گوگن در تیت مدرن لندن

نازنین افراشته‌پور

پل گوگن، نقاش فرانسوی در طول زندگی‌اش سعی می‌کرد در همه حال اسطوره‌ی یک هنرمند شورشی را که به هنجارهای اجتماعی بی‌اعتناست زنده نگه دارد، اما از بازار هم غافل نبود و سعی می‌کرد به‌گونه‌ای نقاشی کند که آثارش با قیمت خوب به فروش برسد. نمایشگاه آثار گوگن در تیت مدرن لندن سی‌ام سپتامبر افتتاح شد و تا شانزدهم ژانویه هم ادامه دارد. به این بهانه نگاهی داریم به دنیای این نقاش فرانسوی.

پل گوگن اصلاً مرد مطبوعی نبود؛ متکبر بود و خیال می‌کرد بزرگ‌ترین هنرمند زمان خودش است. رفیق‌باز و خوشگذران بود، زن و بچه‌هایش را به امان خدا رها کرد و از زندگی امن خانوادگی‌اش به هوای یک بهشت واهی و زمینی دست کشید و به هائیتی پناه آورد. در آنجا با زن جوانی آشنا شد و او را معشوقه‌ی خودش کرد و او هم برایش چند فرزند به‌دنیا آورد.

گوگن از هنرمندهایی است که هنرشان تحت تأثیر شیوه‌ی زندگی‌شان قرار دارد و در همان حال شیوه‌ی زندگی‌شان هم مانعی برای هنرشان است. در نمایشگاه تیت مدرن لندن با این جنبه از آثار گوگن آشنا می‌شویم. گوگن مرد ارتباط‌پذیری نبود. ولی درست به همین دلیل نقاشی‌های او توجه تماشاگر را به خود جلب می‌کند.

بلیندا تامسون، برگزارکننده‌ی این نمایشگاه ۱۵۰ پرده از نقاشی‌های گوگن را بر اساس موضوع آنها به نمایش گذاشته است. به همین جهت خطوط روایی آثار گوگن و انگیزه‌ی او در آفرینش آثارش در مجموعه‌ی تیت مدرن لندن به‌خوبی قابل ‌پیگیری است. گوگن نقاشی است که در آثارش داستانی را تعریف می‌کند و گاهی از میان این روایت‌ها اسطوره‌هایی مدرن زاییده می‌شوند.

نمایشگاه تیت مدرن که می‌خواهد استراتژی گوگن در داستان‌گویی به وسیله‌ی نقاشی و چگونگی خلق اسطوره در آثار این نقاش فرانسوی را نشان بدهد. ابتدا، وقتی وارد نمایشگاه می‌شویم، در سالنی پرتره‌هایی که نقاش از خودش کشیده به نمایش گذاشته شده است. گوگن خودش را به شکل یک شهروند خوب نقاشی می‌کند: یک نقاش، یک قهرمان، یک ملوان مغرور، و حتی به شکل مسیح. هر چه جلوتر می‌رویم این تصور خودبزرگ‌بینانه تعدیل می‌شود تا اینکه پیش از مرگ می‌بینیم گوگن خودش را به شکل یک مرد رنگ‌پریده و محتضر تصویر کرده است.

چهره‌ی واقعی گوگن کدامیک از این تصاویر است؟ آن مرد مغرور یا آن مرد محتضر که از احساس گناه عمیقی رنج می‌برد؟ در همین اتاق یکی از مهم‌ترین آثار گوگن به نمایش گذاشته شده است: مانائو توپاپائو (Manao Tupapau, ۱۹۸۲)؛ یک زن رنگین‌پوست برهنه از هائیتی که روی شکم خوابیده، پاهایش را روی هم انداخته و با بی‌تفاوتی توأم با اندوه به جای نامعلومی خیره مانده و در همان حال یک مرد سیاه‌پوش اسرارآمیز بر بالین او نشسته و او را به شکل تهدیدآمیزی و با چشمانی نافذ زیر نظر گرفته است.در این اثر گوگن موفق می شود از خودش بیرون بیاید و از ترس‌ها و حسرت‌ها و نگرانی‌های انسان صحبت کند. در حالی‌که در تصاویری که از خودش نقاشی کرده، او مثل یک بازیگر ناشی مدام در نقش‌های مختلف فرومی‌رود.

در نمایشگاه تیت مدرن لندن معلوم می‌شود که گوگن قبل از آنکه به ساحل دریای مدیترانه مهاجرت کند، سبک اگزوتیک خود را پیدا کرده است. برای مثال تابلوی «تصویر پس از موعظه» که در سال ۱۸۸۸ در بروتاین پدید آمد نشان‌دهنده‌ی سبک اگزوتیک گوگن است. در این تصویر که توسط تنه‌ی درختی به دو نیم شده، در نیمی از تصویر چند زن مسیحی را می‌بینیم که دست به دعا برداشته‌اند و در نیمه‌ی دوم ژاکوب را می‌بینیم که دارد با یک فرشته کشتی می‌گیرد. نه از سایه اثری است و نه تصویر عمق دارد. رنگ قرمز دو نیمه‌ی تصویر را به هم متصل می‌کند و در مجموع ما را به یک دنیای خیالی و کابوس‌وار می برد. دنیایی که در آن مرگ را به خوبی می‌شود دید.

در تابلوی «از دست دادن بکارت» که دو سال بعد از «تصویر پس از موعظه» در بروتاین پدید آمده، رنگ‌ها تندتر می‌شوند و این روند ادامه پیدا می‌کند و در تائیتی به اوج می‌رسد. رنگ‌ها در آثار گوگن تزئینی نیستند، بلکه نشان‌دهنده‌ی عواطفی مثل نیاز، حسادت، اشتیاق، از خودبیگانگی و وحشت از مرگ هستند. هر چه نقاش از وطن خودش و از ریشه‌هایش دورتر می‌شود، این عواطف پررنگ‌تر و رنگ‌ها هم تندتر و غلیظ‌تر می‌شوند.

گوگن دو سال پیش از مرگ به جزیره‌ی «هیوا اوآ» رفت، خانه‌ای ساخت و اسم آن را «خانه‌ی شادی» گذاشت و با دختری که فقط چهارده سال داشت روی هم ریخت. او بیمار شد و بیماری‌اش رو به وخاومت گذاشت و عاقبت در هشتم ماه مه ۱۹۰۳ در اثر سیفلیس درگذشت.در آخرین سالن نمایشگاه آثاری که او پیش از مرگ به وجود آورده به نمایش گذاشته شده است. در این آثار مرگ به شکل اسطوره‌ای که گوگن در یک زمینه‌ی مسیحی به‌وجود آورده آشکارا دیده می‌شود.

نمایشگاه گوگن در تیت مدرن لندن