چهار سال و هفت ماه و هفت روز

شهرنوش پارسی‌پور

مادر ما در هنگامی که به وسیله پاسداران دستگیر شد، اعلام کرد نشریات درون اتومبیلش نشریه مجاهد است. این در حالی بود که این نشریات به یک گروه کمونیست متعلق بود و رهایی نام داشت. نتیجه اخلاقی این‌که هنگامی که پس از بازجویی مختصری او را به بند بهداری منتقل کردند، تحویل اتاق مجاهدین شد؛ این در حالی بود که شیوه لباس پوشیدن و رفتار او بسیار بیشتر شبیه سلطنت‌طلب‌ها بود.

سلطنت‌طلب‌های بند که در ارتباط با کودتای نوژه قرار داشتند، او را به اتاق خود منتقل کردند. اما در فاصله‌ای که مادر دستگیر شده و از پاسدار خواسته بود تا لباس ویژه بارداری خواهر را به او برساند، و پاسدار با شادی پذیرفته بود تا نشانی جدیدی را ردیابی کند، فرصتی پیش آمد تا خواهرم به برادرم تلفن کند و مسأله را بگوید.

برادرم شهریار به من تلفن کرد که مادر را دستگیر کرده‌اند و من که در شرکت محل کارمان بودم، از او خواستم تا به خانه برود و آن‌جا را پاک‌سازی کند.

از سوی دیگر برادر کوچکم نیز که برای گرفتن فیلمی به اتفاق دوستانش به خراسان رفته بود، یک‌راست به دفتر کار ما آمد تا به من بگوید که آن شب جایی قرار نگذارم که می‌خواهند فیلمی را که گرفته‌اند، به نمایش بگذارند.

من به او گفتم که مادر را دستگیر کرده‌اند و بهتر است برود خانه را پاک‌سازی کند و در راه رفتن، دفتر تلفن مرا هم پاره کرده و در آشغال‌دانی خیابان‌ها بریزد. چون من فکر می‌کردم که پاسدارها به شرکت خواهند ریخت. این شرکتی بود که فیلم‌های ویدئویی کرایه می‌داد و برادرم به اتفاق پسرخاله‌ام نصرالله آن را تأسیس کرده بودند و من اداره آن‌جا را به عهده داشتم.

برادران من و پاسداران به اتفاق به خانه می‌رسند. برادرم شهریار به آن‌ها می‌گوید: «آقایان ابداً نگران نباشید. باید بگویم صاحب نشریات من هستم و مادرم کاملاً بی‌گناه است.» پاسدارها او و برادر دیگر را که شهباز نام داشت دستگیر کرده و به اوین می‌برند.

پسرخاله‌ام بعدازظهر به شرکت آمد و گفت که شهریار به خانه بازنگشته است و بهتر است من هم به خانه بروم که شرکت به خطر نیفتد. من به خانه رفتم و دیدم همه جا در هم ریخته است. متوجه شدم متن نامه‌ای که برای مسعود رجوی نوشته و هرگز برای او نفرستاده بودم و روی چمدانی قرار داشت که به عنوان میز تحریر از آن استفاده می‌کردم، ناپدید شده است. مقداری هم کتاب‌های چینی یا فرانسوی مربوط به چین داشتم که هیچ‌کدام سیاسی نبود و همه ناپدید شده بود.

شک نداشتم که به سراغ من هم خواهند آمد؛ اما کی و تا چند وقت باید منتظر می‌ماندم، روشن نبود. شروع به پاک‌سازی خانه کردم. نمی‌دانستم با نشریات سیاسی مختلفی که زیر ماشین لباسشویی و جاهای دیگر بود، چه کنم. تصمیم گرفتم همه آن‌ها را در لگن توالت فرنگی آتش بزنم.

دسته اول خوب گر گرفت و اما چون توالت بسیار داغ شده بود دسته دوم را که سوزاندم، ناگهان توالت ترکید. در این حالت کاغذهای مشتعل در اثر فشار ترکش به هوا رفت و برق هم در همین لحظه خاموش شد.

حالت ترسناک و عجیبی بود. یک ساعتی طول کشید تا برق بازگردد. من با لباس بیرون روی مبل نشسته بودم و فکر می‌کردم هر لحظه خواهند آمد و مرا دستگیر خواهند کرد. اما آن شب که فکر می‌کنم پنجشنبه بود، خبری نشد. جمعه هم اتفاقی نیفتاد.

در همین روز من تصمیم گرفتم به مقابل مجلس شورا بروم و از خانم طالقانی نماینده مجلس کمک بخواهم. نامه‌ای در چند خط تهیه کردم. در نامه خودم را معرفی کردم و توضیح دادم که نویسنده هستم و شرح دستگیری مادر و برادرانم را دادم و توضیح دادم که هیچ‌کدام از آن‌ها سیاسی نیستند.

شنبه صبح مقابل مجلس شورای اسلامی بودم و حقیقت این‌که بی‌حجاب به آن‌جا رفتم. به قدری از حجاب اجباری بدم می‌آمد که حتی در این شرایط نیز قادر نبودم آن را تحمل کنم.

هنگامی که به مقابل مجلس رسیدم، پاسداری به طرفم آمد. نامه را به او دادم و خواهش کردم به خانم طالقانی برساند؛ و همان جا ایستادم تا ببینم نتیجه چه می‌شود.

