فروغ، توهینی به کیان نرینگی بعضی آقایان

‌بخش سی و چهارم خاطرات شهرنوش پارسی‌پور را از اینجا بشنوید.

زمان که می‌گذرد، حوادث به یکدیگر نزدیک می‌شوند. هنگامی که شما در زمان حال هستید، زمان دچار کش‌آمدگی است. فردا که بیاید& امروز که دیروز شده است، در خود فشرده می‌شود. کم‌کم که زمان جلو می‌رود مسائل یک سال طوری روی هم تلنبار می‌شوند که تشخیص روزها از یکدیگر مشکل به نظر می‌رسد.

به یاد دارم که در خرمشهر بود که کتاب تولدی دیگر به دستم رسید. اما در عین حال خاطره‌ام می‌گوید که در جریان سفری به تهران کتاب را دوستی به من هدیه داد. هرچه هست، این است که کتاب فروغ همانند بمب ترکید و ترکشی از آن به من خورد. فروغ یک‌شبه در عمق ذهن من جا خوش کرد. گویا تأثیر او بر روی همه خوانندگانش به همین نحو بوده است.

اما همان طور که در برنامه پیش گفتم، عده‌ای که برق آن‌ها را گرفته بود، داشتند دیوانه می‌شدند. زنی که ادعای شاعری کرده و بدبختانه به راستی شاعر است و دیگر نمی‌توان پدر یا برادر یا شوهری را مسئول شعرگویی او قلمداد کرد، در شعر عاشقانه‌ای معبود خود را پرستیده است، و این معبود آقای ع.پ. و یا آقای ر.ب. نیستند؛ کس دیگری است.

چه کسی است؟ مردی است که استاد و مرشد این آقایان که جلال آل احمد باشد، حرف توهین‌آمیزی درباره او زده است. سیروس طاهباز می‌گفت زمانی که مجله فردوسی دیگر در هتاکی و پرده‌دری تا آن جا پیش رفته بود که شاعر بزرگ ایران را فاحشه نامیده بود، آل احمد در نشستی به او گفته بود که ابداً از این داستان خوشحال نیست و نمی‌داند چرا طرفدارانش این چنین هتاکی می‌کنند.

ماجرای ناسزاگویی به فروغ فرخزاد و ابراهیم گلستان انسان را به یاد نوعی لمپنیسم از هم دریده می‌انداخت. لمپن اصطلاحی است برای نامیدن شبه‌کارگران. یعنی کسانی که فاقد دیسیپلین و نظم کار هستند و برای انجام هر نوع کار توام با هرج و مرج آمادگی دارند. در ماجرای ناسزاگویی به فروغ احساس می‌شد که ناسزاگویندگان از نفس ناسزاگویی لذت می‌برند.

مسأله دیگری در این میان بود که بررسی آن از اهمیت برخوردار است. جامعه سنتی ما فقط از دو گونه زن تعریف به دست می‌دهد: زن نجیب و زن نانجیب. اما این جامعه سنتی جا و مکانی برای زن شاعر، زن کارگر، زن کارمند، زن معلم و زنی که روی پای خود ایستاده است، ندارد.

به نظر می‌آید که حضور فروغ فرخزاد به عنوان یک شاعر درجه یک به صورت توهینی به کیان نرینگی بعضی از این آقایان تلقی شده است. ظاهرا ًپرسش اساسی این بوده: این زن به چه جرأتی به خودش اجازه داده که شاعر باشد؟ آن هم شاعر درجه یکی باشد؟ و بدتر از آن عاشق هم باشد؛ اما نه عاشق من، بلکه عاشق دیگری، و بدتر از آن شعر عاشقانه هم گفته باشد. مگر زن با عقل ناقصش می‌تواند عاشق باشد؟

چنین به نظر می‌رسد که وجود فروغ فرخزاد به صورت توهینی به نفس حضور مردانه تلقی شده است. منظورم آن نیست که تمام مردان جامعه ما چنین جبهه‌ای گرفته بودند. به هیچ وجه. اما دسته کوچک حقیری که خود را روشنفکر نیز تلقی می‌کردند، داشتند دیوانه می‌شدند.

دو سه سال پیش یکی از این افراد که خودش متحیر بود که چرا در این همه سالی که ناسزا گفته، کسی به او پاسخ نداده، دوباره شروع کرد از فروغ فرخزاد حرف بزند. او در جستجوی آن بود که خودش بفهمد چرا به شاعر و معشوق او ناسزا گفته. البته نمی‌گفت که ناسزا گفته؛ اما لحن مقاله‌اش نشان می‌داد که به خودش باورانده است که خود او مخترع فروغ فرخزاد بوده.

این تعریف غلطی که در اذهان برخی از احمق‌ها جا افتاده که خداوندگار را حضوری نرینه می‌بینند، باعث شده است هر گاه زنی دست به خلق و آفرینش بزند، دچار این احساس بشوند که به آن‌ها توهین شده است. چون هر انسان عاقلی می‌داند میان فروغ فرخزاد بودن و اینشتین بودن فاصله کوتاهی وجود دارد؛ که اصلاً فاصله‌ای وجود ندارد.

در نتیجه این پرسش یأس‌آور مطرح می‌شود: اگر من خالق هستم، او این وسط چه می‌کند؟ از آن جایی که او غلط کرده است خالق بشود، پس من زیرآبش را می‌زنم و آن قدر به او فاحشه فاحشه می‌گویم تا از زندگی‌اش سیر بشود و خودکشی کند.

