غلامحسین صدیقی دولت را نپذیرفت

سعید بشیرتاش، ابراهیم نبوی

غلامحسین صدیقی دولت را نپذیرفت

در پی مخالفت‌های فراوان نیروهای مختلف سیاسی و روشنفکران از یک سو و مشکلات ناشی از تشکیل دولت مناسب و دلخواه، دکتر غلامحسین صدیقی از تشکیل دولت خودداری کرد. گفته می‌شود دکتر صدیقی از شاه خواست که شورای سلطنت را تشکیل دهد، اما وی از تشکیل آن خودداری کرد.

صدیقی از بنیانگذاران دانشکده علوم اجتماعی و موسسه تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران بود و گفته می‌شود دانش جامعه‌شناسی توسط وی وارد ایران شد. دکتر صدیقی که در آذر ۱۲۸۴ در سرچشمه تهران به دنیا آمده بود، در دولت اول دکتر مصدق وزیر پست و تلگراف و در دولت دوم وی وزیر کشور بود.

صدیقی پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ مدتی به زندان افتاد و در جریان محاکمه از مصدق تجلیل کرد. دکتر غلامحسین صدیقی روز نهم اردیبهشت ۱۳۷۰ درگذشت. بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند کابینه صدیقی می‌توانست یکی از بهترین فرصت‌های سیاسی برای دموکراسی در ایران باشد.

در پی عدم پذیرش تشکیل دولت توسط غلامحسین صدیقی، نام شاهپور بختیار به عنوان نخست وزیر مطرح شده است. این وقایع در زمانی رخ داد که شایع شد ارتشبد ازهاری سکته قلبی کرده و بستری و تحت درمان است. منابع آگاه خبر دادند که امروز ارتشبد ازهاری به جای حضور در نخست وزیری و رسیدگی به امور جاری کشور به علت بیماری از خود سلب مسوولیت کرد.

مردم مشهد ساواکی‌ها را در خیابان تکه تکه کردند

در رابطه با حوادث خونین شهر مشهد، از سوی آیت‌الله قمی و شیرازی، پیامی خطاب به ملت ایران انتشار یافت. در جریان حوادث مشهد تعدادی از نیروهای امنیتی حکومت توسط مردم دستگیر و در خیابان محاکمه و اعدام انقلابی شدند. در مقابل حکومت نظامی نیز با شدیدترین شکل به مردم این شهر حمله کرد و دهها تن از مردم را در خیابان کشت.

به نوشته هفته نامه ایرانشهر، «تیراندازی مستقیم به روی مردم در چندین نقطه شهر برای ساعت‌ها ادامه داشت، در چند نقطه تانک‌های ارتش مستقیما به روی مردم راندند و عده زیادی را زیر چرخ‌های خود له کردند.

گفته می‌شود بین ۱۵۰ تا ۷۰۰ نفر در این جریان کشته شدند. این قتل عام در پی آن روی داد که دیروز عده‌ای از نظامیان به مردم پیوسته و اسلحه خود را در اختیار آنان گذاشتند. به دنبال این عمل، ارتشیان دیگر با شدیدترین شکل به مردم حمله کردند.

سربازانی که به مردم پیوسته بودند، به خانه‌های مردم رفته و لباس خود را تغییر دادند و مردم و سربازان به کلانتری‌ها حمله کرده و اسلحه‌های موجود در کلانتری‌ها را گرفتند. در همین جریان مردم به خانه آیت‌الله شیرازی رفته و خانه ایشان به صورت یک دادگاه خلق درآمد و عده‌ای از ساواکی‌ها و سربازان که به روی مردم آتش گشوده بودند، بوسیله مردم دستگیر و برای محاکمه به آنجا برده شدند.

افراد دستگیر شده در یک جلسه عمومی بوسیله مردم محاکمه شدند. در این جریان چهار نفر ساواکی شناخته و محکوم به اعدام شدند. ساواکی‌ها براساس شهادت مردم و اعتراف خود آن‌ها یا کشف کارت عضویت‌شان شناخته و محکوم می‌شدند. یکی از ساواکی‌ها کارت عضویت خود را داخل جورابش مخفی کرده بود.

همچنین دو سرباز که اعتراف به کشتن مردم کرده بودند، در این جریان توسط مردم عادی محاکمه و به اعدام محکوم شدند. شش نفر مذکور سپس در میدان شاه مشهد به دار آویخته شدند و اجساد آن‌ها مدتی بر چوبه‌دار بود. مردم خشمگین مشهد به اجساد آنان حمله و آنان را قطعه قطعه کردند.»

به دنبال این اقدامات مردم، نیروهای حکومت نظامی به طور بی‌سابقه و گسترده‌ای به مردم حمله کردند و گروهی از آنان را کشتند.

یهودیان و ارامنه ایران به انقلاب پیوستند

گروهی تحت عنوان روشنفکران جامعه یهود، طی یک پیام از حرکت انقلابی مردم حمایت کردند. چندی قبل نیز گروهی از ارامنه تهران از انقلاب ایران حمایت کرده و خواستار ادامه تظاهرات و اعتصاب تا سرنگونی شاه شده بودند.

