آب‌های زیرزمینی بالا خواهد آمد. این دو عامل اثرات جانبی را روی ساختارهای معماری، به خصوص معماری سنگی برجای خواهند گذاشت. افزایش رطوبت، باعث رشد گلسنگ‌ها و سایر گیاهان دیگری می‌شود که روی سنگ اثری منفی دارند. همچنین بالا آمدن سطح آب‌ها نیز ممکن است پی و شالوده بناها را سست کند. با این حال همچنان بر سر این اثرات ثانویه نیز بین موافقان و مخالفان آبگیری، نقطه مشترکی وجود ندارد. موافقان آبگیری معتقدند که می‌شود این اثرات را کنترل کرد در حالی که منتقدان از ابعاد پیش‌بینی نشده این آسیب‌ها سخن می‌گویند.


پیچیدگی پرونده سیوند از آنجا ناشی می‌شود که مطالعات مستقل، قانع کننده و مستندی در مورد تاثیرات آبگیری و آسیب های آن بر روی ساختارهای معماری نزدیک به سد صورت نگرفته و بیشتر حدس و گمان‌ها در این زمینه مطرح می‌شود. با این حال در غیاب مطالعات جامع، سئوال اصلی آن است که تا چه حد می‌توان با آبگیری این سد، ریسک نابودی آثار تاریخی را پذیرفت.

سایر مطالب مربوط به میراث فرهنگی را اینجا بخوانید.

نظرهای خوانندگان

مطالب این وبلاگ را نیز ببینید؛ جالب است!

www.sivand.blogspot.com

-- یک ایرانی ، Mar 3, 2007 در ساعت 05:57 PM

باید در انتخاب رئیس سازمان میراث فرهنگی از ایرانیان استفاده میشد .ولی ان بالا تعداد انها کم است

-- هیامون ، Mar 5, 2007 در ساعت 05:57 PM

انکسی که سرزمین ایران و میراث کورش را بخواهد الوده کند ،خود نابود میشود.آیدون .
در این میان رئیس سازمان میراث فرهنگی همان کاری را میکند که بر طبق پروتکل صهیونیستها باید در جهت نابودی فرهنگهای غیر یهود انجام داد

-- هامون ، Mar 5, 2007 در ساعت 05:57 PM