پیکاسو، کبوتر صلح

محمد عبدی

خیلی‌ها پیکاسو را بزرگ‌ترین هنرمند قرن بیستم خطاب می‌کنند. چه موافق باشیم یا نباشیم، پیکاسو یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های تاریخ هنر است که نوع نگاه و جهان‌بینی و توانایی‌اش در نقاشی، او را به هنرمندی یگانه بدل می‌کند که انگشت اشاره اش را بر پس و پشت ذهن پیچیده‌ی انسان می‌گذارد و تصویری از درون مغشوش انسان ترسیم می‌کند که با چشم غیرمسلح قابل‌تشخیص نیست و این تنها نقاش- هنرمند- است که می‌تواند با حساسیت‌هایش آن را درک و برای دیگران تصویر کند:

«من به دنبال چیزی نیستم. فقط می‌خواهم هرچقدر که ممکن است انسانیت توی نقاشی‌هایم بگنجانم. اگر این به پرستنده‌های شکل سنتی انسان بر می‌خورد، خب، اصلاً خوب نیست... یک چهره در انتهای خودش چه دارد؟ یک تصویراست، یک گریم است. جلوی آن چیست؟ درونش چیست؟ پشت‌اش چیست؟ و بقیه‌ی چیزهایش چطور است؟ این طور نیست که هر کسی آن را به شیوه خودش می‌بیند؟ من همیشه چیزی را نقاشی می‌کنم که دیده‌ام، حس کرده‌ام.»

از این روست که پیکاسو نقاب از چهره‌ی انسان بر می‌کشد و پشت این صورت‌های زیبا را به نمایش می‌گذارد؛ بدین جهت بیراه نیست که چهره‌ها را مهم‌ترین دستمایه‌ی پیکاسو بدانیم و نمایش درون انسان را مهم‌ترین درونمایه‌ی آثار او.

گالری بزرگ تیت در بریتانیا که یکی از بهترین و شناخته شده‌ترین گالری‌های جهان محسوب می‌شود، به مناسبت نمایشگاه بزرگی از آثار پیکاسو که در شعبه لیورپول خود ترتیب داده (و به زودی در اتریش و دانمارک هم به نمایش گذاشته می‌شود) کتاب قطور و نفیسی درباره این نقاش برجسته به زیور طبع آراسته با این نام دلچسب:«پیکاسو، صلح و آزادی».

این عنوان بیراه نیست؛ از این رو که همه می‌دانند «کبوتر صلح» پیکاسو به عنوان سمبل صلح در تمام جهان پذیرفته شده است.

از سویی پیکاسو طی در دوره‌ی آفرینش هنری‌اش پس از جنگ جهانی دوم، به یک فعال صلح در دوران جنگ سرد بدل شد و پوسترهای بسیاری در تبلیغ صلح طراحی کرد.

پس از سال ۱۹۴۴، پیکاسو به عنوان مهم‌ترین چهره‌ی زنده‌ی هنر مدرن، به یک چهره‌ی سیاسی فعال و مدافع جنبش صلح تبدیل شد و برای سخنرانی در این‌باره به همایش‌هایی در بریتانیا، لهستان و ایتالیا سفر کرد.

او شدیداً مخالف هر نوع نژاد پرستی، نابرابری و فشارهای سیاسی حکومت‌ها بود. از این جهت حتی عملاً وارد کارزار شد و از اعتصاب‌ها در فرانسه حمایت کرد؛ همین‌طور حمایت مالی از جمهوری‌خواه‌های اسپانیایی در تبعید و مخالفان آپارتاید در آفریقای جنوبی.

توجه او به سیاست در آثارش هم گسترش یافت. مسائل سیاسی زمان نظیر آزادسازی فرانسه در انتهای جنگ جهانی دوم، دیکتاتوری فرانکو در اسپانیا، نبرد الجزایر برای استقلال و بحران موشکی کوبا در آثار مختلف او نمود پیدا کردند.

اما در آثار سیاسی پیکاسو، وقایع سیاسی با نگاهی شخصی و هنرمندانه می‌آمیزند و از این روست که ارزش و اعتبار ویژه‌ای کسب می‌کنند. قبرهای دسته جمعی(۱۹۴۴و ۱۹۴۵)، قتل عام در کره(۱۹۵۱)، جنگ و صلح(۱۹۵۱ و ۱۹۵۸) زنان الجزایر(۱۹۵۴و ۱۹۵۵) و تجاوز به سابین (۱۹۶۲و ۱۹۶۳) از جمله این آثار هستند که بر بستری از حوادث واقعی خلق شده‌اند، اما نگاه و نبوغ شخصی یک نقاش برجسته را در دل دارند؛ همان‌گونه که شاهکار گوئرنیکا(۱۹۳۷) این چنین بود.

پیکاسو به عنوان یک هنرمند تبعیدی و مانند بسیاری از هنرمندان آن دوران، در سال ۱۹۴۴ به عضویت حزب کمونیست درآمد و تا پایان عمرش در عضویت این حزب باقی ماند. او طی سال‌ها حزب کمونیست را از کمک‌های سخاوتمندانه‌ی خود بی‌نصیب نگذاشت و آنها هم در سال ۱۹۵۱ او را مفتخر به دریافت جایزه صلح استالین کردند که یکی از بزرگ‌ترین افتخارها در شوروی سابق محسوب می‌شد.

اما پیکاسو هیچ‌گاه به یک هنرمند «حزبی» بدل نشد و این عضویت لطمه‌ای به جهان آثارش نزد. او هیچ‌گاه به رئالیسم سوسیالیسم مورد علاقه کمونیست‌ها توجه‌ای نشان نداد و همواره بر سبک و سیاق کارش اصرار ورزید: «من تلاش نمی‌کنم که روس‌ها را درباره‌ی مثلاً اقتصاد نصیحت کنم. چرا آنها باید مرا نصیحت کنند که این طوری نقاشی کن؟!»

دانیل هنری کانویلر، دوست نزدیک پیکاسو و خریدار آثار هنری معتقد است:«نبوغ پابلو پیکاسو مثل یک شهاب قرن ما را روشن کرده است. اگر بخواهم یک ارزش را که بیش از همه در آثار او مرا درگیر خودش کرده، بربکشم ، آن ارزش آزادی است.»

کتاب «پیکاسو: صلح و آزادی» بر آثار مرتبط او در این زمینه و همین طور اسناد و مدارک و نامه‌های موجود در بین سال های ۱۹۴۴ تا زمان مرگش در سال ۱۹۷۳، متمرکز شده است.

کپی کارت عضویت پیکاسو در حزب کمونیست، بلیت قطار او در سال ۱۹۵۰ برای رفتن به بریتاینا برای شرکت در کنگره صلح شفیلد و رسید پرداخت یک میلیون فرانک توسط او به «اومانیته» در سال ۱۹۴۸، از جمله اسناد قابل‌توجهی است که تصویر آنها به چاپ رسیده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند.

پانوشت:

Picasso: Peace and Freedom- Tate Publishing-256 Pages- £24.99- www.tate.org.uk/publishing