این دو واقعه و همچنین کشته شدن برخی از ارامنه تهران در درگیری با ماموران حکومت، باعث شد یک شوخی سیاسی در میان مردم شکل بگیرد، مردم که هر روز تشکیل انجمن‌های اسلامی جدیدی را می‌دیدند، اعلام کردند که اخیرا «انجمن اسلامی ارامنه تهران به انقلاب پیوسته است و از تشکیل حکومت اسلامی حمایت کرده است.»

فرماندار نظامی اصفهان برکنار شد

سرلشگر احمد ناجی، فرماندار نظامی اصفهان از کار برکنار شد و سرلشگر احمد غفاری به جای او منصوب شد. این واقعه پس از دو هفته خونین و بسیار پردرگیری در اصفهان و نجف‌آباد رخ داد.

سرلشگر احمد ناجی

ناجی در مدت حکومت نظامی خود، به دلیل تنش‌های بسیار در منطقه اصفهان با حوادث زیادی مواجه شد و در دوران حکومت نظامی او تعداد زیادی از مردم اصفهان کشته شدند. آخرین واقعه مهم دوران فرمانداری نظامی ناجی واقعه نجف‌آباد بود که براساس گزارش متین دفتری عضو کانون وکلا تعداد زیادی در این حادثه مقتول و مجروح شدند.

دو هفته قبل از برکناری سرلشگر ناجی پس از تظاهرات بزرگ عاشورا و تاسوعا تعداد زیادی که گفته می‌شد توسط فرمانداری نظامی حمایت می‌شدند، با چوب و چماق به خیابان‌های اصفهان ریختند و کشتار وسیع و بی‌سابقه‌ای در این شهر به راه انداختند. سرلشگر ناجی پس از انقلاب توسط نیروهای انقلابی دستگیر و جزو اولین گروه نظامیان، اعدام شد.

سیا با اپوزیسیون ایرانی رابطه نداشت

به نوشته جیم هاگلند در هرالد تریبون ۱۷ سپتامبر علت شکست سیا در پیش‌بینی حوادث ایران، نداشتن ارتباط سازمان جاسوسی آمریکا با اپوزیسیون ایرانی بوده است.

وی در مقاله خود نوشت: «روابط نزدیک اداره جاسوسی آمریکا (سیا) با سازمان اطلاعات و امنیت ایران (ساواک) مانع آن می‌شد که سیا بتواند کاخ سفید را به موقع در جریان خطرات ناآرامی‌های عمومی که تهدید مستقیم شاه و سیاست آمریکا در ایران است، قرار دهد.

این نتیجه‌گیری محصول یک سری مصاحبه با ماموران اداری و کارشناسان سیا است که شدیدا به خاطر وقایع اخیر ایران مورد انتقاد و توبیخ کاخ سفید قرار گرفته‌اند.» وی در این مقاله افزود: «مقامات وزارت امورخارجه خطر یک قیام عمومی را که شاه در تابستان گذشته با قسمتی از آن روبرو شد، گوشزد کرده بودند، اما به علت مخالفت مقامات سیا و کارشناسان وزارت دفاع با این نظر که شاه در خطر است، این اخطارها از نمایندگانی که کنگره آمریکا به بررسی موقعیت شاه مامور کرده بود، مخفی نگه داشته شد.»

جیم هاگلند از قول یکی از کارکنان سیا گفت: «اگر ما می‌خواستیم با اپوزیسیون و رهبران آن تماس بگیریم و اطلاعات مورد نیازمان را گردآوری کنیم، با مخالفت و ژست غیردوستانه رژیم مواجه می‌شدیم. ما در تمام کشورهایی نظیر ایران که هیئت حاکمه‌شان روابط بسیار دوستانه‌ای با آمریکا دارند، با چنین مشکلی روبرو بوده‌ایم.»

به گفته هرالد تریبون «شمار ماموران سیا که در ایران به فعالیت مشغول بوده‌اند از دهه پنجاه تا سال ۱۹۷۵ بین پنجاه تا هفتاد و پنج نفر بوده است. بیشتر اطلاعات مربوط به جریان‌های داخلی کشور از طریق ساواک در اختیار سیا گذاشته می‌شد و مسلما ساواک هیچ‌گاه این گزارش را که شاه در آستانه سقوط قرار دارد، به سیا نمی‌داده است.

یکی از مقامات سیا اظهار داشت که این برداشت سازمان ما که «گروه‌های کوچک مسلح هیچ‌گونه خطری برای شاه بوجود نمی‌آورند» کاملا صحیح بوده است، منتهی نکته در این است که «این‌ها تنها گروه‌هایی بودند که سازمان به آن‌ها دسترسی داشت، اما جمع‌بندی سازمان در مورد اپوزیسیون مسلمان صفر بوده است.»