«بازی بی‌طرف» و جنجالی دیگر درباره‌ی جنگ عراق

تارا نیازی

«بازی بی‌طرف» (Fair Game) به کارگردانی داگ لیمان (Doug Liman) و فیلمنامه‌ی برادران باتروُرث (Jez and John-Henry Butterworth) در پنجم نوامبر ۲۰۱۰ در سینماهای ایالات متحده اکران شد. این فیلم که از روی داستانی واقعی و بر اساس کتاب خاطرات خانم والری پلیم با نام «بازی بی‌طرف: زندگی من به‌عنوان یک جاسوس و خیانت کاخ سفید» (Fair Game: My Life as a Spy, My Betrayal by the White House ) ساخته شده، روایتگر زندگی زناشویی زوجی به نام‌های والری پلیم ویلسون (Valerie Plame Wilson) با بازی نوامی واتز (Noami Watts) و جوزف ویلسون (Joseph Wilson) با بازی شان پن (Sean Penn) است. داستان زندگی آنها به طرز آشکاری متأثر از سیاست‌های دوران ریاست جمهوری جورج دابلیو بوش، و داستان فیلم بیانگر گوشه‌ای از رویدادهای سیاسی آن دوران است.

اسناد محرمانه‌ای از سیاست‌گذاری‌های آن دوران توسط ویکی لیکس (WikiLeaks نام نهادی بین المللی است که اسناد و مدارک محرمانه‌ای که از منابع معتبر و اشخاص مطلع به دست می‌آورد را، بدون ذکر نام منبع منتشر می‌کند) اخیراً منتشر شد و همچنین کتاب خاطرات جرج دابلیو بوش به نام «اهداف تصمیم‌گیری» (Decision Points) که مشتمل است بر خاطرات رئیس جمهور پیشین آمریکا زمان‌هایی که در دفتر کار خود درگیر چالش‌های بزرگ در خصوص تصمیم‌گیری‌های بزرگ بوده است، در همین ماه نوامبر به بازار آمد.

بازی بیطرف بر اساس داستانی واقعی

همزمانی نشر برخی از اسناد محرمانه‌ی آن دوران با اکران این فیلم و همینطور انتشار کتاب خاطرات رئیس جمهور سابق، به گفته‌ی روزنامه نیویورک تایمز:«در میان مردم و سیاستمداران موجی از بحث‌ها و استدلال‌های جدید را پدید آورده که هنوز هم ممکن است از جانب برخی به غلط، نوستالژی به‌حساب آید و از جانب برخی دیگر به تداوم تلاش و مبارزه برای زدودن آثار میراثی باشد که از دوران بوش به‌جای مانده و هنوز هم با ملت آمریکاست.»

زوج این فیلم هر دو از دستاوردهای زندگی حرفه‌ای خود مغرور و خشنود به نظر می‌رسند. آنها واجد ثروت‌اند و به قدرت نزدیک. شوهر به‌تازگی بازنشسته شده و در پی ایجاد شغلی جدید است اما همسرش برای انجام مأموریت‌های مهم به کشورهای دیگر سفر می‌کند و اغلب با خستگی ناشی از فشار و استرس کار به خانه بازمی‌گردد. بنابراین فرزندان دوقلوی آنها بیشتر اوقات فراغت خود را با پدرشان می‌گذرانند. زن و شوهر در این فیلم با هم ارتباط نزدیک و صمیمانه‌ای ندارند و درست به همین دلیل زمانی‌که بحرانی در زندگی‌اشان پدید می‌آید، شالوده‌ی زندگی مشترک‌شان به فرو پاشیدن نزدیک می‌شود.

