«کابوس من ایران»

شهرنوش پارسی‌پور

در خواندن صفحات نخست رمان «کابوس من ایران»، نوشته‌ی پریسا صفرپور کمی خشمگین می‌شدم.

لحن عوامانه‌ی تک‌گویی و گفتاری کتاب که به فارسی شکسته نوشته می‌شد و برخی اشتباهات در زبان فارسی مرا خشمگین می‌کرد. صفحات زیادی از آغاز کتاب را علامت گذاشته بودم تا بعد به‌عنوان «لمپنیسم ملی» درباره‌ی آن برای شنوندگان و خوانندگان بنویسم، اما بعد همین‌طور که رمان جلوتر و جلوتر رفت مجذوب کتاب شدم.

بدون شک پریسا صفرپور، رمانی خواندنی نوشته است و بی‌شک این کتاب یکی از انواع ادبیات نیروهای جوان ایرانی است. اینک اما این پرسش برای من باقی مانده است که شخصیت‌های این کتاب آیا به‌راستی جوانان ایران هستند و یا آنها جمع محدودی از این شخصیت‌ها را تشکیل می‌دهند؟

برای پیدا کردن دریافت بهتر، به خود کتاب مراجعه می‌کنیم. درست به همان بخشی که مرا عصبانی کرد. در این بخش «بیتا»، یکی از اصلی‌ترین شخصیت‌های این کتاب، به‌عنوان معاون یک شرکت شخصی به نام حسین استخدام شده است. این صحنه‌ای ست که بیتا به اتاق حسین رفته و رئیس و معاون با یکدیگر گفت‌وگو می‌کنند:

به‌طرف پله های کوتاهی رفتم که اتاق او را از سالن و دفترهای دیگه جدا می‌کرد. فکر کردم خدارو شکر که حسین سرحاله. می‌خواستم کار بنده‌خدا منوچهر راه بیفته. تا وارد اتاق شدم از جا بلند شد و به طرفم اومد: «چطوری عزییییییزم؟!»

با هم دست دادیم و نشستیم. مثل همیشه محو تماشا شد و گفت: «چی می‌شد دختر اگه ده‌سال زودتر به دنیا میومدی که من بتونم بگیرمت این‌جوری ترشیده نشی؟»

هردو خندیدیم و من در حالی که دستمال کاغذی مچاله‌شده‌ی توی دستم رو به‌طرفش پرتاب می‌کردم گفتم: «خیلی پررویی دیوونه!»
«آره می دونم. چه خبر؟ چی‌کارم داشتی؟»

«تو که انقدر خوبی، واسه چی خودتو بد نشون می‌دی؟ واسه چی لج کردی با بنده‌خدا منوچهر؟»

ناگهان آشفته شد: «تورو استخدام نکردم واسه بچه‌قرتی‌یا دل بسوزونی!»

«من مدیرم ناسلامتی، همه میان مشکل‌شونو به من می‌گن، کدوم بچه قرتی؟»

«واسه من روضه نخون. منتظرم یکی بیاد جاش وگرنه تا حالا اخراج بود.»

در خواندن این بخش که از قضا جزو بخش‌های آغازین کتاب است به‌شدت خشمگین شدم. سال‌هاست که به مسئله‌ی لمپنیسم در ایران می‌اندیشم. بدبختانه یکی از وجوه بارز لمپنیسم در ایران بخشی از زنان ایران هستند.

آزاد شدن ناگهانی زنان در دوران شاه و پرتاب شدن آنها به دامن کارهای مختلف. نبودن پیش‌زمینه‌ی اجتماعی برای این کار منجر به شکل‌گیری زنانی شد که حضورشان آنقدر در جامعه سنگینی کرد که عاقبت آیت‌الله خمینی از قوطی عطار زمان بیرون آمد تا به‌قول خودش جلوی زیاده‌روی زنان را بگیرد، اما زنان که با چادر و چاقچور در ابعاد میلیونی به خیابان ریخته بودند به خانه برنگشتند و دست آیت‌الله را در حنا گذاشتند.