در حقیقت درست یک هفته پس از آن که مجله فردوسی نوشت: «فاحشه‌ای به نام فروغ فرخزاد» فروغ در تصادف ماشین جانش را از دست داد. آن وقت همین نشریه نوشت: «فروغ فرخزاد، شاعره شهید!» حتی آلت سالار در این جا نیز روا نمی‌دید بنویسد شاعر نابغه، یا شاعر درجه یک. نه؛ این مقامات از آن او بود؛ نه یک زن که یا نجیب است یا نانجیب، و تعریف سومی ندارد.

به هر تقدیر، ماجرای فروغ فرخزاد تأثیر ژرفی بر من داشت. به ویژه از آن روی که پنج ماهی قبل از مرگش، او را در منزل سیروس طاهباز دیده بودم. می‌دیدم که چگونه دیگران، به رغم آن که خود شاعر یا نویسنده هستند، دائم نگاهشان به اوست و هر حرکت او را ارزیابی می‌کنند.

می‌دیدم که در مجلسی پس از مرگ فروغ که گلستان حضور داشت، م.ع.س. با چه پافشاری نام فروغ را بر زبان آورد تا واکنش آن را بر ابراهیم گلستان ببیند. خلاصه همه این آقایان داشتند می‌مردند که چرا «درجه یک»ترین شاعر زن ایران عاشق آن‌ها نبوده است.

در کالبد شکافی این جسد، یعنی ماجرای فحاشی به فروغ فرخزاد و ابراهیم گلستان، می‌شد جرقه‌های همان ماجراهایی را دید که بعدها در ایران اتفاق افتاد. در جریان آغاز انقلاب ایران، شهر نو تهران، مکان روسپیان را سوزاندند. تو گویی که این زنان بوده‌اند که این مکان را اختراع کرده بودند.

هزاران مردی که خود مشتریان این روسپی‌خانه‌ها بودند، در سوزاندن آن سهیم شدند. بعضی از روسپیان را اعدام کردند. زنی روسپی را سوزاندند و جسدش را روی تخته‌ای انداختند و سردست بردند. آقایان و خانم‌های نجیب از زنان نانجیب انتقام می‌گرفتند.

نیشتکی که در عکس‌ها بر روی لبان این آقایان نجیب ظاهر می‌شد، آن چنان تهوع‌آور بود که باعث شد عده قابل ملاحظه‌ای از متخصصان ایران مهاجرت بکنند. لابد اگر فروغ فرخزاد زنده مانده بود، او را زنده زنده می‌سوزاندند. نه به این جرم که زن نانجیبی بوده؛ بلکه به این جرم که چرا شعر خوب گفته است.

من در فرانسه بودم که انقلاب ایران آغاز شد. در دکه روزنامه‌فروشی ایستاده بودم و به عکس کسانی که اعدام شده بودند، نگاه می‌کردم. بسیار متأثر بودم. نمی‌توانستم ملت خودم را ببینم که بدون محاکمه، بدون تحقیق، بدون بررسی دست به کشتار می‌زند. خانم روزنامه‌فروش که یک زن فرانسوی بود گفت: نگران نباش. ما در فرانسه ضرب‌المثلی داریم که می‌گوید: توفان که بر می‌خیزد، در آغاز خس و خاشاک را بلند می‌کند؛ بعد اما هوا صاف می‌شود.

البته این حرف دل‌گرمی خوبی بود؛ اما مرا به یاد داستان «آرام حیوان، آرام» اثر حمید صدر می‌انداخت. در این داستان به چهره سگی، ماسک شخصیتی را زده‌اند و بعد از اذیت و آزار حیوان او را می‌کشند. بله سگ را آزار می‌دهند، چون نگهبان خانه و گله آن‌هاست.

در اواخر تابستان ١٣٤٥ با شوهر آینده‌ام ناصر، آشنا شدم و این آشنایی منجر به هم‌خانگی ما شد. فراموش نمی‌کنم شبی را که دو آقا بارها و بارها زنگ در خانه ما را فشردند و در رفتند. این آقایان هردو آدم‌های محترمی بودند، یکی شاعر و دیگری فیلسوف. عاقبت برادرم در پایین در کمین کرد و آن‌ها را به دام انداخت. این آقایان متحیر بودند که چگونه مردی و زنی می‌توانند تصمیم بگیرند با هم زندگی کنند.

چند سال پیش یک خانم امریکایی برای من گفت که بدترین دوران زندگی‌اش را در ایران و در شهر مشهد گذرانیده. او که از طرف سپاه صلح برای آموزاندن زبان انگلیسی به مشهد رفته بود، در اغلب شب‌های اقامتش در این شهر نتوانسته بود بخوابد؛ چرا که افراد می‌آمدند و زنگ در خانه او را می‌زدند. عاقبت مجبور شده بود به تهران برود. از او پرسیدم در تهران آیا زندگی بهتر بوده؟ با بی‌زاری سرش را تکان داد.

حرف‌های غم‌انگیز زدم. ولی بدبختانه دیده می‌شود که وقتی در ایران سنگسار می‌کنند، یک عده هم می‌روند و تماشا می‌کنند. پس حتماً همین عده می‌توانند زنگ در خانم یک زن را هم در شب به صدا در بیاورند و در بروند.

و ما یک سهراب سپهری هم داریم که می‌گوید: «نسبم شاید به زنی فاحشه در شهر بخارا برسد.» او از این که نسبش به زنی فاحشه در شهر بخارا برسد شاد است؛ از صمیم دل شاد است.