والری (Valerie) مأمور سی آی ای، نماد تعهد حرفه‌ای و خلاقیت هوشمندانه در ارتباط با وظایف و مسئولیت‌هایش است. تخصص او منع گسترش سلاح‌های اتمی و کشتار جمعی است و زمانی‌که در سال ۲۰۰۲ گزارشی از جنگ‌افزارهای اتمی و بیولوژیک موجود در کشور عراق که گفته می‌شد توسط دولت صدام حسین تهیه و تولید شده است، به وی داده شده بود، اهمیت شغل و مأموریتش را در خصوص ملت و کشورش بیش از پیش درک می‌کند.

تا این‌جا همه چیز درست و به‌جاست، اما مشکل از آنجا بروز می‌کند که والری با یک تجزیه و تحلیل منطقی و بی‌طرفانه در خصوص اسناد و شواهد غیرقابل انکاری که به‌دست آورده، در می‌یابد که عراق در پی تکثیر و تولید جنگ‌افزار اتمی نیست و این تنها یک سوء‌برداشت است. زمانی‌که والری و همکارانش این نتیجه را به دفتر رئیس جمهور ارائه می‌دهند، کسانی از دفتر معاون رئیس جمهور این گزارش را ملغی اعلام کرده و صحت گزارش آنها را تأیید نمی‌کنند.

خصوصاً لویس لیبی (Lewis Libby) که او را به‌عنوان «شیطانِ با پنبه سر بریدن» می‌شناسند، به‌شدت علیه این گزارش موضع می‌گیرد. گزارشگران این واقعیت توسط برخی از سیاستمداران به اتهام تفسیر دروغین اخبار و گزارش‌ها و نشر اکاذیب مورد توبیخ قرار می‌گیرند. والری به‌عنوان یک کارمند وظیفه‌شناس سعی می‌کند خشم و ناامیدی حاصل از این ماجرا را فروخورده و به آنچه به او امر شده عمل کند. همسرش جو (شان پن) به پیشنهاد والری به نیجریه سفر می‌کند تا در مورد صحت و سقم این خبر که صدام حسین مقادیر زیادی اورانیوم غنی شده برای ساخت سلاح اتمی در اختیار دارد، اطلاعاتی کسب کند، اما چیزی مبنی بر درستی این خبر نمی‌یابد.

زمانی‌که جرج دبلیو بوش در یکی از سخنانش عنوان می‌کند که عراق برای خرید مواد اولیه‌ی تولید جنگ‌افزار اتمی با دول آفریقایی وارد معامله شده، جو بر مبنای سخنان رئیس‌جمهور و مشاهدات و تحقیقاتش در آفریقا مقاله‌ای جنجالی در نیویورک تایمز می‌نویسد. از اینجا به بعد داستان در افکار عمومی مردم ایالات متحده داستانی آشناست: جوزف دست به ایجاد یک کمپین پرسر و صدا برای افشا کردن مقصران و متهمان می‌زند و برای دفاع از خود و همسرش در مقابل اتهامات طرح شده و حمله‌هایی که به آنان می‌شود، سر و صدای زیادی به‌راه می‌اندازد. در این گیر و دار نزدیک به ۷۰ نفر از مخبران و همکاران والری در بغداد و سایر شهرهای خاور میانه به طرز مشکوکی کشته می شوند. کاخ سفید اعلام می کند:«خانم والری ویلسون فقط یک مأمور ساده سی آی ای هست و نه بیشتر!»

نوامی واتز و شون پن در نقش خانم و آقای ویلسون

داستان به‌طور کاملا شفاف بیانگر این چند موضوع است: صدام حسین بمب اتم نداشته، سی آی ای این واقعیت را می‌دانسته، کاخ سفید هم می‌دانسته، سیاست و سازوکار دیک چینی و کاخ سفید و نئوکان‌ها در آن زمان نیاز به حمله به عراق را حس می‌کرده و بنابراین بدون توجه به عواقب این هجوم، تمام شواهد و قرائن انکار و به عراق حمله می‌شود.

