با وضع فقیرانه‌ای از ایران به آمریکا رفتم

شهرنوش پارسی‌پور

در تابستان سال ۱۳۷۳، دوستی از آلمان زنگ زد و از من دعوت کرد تا برای انجام یک سخنرانی به آلمان بروم. دعوت را پذیرفتم.

در همین ایام نسخه‌ی فارسی رمان جدید من که «عقل آبی» نام داشت و در ایران نتوانسته بود اجازه چاپ بگیرد در آمریکا از زیر چاپ خارج شد. ناشر زنگ زد و گفت کتاب حاضر است. به او گفتم که عازم آلمان هستم. پیشنهاد کرد نشانی خود را در آلمان به او بدهم تا کتاب را برای فروش در جلسه‌ی سخنرانی به آلمان بفرستد. این کار انجام شد و اندکی بعد به آلمان رفتم.

در هامبورگ بود که همین ناشر زنگ زد و پیشنهاد کرد خودم به آمریکا رفته و ترتیب فروش کتاب را در سراسر آمریکا بدهم. با شادمانی پذیرفتم. در جریان سفر سال قبل از آن، گرچه در همه‌ جای دنیا با استقبال و محبت روبه‌رو شده بودم، اما آمریکا را مناسب‌تر برای زندگی می‌دیدم. البته در آن لحظه هیچ طرحی برای خروج از کشور نداشتم، اما گویا در اعماق ضمیر نا‌خود‌آگاه تصمیم خود را گرفته بودم. چنین شد که در آلمان به برلن رفتم و به سفارت آمریکا مراجعه کردم و موفق شدم ویزای آمریکا را بگیرم. کمی بعد در هواپیما بودم و مقصد نیویورک بود.

سفر به آمریکا اما این بار فاقد هر نوع هیجانی بود. کسی انتظار مرا نداشت و همه‌ی استقبال‌ها در سال قبل از آن انجام گرفته بود. من با وضع فقیرانه‌ای از ایران به آمریکا رفتم و این فقر تا اکنون ادامه داشته است. هنگامی که به لوس‌آنجلس رسیدم اما، دوستان خوبی همانند نهضت فرنودی، هما سرشار و پریسا ساعد به کمک من آمدند. افشین از سوی دیگر کمک‌های زیادی در اختیار من گذاشت.

به نهضت، هما و پریسا گفتم که می‌خواهم خاطرات زندان خود را بنویسم، و آن‌ها پذیرفتند که هرماهه مبلغی پول در اختیار من بگذارند. این پولی بسیار سخاوتمندانه بود، و از آن‌جایی که در خانه‌ی مشترک دوتن از این دوستان زندگی می‌کردم مجبور به پرداخت اجاره نیز نبودم. در روز اول دی ماه سال ۱۳۷۳ آغاز به نوشتن کتاب خاطرات زندان کردم.

توهم غریبی داشتم که این کتاب مورد توجه ناشران آمریکایی قرار خواهد گرفت. هر چند روز یک‌ بار دست نوشته‌ها را در اختیار افشین می‌گذاشتم و او آن‌ها را تایپ می‌کرد. در جایی به آخر کتاب رسیدم و واژه پایان را نوشتم. شب طبق معمول به رختخواب رفتم. در بالای سر من روی دیوار یک سبد تزئینی وجود داشت، و درون این سبد چند سر عروسک و گل‌های خشک طبیعی قرار داده بودند.

چراغ را خاموش کرده بودم و نور محدودی از پنجره وارد اتاق می‌شد. ناگهان دیدم که برخی از گل‌ها و عروسک‌های درون سبد، در حالی که گویا در یک توری قرار داشته باشند به طرف سر من می‌آمدند و باز می‌گشتند. من در این مقطع به‌راستی باور داشتم که کسانی که نمی‌دانستم که هستند برای من تصویر ارسال می‌کنند. البته هرگز در این باره با کسی حرف نمی‌زدم. از سویی می‌ترسیدم متهم به جنون و یا حداقل جنون ادواری بشوم. در عین حال احساسی به من اخطار می‌کرد که حرف نزنم.

این شبکه تصویرهای نوری تا روی چشم من پائین می‌آمدند و بالا می‌رفتند. در دلم گفتم باشد با من بازی کنید. بگرد تا بگردیم. بعد چون چشم‌هایم از از تمرکز روی این تصاویر خسته شده بودند آن‌ها را بستم. در کمال تعجب تصاویر از پلک چشمم عبور می‌کردند و من یک شبکه توری را روی تخم چشمم می‌دیدیم. به کرات چشم‌هایم را باز و بسته کردم و این تصاویر هم‌چنان برقرار بودند.

بعد دیدم دارم وسط اتاق پذیرایی خانه در حالی که لباس خواب به تن دارم راه می‌روم. این مسئله عجیبی بود، من هرگز با لباس خواب از اتاق خواب خارج نمی‌شوم و به طور کلی لباس خواب را ویژه خوابیدن می‌دانم. حالا همین‌طور دارم وسط راه‌رو راه می‌روم و تمامی دوستان دور‌و‌بر من نشسته‌اند. مسئله عجیب این است که وقتی متوجه وضع خودم شدم گویا برای زمان درازی در همان وضعیت راه رفته بودم، اما هیچ چیز را ندیده بودم. بعدها نیز چندین بار در حالی که در حضور جمع بوده‌ام دچار این حالت کوری موقت شده‌ام.