چند دقیقه‌ای نگذشته بود که دیدم مرد جوانی به طرفم می‌آید. به من که رسید، خودش را معرفی کرد. متوجه شدم که او نماینده خرمشهر است. الان هر چه فکر می‌کنم، نامش را به خاطر نمی‌آورم.

او با شادی با من احوالپرسی کرد و گفت که دوست دوران مدرسه شهریار، برادر من است. در حقیقت پاسدار در برابر در ورودی مجلس به او برخورده و نامه مرا به دستش داده بود تا به خانم طالقانی برساند. او نیز ما را در خاطر داشت.

شرح دستگیری خانواده را دادم و درخواست کمک کردم. گفت که هم‌اکنون می‌رود واز آقای رفسنجانی، رییس مجلس دست‌خطی برای من می‌گیرد. همین کار را هم کرد و دست‌خط او را برای من آورد که خطاب به لاجوردی بود و از او خواسته بود که خانواده مرا که سیاسی نیستند، آزاد کند. بدبختانه من از این دست‌خط فتوکپی نگرفتم.

بسیار خوشحال به دفتر کارمان رفتم. دوستان همه جمع بودند و با نگرانی درباره برادر من صحبت می‌کردند. با خوشحالی دست‌خط را نشان دادم و از زن برادرم خواهش کردم به مقابل اوین برود و بکوشد دست‌خط را به دست لاجوردی برساند. او هم رفت و در زمان کوتاهی بازگشت و گفت دست‌خط را به دربان اوین داده است. ساده‌لوحی ما به گونه‌ای بود که فکر می‌کردیم آنان به زودی آزاد خواهند شد.

بدین ترتیب ۴۰ روزی گذشت. شب بیست و دوم مردادماه من تازه دوش گرفته بودم و تلویزیون را روشن کرده بودم و با نگرانی نگاه می‌کردم. هرشب خبر اعدام دسته‌ای منتشر می‌شد. بعد یادم هست به سراغ کتاب تحولات چینیان، یی جینگ، رفتم و تفألی درباره اوضاع زدم. در لابه‌لای مطلب جمله‌ای به این مضمون وجود داشت: پرنده می‌آید، حامل خبر بدی است.

درست چند لحظه بعد زنگ در خانه به صدا درآمد. مردی گفت: دادستانی انقلاب. در را باز کردم. مردی روستایی‌مآب جلو آمد. حالت وحشت‌زده‌ای داشت. مشخص بود که نمی‌داند چه اتفاقی خواهد افتاد. آیا به او شلیک خواهد شد یا نه.

او روی سکوی حیاط مجتمع آمد. به صدای بلند گفتم چه کار دارید. قصدم آن بود که نگهبان خانه که بارها به من پیشنهاد داده بود فرار کنم متوجه شود؛ که شد. در طی آن روزها بارها از من خواسته شده بود که مخفی بشوم و من همیشه گفته بودم که کاری نکرده‌ام و دلیلی برای فرار وجود ندارد.

مرد نامه‌ای به من داد. در نامه نوشته شده بود که برای دادن پاره‌ای از توضیحات به همراه این اشخاص بروم. دستگیرکنندگان من که به زبان یا گویشی غیر قابل درک حرف می‌زدند، دوباره خانه را گشتند. دو هزار تومان پول در خانه داشتم، اما فقط ۵۰ تومان برداشتم؛ چرا که فکر می‌کردم برای بازگشتن از اوین ۵۰ تومان کافی است.

آن قدر مطمئن بودم کاری نکرده‌ام که مدت زمان لازم برای بازجویی را نهایت یک هفته برآورد می‌کردم. ابداً نمی‌توانستم حدس بزنم که چهار سال و هفت ماه و هفت روز از عمرم را بناست بدون اتهام معینی در زندان به سر ببرم.

در راه رفتن به اوین به گویش عجیب دستگیرکنندگانم گوش می‌دادم. فکر می‌کردم آن‌ها دارند به زبان تاتی صحبت می‌کنند. همین را هم از آن‌ها پرسیدم که پاسخ منفی بود.

حسین بروجردی در خاطراتش از اهالی قهدریجان صحبت می‌کند که در دادستانی انقلاب کار می‌کردند. شاید این افراد هم از اهالی قهدریجان بودند.

اکنون دیگر به زندان اوین رسیده بودیم. به من چشم‌بند بستند و وارد راهرویی شدیم. جمع زیادی که من پاهایشان را می‌دیدم، در گوشه و کنار ایستاده بودند. به طور معمول چشم زندانی را می‌بندند و آدم پس از مدت کوتاهی شرطی می‌شود و اگر مستعد باشد، حالت انفعالی به خود می‌گیرد.

در این راهرو، صدای ناله می‌آمد. مردی که کنار من ایستاده بود به شدت می‌لرزید. با توجه به آن که هوا گرم بود این لرزیدن جز آن که از اعصاب خراب ناشی می‌شد، دلیل دیگری نداشت.

بعد مرا برای بازجویی بردند. بازجو مرد جوانی بود که یک انگشتر الماس بسیار بزرگ به انگشتش بود. من به تمام کسانی که دستگیر می‌شوند، توصیه می‌کنم رفتار مؤدبانه و متکی بر ادب داشته باشند. این درست‌ترین روش رفتاری در لحظه بازجویی است. البته روشن است که اگر شخص باید اطلاعاتی بدهد، شکنجه بی‌درنگ آغاز خواهد شد.