اینک اما من رودررو با خانم معاونی بودم که کارمند شرکت مردی به‌نام حسین بود. این هم طرز حرف زدن او با رئیسش بود. البته این یکی از بخش‌های ضعیف کتاب است و به‌طور کلی یکی از ضعف‌های، کتاب روشن نشدن ماهیت شرکت حسین است. این که در این شرکت چه عملیاتی انجام می‌شود و این که خانم معاون دارد به‌راستی چه کار می‌کند، مسئله‌ای ست که تا انتهای کتاب روشن نمی‌شود.

بی‌شک اگر نویسنده نیرو مصرف کرده بود تا این مسئله را روشن کند یکی از مشکلات غریب جمهوری اسلامی روی میز قرار می‌گرفت و قابلیت تشریح پیدا می‌کرد. انقلاب لمپن‌ها که دست در دست آخوندها و بازاریان سنتی، یعنی افرادی که فقط «کار فروختن» را بلد هستند، به بار نشست، یک موج عظیم اندیشه‌ی لمپن‌وار را در جامعه ظاهر کرد. کار به جایی رسید که همه می‌خواستند نفت بفروشند. همه می‌خواستند حق دلالی بگیرند. از این قرار برای من بسیار جالب بود که بدانم شرکت حسین، این لمپن تراز اول، دست‌اندرکار چه معاملاتی است.

فقط اما این مشکل نبود. تمام دخترانی که شخصیت‌های اصلی کتاب پریسا صفرپور را تشکیل می‌دهند با همین لحن و بیان گپ می‌زنند. پس من بخش آغازین کتاب را با زحمت تمام کردم و از سر وظیفه‌ی مقاله نوشتن.

بعد کم‌کم متوجه شدم که نویسنده به‌عمد قهرمانانش را دست کم می‌گیرد. فرصتی به خواننده داده می‌شد تا خودش فکر کند چرا دختر یک جانباز وطیفه‌ی همخوابگی با تمام مردان را به عهده گرفته است؟ فرصتی فراهم می‌شد تا متوجه شویم چرا حد شعور سیاسی مردم به گوش دادن به تلویزیون‌های خارج از کشور تقلیل یافته است؟ روشن می‌شد چرا حسین به جای پافشاری در ازدواج با بیتا به خواهر او مینا درخواست ازدواج می‌دهد؟ چون ازدواج با یک مدیر مدرسه برایش مهم‌تر از ازدواج با معاون خودش است؟ اما تمامی این روابط در هاله ای از لمپنیسم پوشیده شده‌اند.

ساختار کتاب در حد فاصل آغاز دوران احمدی‌نژاد و جنبش سبز شکل گرفته و حامل آن بخش از حقایق تلخی است که زندگی مردم ایران را سیاه کرده است.

لمپن به راستی کیست؟ در تعریف جهانی، لمپن انسانی است که در برزخ تغییر شکل‌یابی روستاییان به شهرنشینان کارگر شکل می‌گیرد. او یادآور هرج و مرجی است که در چنین برهه ای از زمان اجتناب‌ناپذیر است.

در شکل سنتی ایرانی اما او همان لات محل است که به تعریف تاریخی با پسربچه‌ها همخوابه می شود و از ناموس زن‌ها دفاع می‌کند. بدین‌ترتیب مردان را ناقص می‌کند تا از کیان زنان که در خانه حبس شده‌اند و. به خودی خود ناقص هستند دفاع کند. این موجود سنتی از فعل «کردن» به شکل سنتی به گونه‌ای سخن در میان می‌آورد که گویی عملی است برابر با کشتن. اندام باروری او آلتی است برای داغان کردن روح و روان مردم. به واقع نیز همین‌طور است.