همه نگران بودند و بعضی کم حوصله به‌نظر می‌رسیدند. عاقبت آن‌ها موفق شدند به پلیس بقبولانند که من آدم خطرناکی هستم، و این تن‌ها امکانی بود تا پلیس مرا به بیمارستان تحویل بدهد. دیدم که در یک ماشین نشسته‌ام . پلیس‌ها پایم را با زنجیر بسته‌اند و همان لباس خواب را به تن دارم.در روی تخت بیمارستان به هوش آمدم. نمی‌دانم تمامی این حوادث چه مدتی به درازا کشیده است. اما وقتی به هوش آمدم کاملاً حالت عادی داشتم. البته به من قرص‌هایی داده می‌شد.

پس از خروج از بیمارستان بود که جداً به این فکر افتادم که در آمریکا بمانم. از تصور این که در ایران دچار این حالت بشوم از وحشت می‌لرزیدم. از آن‌جایی که هیچ پولی نداشتم فکر کردم هرطور شده پولی به‌دست آورم. به افشین گفتم چطور است به مارلون براندو نامه‌ای بنویسم و با این بهانه که قهرمان کتاب عقل آبی شبیه مارلون براندو است با او دوست شوم و مخلصانه بگویم نیاز به پول دارم.

افشین با این فکر مضحک احمقانه مخالفت کرد. او پیشنهاد کرد به ایزابل آینده (آلنده) نامه‌ای بنویسم و وضع خودم را بگویم. من نیز همین کار را کردم. خانم آینده در نهایت محبت با من برخورد کرد. او به هم‌راهی امی تان و چند نویسنده‌ی دیگر شبی را در سانفراسیسکو به من اختصاص دادند و کتاب‌هایشان را به نفع من فروختند و پولی که برای من قابل تأمل بود فراهم آمد.

البته من دچار این توهم بودم که خاطرات زندان ترجمه شده و فروش بسیار خوبی خواهد کرد و من موفق خواهم شد چند برابر پول خانم آینده را به ایشان برگردانم تا صرف نویسندگان دیگر شود. این البته خیال باطلی بود. کتاب با آن که در خود ایران رقم فروش را در میان کتاب‌های زیر زمینی شکسته است، هرگز به زبانی ترجمه نشد. اخیراً آقای شهرام ارشدی نژاد، آن را به زبان انگلیسی برگردانده است و من هنوز در این رویا به سر می‌برم که پول خانم آینده و آن نویسندگان نازنین را به ایشان بازگردانم.

دوباره به مسئله‌ی ارسال تصویر و صدا باز می‌گردم. من در نزد خود با نهایت اطمینان به این نتیجه رسیده‌ام که امکان ارسال تصویر و صدا وجود دارد. هم‌چنین معتقدم که بیمار نبوده و نیستم. چون تا سن چهل و چهار سالگی در کمال سلامت زندگی کرده‌ام. البته گاهی به شدت عصبی شده‌ام و حتی فریاد زده‌ام، اما عمل عجیب دیگری از من سر نزده است.

با این احوال از آن‌جایی که با هرکس حرف می‌زنم و درباره‌ی ارسال صدا و تصویر می‌گویم همه تعجب کرده و چنین امری را غیر ممکن می‌دانند، من نیز فرض را بر این می‌گذارم که احتمال دارد دچار توهم هستم و چنین امری امکان‌ناپذیر است. و لابد بیمار هستم که گه‌گاه حالم به هم می‌ریزد و باید قرص بخورم.

اما بیایید و فکر کنید شاید این مسئله امکان داشته باشد. منظورم امکان ارسال صدا و تصویر است. اکنون فکر کنید اگر چنین امکانی وجود داشته باشد، دنیای آینده به چه شکلی درخواهد آمد. زمانی یک ایتالیایی هیپنوتیزور در تلویزیون ایران ظاهر شد. او در حالی که فارسی نمی‌دانست، از طریق مترجم از مردم دعوت کرد که به‌عنوان داوطلب روی صحنه بیایند. عده‌ای زن و مرد داوطلب شدند و روی صحنه رفتند. هیپنوتیزور از طریق مترجم به آن‌ها امر کرد که همه بخوابند. همه به راستی خوابیدند.

او دستورهای عجیبی داد و همه رعایت کردند. مردی را به یاد می‌آورم که دوپایش را بالا برده بوده و دست‌هایش را هم و در حالت عادی امکان نداشت بتواند در چنین وضعیتی روی صندلی بنشیند و نیفتد. اما او خواب و به‌کلی خواب بود. در جریان آیت‌الله خمینی هم دیدیم که چگونه مردم می‌توانند حالت خواب‌زده پیدا کنند. به‌خاطر می‌آورم که همه چهره‌ی آیت الله خمینی را در ماه دیدند. پس تأثیر‌گذاری انسان بر انسان امری کاملاً مسجل و قابل پذیرش است. اکنون پرسش این است که آیا این کار با تکنولوژی نیز امکان دارد یا نه؟