روایت فمینیستی جیمز باند

میترا داودی

«سالت»، سینمای مؤلف نیست. فیلمی هم نیست که در جشنواره‌ی کن، ونیز یا برلین بدرخشد و جوایزی را از آن خود کند. «سالت» ساخته‌ی فیلیپ نویس یک فیلم سرگرم‌کننده‌ی اکشن است با بازی آنجلینا جولی در نقش اول و دقیقاً به همین دلیل نه تنها یک فیلم پرحادثه، بلکه به همان اندازه هم خبرساز است.

«سالت» روایتِ فمینیستی «جیمز باند» است. آن هم در دوره و زمانه‌ای که زن‌ها در غرب دوشادوش مردان فعالیت اجتماعی و حضوری قدرتمند دارند. آنجلینا جولی با لب‌های برآمده و سینه‌های برجسته‌اش در غرب الاهه‌ی زیبایی و نشانه‌ای از زیبایی کمال مطلوب است. او در این فیلم در نقش معشوقه‌ی وسوسه‌انگیز و زیبای یک جاسوس همه‌فن حریف ظاهر نمی‌شود. او به رغم زیبایی زنانه‌ای که دارد، خودش همه فن حریف است.

قهرمان این فیلم از چشم‌های زیبا، لب‌های برآمده و برجستگی‌های آنجلینا جولی برخوردار است، اما می‌تواند مانند بورس ویلس عرق بریزد و در صحنه‌های اکشن و موقعیت‌های خطرناک از عهده‌ی مردهای خلافکار برآید و آرام آرام جان بکند و از نو زنده شود.

برای نقد این فیلم نباید حتماً داستان فیلم را لو داد. همین‌قدر کافی است که بدانیم این فیلم در واقع از روی یک داستان مصور ساخته شده و در همان حال یک فیلم اکشن جاسوسی است. یک مأمور کا. گ. ب قصد دارد به آمریکا پناهنده شود و در مقابل حاضر است نام چند جاسوس دوجانبه را لو بدهد. یکی از این نام‌ها «اولین سالت» (با بازی آنجلینا جولی) است. از آن پس جست و جوی حقیقت و کوشش برای به دست آوردن آزادی آغاز می‌شود. بحث بر سر زندگی و مرگ، آزادی و اسارت، حقیقت و دروغ است. دنیای خاکستری وجود ندارد. همه چیز یا سیاه است یا سفید.

«سالت» به قوانین فیزیک مطلقاً اهمیت نمی‌دهد. همه چیز امکان‌پذیر است و واقعیت هر چقدر اغراق‌آمیزتر باشد، به همان اندازه باور کردن آن ساده‌تر است. فقط باید جوری سکانس‌ها را کنار هم چید که ذهن تماشاگر از آدرنالین فلج شود و تفاوت میان راست و دروغ را فراموش کند. اما مگر دنیای واقعی ما غیر از این است که در شتاب و پیچیدگی وقایع و در میان دسیسه‌ها و توطئه‌ها، اغلب نمی‌توانیم راست را از دروغ تشخیص بدهیم؟

اگر کسی با نگاه انتقادی به «سالت» بنگرد، به زودی متوجه می‌شود که پیرنگ داستان هم بدون ایراد نیست. اما و به رغم همه‌ی این کاستی‌ها هنر فیلیپ نویس که پیش از این در سال 2002 فیلم « Long Walk Home » را از او دیده بودیم در این است که بازیگرانش را چنان روی صحنه می‌آورد که در یک جهان بسته با قوانین مشخص، یک جاسوس همه‌فن حریف و جذاب آفریده می‌شود؛ شخصیتی که نه تنها تماشاگر باورش می‌کند، بلکه حتی به او علاقمند هم می‌شود.

با وجود همه‌ی صحنه‌های اکشن، آنجلینا جولی مخصوصاً در صحنه‌های آرام‌تر، زنی است از جنس ما و با این حال می‌تواند از همه‌ی موانع عبور کند. او در سویه‌ی حقیقت و زندگی قرار دارد و دیگران در سویه‌ی دروغ و مرگ. باورپذیری این شخصیت که از زیبایی کمال مطلوب برخوردار است، شکننده به نظر می‌رسد و با این حال همه فن حریف هم می‌تواند باشد، بزرگترین دستاورد کارگردان است.

آنجلینا جولی با بازی در این فیلم نشان می‌دهد که هرچند فیلم‌های جیمز باند دیگر هواخواه ندارند و حتی در شبکه‌های تلویزیونی هم به ندرت به نمایش گذاشته می‌شوند، اما ژانر جاسوسی به آخر خط نرسیده است.
ابتدا قرار بود «اولین سالت» یک مرد باشد. ولی کارگردان با هوشمندی آنجلینا جولی را برای این نقش برگزید و با این کار موفقیت گیشه را تضمین کرد.

آنجلینا جولی درست مانند جیمز باند از روی دیوار می‌پرد، از دیوار راست بالا می‌کشد، از روی پل خود را به پایین پرت می‌کند و با این وجود راه درست را پیدا می‌کند و همواره می‌تواند خود را از خطر برهاند و در همه حال تماشاگر را چنان مجذوب می کند که آدم دلش می‌خواهد از روی صندلی بلند شود و از پی او بدود.

کافی است که نقشی را که آنجلینا جولی در این فیلم بازی می‌کند با نقشی که در سریال‌ها و فیلم‌های ایرانی بعد از انقلاب برای زن‌ها در نظر می‌گیرند مقایسه کنیم تا به اهمیت اجتماعی فیلم‌هایی مثل «سالت» پی ببریم.

در فیلم ایرانی، زن موجودی است گناهکار یا فداکار. او یا نقش مادری مهربان و مؤمن را ایفا می‌کند که هیچگونه خواسته‌ای ندارد و تنها آرزویش خوشبختی شوهر و فرزندانش است، یا موجودی است اهریمنی که جوانان مردم را از راه به در می‌کند و سرانجام دستش رو می‌شود و همه به ماهیت اهریمنی‌اش پی می‌برند. زن در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی اما در هر حال شکننده و نیازمند کمک و حمایت است. او جنسیت و زیبایی ندارد. یک روح سرگردان، خوار و بدبخت است.

آنجلینا جولی اما در این فیلم فقط کارهای حیرت‌انگیز انجام نمی‌دهد. آنجلینا زیباست و جنسیت دارد و با این حال قوی است و با خواسته‌هایش آشناست. او می‌تواند راست را از دروغ تشخیص دهد و گلیم خودش را در دنیایی پیچیده و خشن از آب بیرون بکشد. او فقط یک وسوسه‌ی اهریمنی نیست که باید زیبایی‌هایش را میان چادر بپوشانند و از او حمایت کنند. او می‌تواند خودش را حفظ کند و خودش را از خطر نجات دهد و از حیثیتش دفاع کند.


اهمیت این فیلم در تصوری است که از یک زن ایجاد می‌کند. این تصور اگر حتی هنوز کاملاً در جوامع غربی تحقق پیدا نکرده باشد، همین که در واقعیت سینمایی روی پرده به نمایش گذاشته می‌شود امیدبخش است.

آن زمان دیگر گذشت که فقط مردها از توانایی‌های فراانسانی برخوردار بودند. با آنجلینا جولی فصل تازه‌ای در ژانر جاسوسی رقم خورده است. ظاهراً اکنون نوبت زن‌های زیباست که در سویه‌ی حقیقت بجنگند.

مشخصات فیلم:

Who is Salt
Director : Phillip Noyce
Writer : Kurt Wimmer
Cast : Angelina Jolie, Liev Schreiber, Daniel Olbrychski, August Diehl