او عادت کرده است به پسران مردم تجاوز کند. این در خواهش های مکرر حسین از زنش مینا مستتر است که از او درخواست رفتار جنسی معکوس دارد. او آموخته است که چگونه به کمک آلتش روح پسران جوان را خرد کند و از آنها موجودات ناقص و الکنی بسازد. او به راستی باور دارد زنان از حیوانات کم‌تر هستند و از این رو برای تنبیه بیتا دستور تجاوز به او را می‌دهد. دیگری را به پرتگاه اعدام هدایت می‌کند و بنیان جامعه‌ی ایران را بر آتشی می‌نهد که اگر شعله بکشد بدون شک نخست خود او را در گر گرفتن به نابودی می‌کشاند.

رمان پریسا صفرپور به‌دلایل متعددی قابلیت بحث و بررسی دارد. در این داستان دختران به صراحت سخن می‌گویند و حالت زنانه‌ی آنها برای ما که عادت به شنیدن صدای زنان نداریم عصبی‌کننده و خشم برانگیز است.

فضای کلی داستان بر نوعی روان‌شناختی از لمپنیسم ملی تکیه دارد. دختران و زنان یک‌به‌یک تک‌گویی می‌کنند.

نویسنده گاهی در پروراندن شخصیت‌های کتابش درست عمل نکرده است. رفتار شوهر سولماز بسیار قابل بحث است. این که چرا این مرد ناگهان تا این حد خشن می‌شود برای خواننده روشن نمی‌شود، اما بدبختانه آن‌چه پریسا صفرپور نوشته آنقدر به حقیقت جامعه‌ی فعلی ایران شبیه است که انسان را می‌ترساند. به این نویسنده که به‌نظر می‌رسد بسیار جوان باشد تبریک می‌گویم و با بخشی از کتاب او برنامه را به پایان می‌رسانم:

خانم کارمند بعد از هزارتا دست دست کردن و قر و غمزه فیش را هل داد روی باجه. برداشتم و بعد از چند لحظه زیر و رو کردن پرسیدم: «خانم این قسمت رو باید پر کنم یا این قسمت؟»

سرشو بلند نکرد، همینجور که به صفحه کامپیوتر نگاه می کرد گفت: «درست بخونش می‌فهمی. اگر هم سواد نداری برو اونطرف بده یکی برات پر کنه.»

با عصبانیت داد زدم: «تو نشسته‌ای اونجا پشت میز کار امثال منو راه بندازی یا پشت چشم برام نازک کنی؟»
«درست حرف بزن خانم، اصلاً من کار تورو انجام نمی‌دم، بده اونجا رییس بانک برات انجام بده.»

«غلط می‌کنی. پس پول بیت‌المال می‌شه حقوق می‌ره تو حلق گشادت که بنشینی اینجا چکار کنی؟»
کم کم صدای مردم و کارمندای دیگه هم دراومد: «شلوغش نکن خانم چه خبره؟»

«صلوات بفرستید.»

من و کارمند همین‌طور سرهم داد می‌زدیم و من دیگه نمی‌فهمیدم چی می‌گم. زنی که توی صف پشت سرمن بود گفت: «راست می‌گه بنده خدا، شما بد حرف زدی. افتخار نمی‌دی سرتو بکنی بالا ببینی با کی حرف می‌زنی. می‌گی اگه سواد نداری برو اونطرف.»
«چی پس خانم، توقع داری زل بزنم توی چشم تک تکتون قربون صدقه‌تون برم؟»

«نه. قربون مامانت برو، ولی وقتی سوال می‌کنم درست جواب بده.»

یکی از کارمندهای مرد که اومده بود اینطرف باجه خواست گوشه مانتوی منو بگیره که زدمش کنار و گفتم «تو دیگه چی می‌گی؟»

«برو بیرون خانم تا به ۱۱۰ زنگ نزدم!»

و این بحث ادامه پیدا می کند تا پردیس را از بانک لمپن‌ها بیرون کنند. بانکی که نمی‌داند چرا بانک است، چون از ضایعات و فضولات دلار نفتی درست شده و ربطی به نیازهای واقعی مردم ندارد.