علی امینی: با انگ «فیلم جشنواره‌ای» مخالفم

تحریریه‌ی فرهنگ، رادیو زمانه

در آستانه‌ی جشنواره‌ی فیلم کن که امروز در مراسمی افتتاح می‌شود با علی امینی، پژوهشگر و منتقد سینمایی، مترجم و داستان‌نویس درباره‌ی چشم‌انداز کامیابی عباس کیارستمی با فیلم «رونوشت برابر اصل» به عنوان تنها فیلمی که از یک کارگردان ایران در جشنواره‌ی فیلم کن به نمایش درمی‌آید و همچنین درباره‌ی «فیلم‌های جشنواره‌ای» و مسأله‌ی جعفر پناهی که هنوز در زندان است گفت‌وگو کرده‌ایم:

پوستر جشنواره فیلم کن

آقای امینی عزیز، امروز ۱۲ ماه می شصت و سومین جشنواره‌ی فیلم کن افتتاح می‌شود. امسال در این جشنواره آقای عباس کیارستمی برای چهارمین بار با فیلم رونوشت برابر اصل شرکت می‌کند. این بار اما آقای کیارستمی فیلمش را با تولیدکننده‌ی خارجی و در خارج از ایران ساخته است.

آیا فکر می‌کنید سیاست‌های سلبی معاونت سینمایی وزارت ارشاد بر نظر هیئت داوران جشنواره‌ی کن نسبت به این فیلم تأثیر بگذارد؟

فکر نمی‌کنم سیاست سینمایی جمهوری اسلامی بر نظر هیئت داوران جشنواره کن تأثیر مستقیمی داشته باشد. عباس کیارستمی سینماگری شناخته شده است و سینمای او طرفداران بسیاری دارد و از او انتظار می‌رود که فیلمی شایسته به فستیوال عرضه کند. اگر فیلم او به موفقیت دست یافت، قطعاً به خاطر ارزش‌های هنری آن است. از یاد نبریم که همین فستیوال فیلم قبلی او را رد کرد چون آن را اثری کم‌ارزش دیده بود.

کارگردانان سرشناسی مانند کیارستمی، مخملباف، مهرجویی، جعفر پناهی، بهمن قبادی، امیر نادری و بهرام بیضایی در جشنواره‌های جهانی شرکت کرده‌اند. کامیابی‌های پاره‌ای از این فیلم‌سازان منجر شد به پیدایش نوعی فیلم جشنواره‌ای در ایران. تا چه حد این نوع فیلم می‌تواند بیانگر تمامیت سینما و واقعیت‌های اجتماعی در ایران باشد؟

«فیلم جشنواره‌ای» نه پدیده‌ی تازه‌ایست و نه به ایران اختصاص دارد. سینماگرانی که در میهن خود، به هر دلیلی با بی‌مهری روبرو شوند به جشنواره‌های خارجی روی می آورند و اصولاً یکی از وظایف جشنواره‌ها همین است که از سینماگران مستعد اما منزوی در برابر حکومت‌های دیکتاتوری حمایت کنند. در شوروی سابق سینماگرانی مانند یوسلیانی، شنگلایا و پاراژانوف با تکیه بر حمایت بین‌المللی در برابر فشارهای داخلی مقاومت کردند.

در زمان دیکتاتوری سرهنگان یونان فیلم‌سازانی مانند تئو انگلوپولوس و کوستا گاوراس فیلم‌های خود را به فستیوال‌های خارجی عرضه کردند. در دوره‌ی حکومت نظامیان در کشورهای آمریکای لاتین میگوئل لیتین و فرناندو سولاناس به فستیوال‌های خارجی پناه آوردند. شهید ثالث بدون کمک فستیوال برلین به این شهرت و اعتبار نمی‌رسید. در ترکیه ایلماز گونی به کمک همین فستیوال کن توانست کار خود را به سینمادوستان معرفی کند.

علی امینی، پژوهشگر و منتقد سینمایی

بنابراین من با انگ «فیلم جشنواره‌ای» به صورت عنوانی تحقیرآمیز مخالف هستم. این فشارهای داخلی است که هنرمند را به سوی فستیوال‌های خارجی می‌راند و این حق اوست. همان طور که انسان‌های تحت تعقیب سیاسی به کشورهای آزاد پناهنده می‌شوند، فیلم‌ها هم می‌توانند به قلمروهای آزاد (فستیوال‌ها) پناه ببرند.

در عین حال باید توجه داشت که موفقیت در خارج همیشه موقعیت هنرمند را در میهن خودش تقویت می‌کند، یعنی هم از فشار حاکمیت می‌کاهد و هم باعث موفقیت فیلم در بازار داخلی می شود. مثلاً در ایران فیلم‌های مهرجویی مانند گاو، پستچی و دایره مینا تنها پس از موفقیت در فستیوال‌های بین المللی بود که در داخل هم با استقبال روبرو شدند.

با توجه به سیاست‌های معاونت سینمایی وزارت ارشاد در سال جدید که متن کامل آن در چهاردهم اردیبهشت ماه توسط جواد شمقدری برای اهالی سینما قرائت شد، و به سینماگران تکلیف کرده در آثارشان به موضوعات مشخصی مانند دفاع مقدس، اهل بیت، خانه و خانواده، عترت پیامبر و جز اینها بپردازند، چه چشم‌اندازی برای سینمای ایران می‌بینید.

این سیاست دورنمای روشنی ندارد. مقامات جمهوری اسلامی پس از سی سال زمامداری، هنوز که هنوز است سینما را با منبر روضه‌خوانی عوضی می‌گیرند. در اوایل انقلاب ضدسلطنتی یک بار این راه را آزمودند و به جایی نرسیدند. گویا قصد دارند دوباره همان راه را بروند که جز هدر دادن امکانات و استعدادها حاصلی نخواهد داشت.

آیا ممکن است توفیق فیلم آقای کیارستمی در جشنواره‌ی کن به افزایش فشارهای بین‌المللی برای آزادی جعفر پناهی منجر شود؟

ظرفیت فشارهای بین‌المللی برای رهایی جعفر پناهی به انتها رسیده است. همه محافل هنری و سینمایی به بازداشت این سینماگر اعتراض کرده‌اند و فکر نمی‌کنم توفیق آقای کیارستمی، و موضع‌گیری احتمالی او به سود پناهی، تأثیر بیشتری داشته باشد.

از شما سپاسگزاریم که با وجود گرفتاری‌های زیاد وقت‌تان را در اختیار ما گذاشتید.