جنبه‌های عمومی و اجتماعی این حادثه در فیلم به‌طرز کارآمدی مورد پردازش قرار گرفته و دقیق و مؤثر از کار درآمده است، به‌طوری‌که زمان مشاهده ویدئوهای به‌جای‌مانده از شخصیت‌های واقعی این ماجرا، بازی دو بازیگر اصلی و نحوه‌ی پرداختن کارگردان به داستان و وفاداری او به رویداد اصلی، مورد تصویب شخصیت‌های اصلی و نویسندگان داستان قرار گرفت. با ذکر این نکته که برخی از شخصیت‌ها در فیلم کمی دچار تغییر شده‌اند؛ کسانی مثل دکتر تبعیدی عراقی (Liraz Charhi) کارآموز والری و برادرش (Khaled Nabawy) دانشمند ساکن بغداد. برخی از شخصیت‌های داستان واقعی هم در فیلم حذف شده‌اند؛ مثل جودیت میلر (Judith Miller) گزارشگر روزنامه‌ی نیویورک تایمز که نقش مؤثری در فعالیت‌ها و افشاگری‌های والری و همسرش داشت.

آنچه که فیلم را مورد توجه قرار داده و با استقبال فراوان مواجه کرده، علاوه بر بازی‌های روان و قدرتمند بازیگران اصلی فیلم و علاوه بر کارگردانی سیال و روان لیمان، شرح تقابل یک دارم خانوادگی با درامی اجتماعی است. خانم و آقای ویلسون به‌هیچ عنوان زوجی کامل و خوشبخت نیستند. جوزف یک مشاور تجاری است که پیش‌ترها یک دیپلمات بوده و تلاش می‌کند که سرخوردگی و شاید هم حس حسادت خود را به‌خاطر اینکه همسرش شغلی مهم‌تر و حساس‌تر از او دارد، پنهان کند.

جوزف دوست دارد همیشه خود را محق و دیگران را خطاکار بداند و این یکسونگری وی باعث شده که همسرش والری راه پنهانکاری در پیش بگیرد. اما زمانی‌که پای مسائلی حساس چون قرار گرفتن در آستانه‌ی یک جنگ به میان می‌آید، هر دو به گونه‌ای دیگر رفتار می‌کنند. نوامی واتز که برنده‌ی جایزه‌ی اسکار بهترین بازیگر زن برای فیلم ۲۱ گرم و شان پن که برنده‌ی جایزه‌ی آکادمی اسکار برای بهترین بازیگر مرد در فیلم رودخانه رمزآلود شده‌اند، در مجموع نظر مساعد منتقدان سینما را برای نوع بازی‌شان در این فیلم به خود جلب کرده‌اند.

خانم و اقای ویلسون با هم اختلاف دارند و در زندگی خوشبخت نیستند. اما بحران سیاسی آنها را به‌هم نزدیک می‌کند.

فیلم برنده‌ی جایزه «پالم دور» فستیوال فیلم کن در سال ۲۰۱۰ شد و در جشنواره‌ی فیلم ابوظبی دراکران روز ۲۱ اکتبر ۲۰۱۰ با استقبال فراوانی مواجه شد. همچینین در ۲۸ اکتبر ۲۰۱۰ در جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم استرالیا نمایش داده شد. «بازی بی‌طرف» مطابق نظرسنجی سایت راتن تومیتوز (Rotten Tomatoes) ۸۱ درصد نظر مثبت منتقدان و کارشناسان سینما را به خود اختصاص داده و از سوی بازدیدگنندگان همین سایت امتیاز ۷/۳ از ۱۰ را کسب کرده است. وب‌سایت کوروناز کامینگ اترکشن (Corona's Coming Attractions) که اخبار فیلم‌ها را منتشر می‌کند، در نوشتاری در خصوص این فیلم نوشت:« بازی بی‌طرف، یک درام بی‌نظیر انسانی و یک تعلیق سیاسی است که هر کسی صرف‌نظر از اینکه به بوش رأی داده باشد یا خیر، از دیدن آن می‌تواند غرق هیجان شود.»

لینک تریلر فیلم در یوتیوب: