یک وصیت‌نامه مدرن: روی قبرم ویسکی بپاشید

شهرنوش پارسی پور

بخش دوازدهم گزارش زندگی شهرنوش پارسی پور را از اینجا بشنوید.

در آغاز سلسله پهلوى و اجبارى شدن داشتن شناسنامه و نام خانوادگى برادران و خواهران او همگى نام خانوادگى پازارگاد را براى خود انتخاب كرده اند. بدون شك اين از اثر اقدامات او بوده. خانواده پدرى من اما، پراكنده و بى سرپرست، هركدام نامى براى خود انتخاب مى‌كنند.

عموى بزرگ كه در بهبهان بوده، به مناسبت نام پدرش جمال، براى خود شناسنامه‌اى به نام جمالزاده مى‌گيرد. عمه ما كه همسر شخصى به نام كشميرزاده بوده شناسنامه اى به نام كشميردخت مى‌گيرد. عمو منوچهر كه يك سال از پدر بزرگ تر بوده براى خود نام خانوادگى جمالپور را انتخاب مى كند. اما مظفر، برادر بزرگ تر كه از نوع نابغه‌هاى بسيار باهوش و لاجرم نامتعادل بوده براى خودش نام خانوادگى نقيبى پارسى پور و براى پدرم نام خانوادگى پارسى پور را انتخاب مى‌كند. پس پدر من نخستين پارسى‌پور است. اما مظفر كه پس از نجات از دست انگليسى‌ها با ارث پدرى چندين كاميون خريده بوده بدبختانه گرفتار ترياك مى‌شود و تمام كاميون‌ها را دود مى كند و به هوا مى‌فرستد. سپس شروع به نقاشى روى قلمدان مى‌كند. اين قلمدان‌ها را زير خاك مى‌كرده و بعد به عنوان عتيقه به خارجيان مى‌فروخته و پول خوبى به دست مى‌آورده. مرتب هم به پدر من مى‌گفته انتقام خودش را از همه آخوندها خواهد گرفت.

پدر شهرنوش

پدر، فرار و سکوت
ظاهرا در جريان تقسيم ارث نقيب سر تمام افراد اين خانواده كلاه رفته بوده. به هرحال مظفر بسيار زود مى ميرد، و به يمن حضور همسر بالياقتش، سه فرزند او به مراتب عاليه تحصيلى مى رسند.

پدر من با يك پا كفش يك پا گيوه به مدرسه مى‌رفته و بيشتر از چهار كلاس نتوانسته درس بخواند. بعدها اما به دليل لياقت و مطالعه موفق شد ليسانس حقوق بگيرد و قاضى شود. اما حالا در كودكى گاهى هم پالکى برادرش مظفر است، گاهى به خانه خواهر مى‌رود.

روشن نيست كه در سن هشت سالگى، در خانه خواهر چه بلائى سر او آمده كه شبانه در حالى كه دو عباسى ته جيبش بوده تصميم مى‌گيرد به هندوستان، كشور مادرش فرار كند. اما اشتباه مى‌كند و به جاى آنكه به سوى جنوب برود به سوى شمال حركت مى‌كند.
كسانى كه دنبالش بوده‌اند در نزديكى آباده او را دستگير مى‌كنند. اگر باور كنيم كه شهرت بچه بازى شوهر عمه واقعيت داشته، پس مى‌توان باور كرد كه پدر يا مورد تجاوز قرار گرفته و يا شوهر عمه مى‌خواسته به او تجاوز كند. پدر بارها ماجراى فرارش به سوى هند را براى ما تعريف كرده، اما هرگز روشن نكرده كه چه بر سر او آمده بوده كه مى خواسته فرار كند. اما هربار كه داستان اين فرار را تعريف مى كرد از شدت هيجان به گريه مى‌افتاد.

البته اين نكته هم روشن است كه نفرت بسيار شديدى از شوهر عمه داشت. منتهى چون مرد بسيار سليمى بود نفرت را به حالت انزجار تقليل داده بود و واقعيت اين كه هرگز در زندگى كوشش نكرد عليه كسانى كه او را اذيت كرده بودند كارى انجام دهد.

من شوهر عمه را يكبار ديده ام و هيچ چيز از او به خاطر ندارم. برعكس دكتر بهاء‌الدين پازارگاد، بنيانگزار پيش آهنگى در ايران، كه بعدها به امريكا رفت و دكتراى جامعه شناسى گرفت را بارها ديده بودم و بسيار از او خوشم مى‌آمد. يكى از عكس‌هاى خانوادگى ما در خانه او گرفته شده. در اين عكس بيشتر اعضاى خانواده پدرى حضور دارند.

من كودكى هستم چهار پنج ساله و در كنار چند كودك ديگر روى زمين نشسته‌ام. عكس در روزى گرفته شده كه چند روز از بازگشت دكتر بهاء الدين پازارگاد از امريكا مى‌گذرد. من اين ميهمانى را تا حدودى به خاطر مى‌آورم. زهره دختر دكتر پازارگاد پيانو مى زد.

شهرنوش در شش ماهگی با پدر

كلاه سرخپوستى را هم به ياد مى آورم كه همه به سر گذاشتند و عكس گرفتند. زمانى كه من چهارده ساله بودم بهاء الدين خان به همراه خانم دومش كه اروپائى بود به خانه ما در خرمشهر آمد و هنگامى كه ديد من چند جلد كتاب دارم بسيار تشويقم كرد و در برگشت به تهران يك چمدان كتاب برايم فرستاد كه اغلب ترجمه‌هاى خودش و يا تاليفاتش بودند. بيشتر اين كتاب‌ها در زمينه مسائل جامعه شناسى و يا مسائل سياسى و اقتصادى بود. كتاب‌ها، بى آن كه خوانده شوند، اما با احترام فراوان سال‌ها در كتابخانه شخصى من زندگى كردند.

مادر پدرم، امير بيگم، از طايفه آقاخانى و از اسماعيليه بود. او در هند به دنيا آمده بود و به همين دليل تبعه انگلستان به شمار مى‌آمد.
به قرارى كه شنيده ام در اختلاف ميان او و شوهرش كه به شدت ضد انگليسى بود كنسول‌گرى انگلستان دخالت مى‌كرد. نمى دانم زن و شوهر در كجا با يكديگر آشنا شده اند. چون پدر بزرگم در هند تحصيل كرده است، بنابراين احتمال دارد كه آنها در همان‌جا با يكديگر ازدواج كرده اند.

شايد هم اين اتفاق در شيراز رخ داده. بچه ها همه متولد شيراز هستند. از عكس‌هاى امير بيگم برمى‌آيد كه زن زيبائى بوده. علاوه بر آن اخلاق مدرنى هم داشته و علاقه شديدى به خوردن ويسكى داشته. وصيت كرده بوده كه اگر به ديدار مزارش مى‌آيند يك شيشه ويسكى را روى آن خالى كنند.
پدرم در سفر شيراز گور او را كه در امامزاده‌اى در يكى از بازارهاى شيراز بود به من نشان داد. چرا او زود مرده؟ براى من روشن نيست. اكنون تاسف مى‌خورم كه چرا در اين باره از عموها و عمه ام و يا پدرم پرسشى نكرده ام.

در عكس زيبائى كه از او باقى مانده، گرچه حجاب دارد، اما موهايش به چشم مى خورد. در وسط نشسته و عمه‌ام، نصرت الملوك كشميرزاده، و عمويم اسماعيل جمالزاده در دو طرفش نشسته‌اند. پدرم و عمو منوچهر در پائين پاى آنها نشسته اند. پرستار پدرم، معروف به ننه در پشت سر آنها ايستاده است. در اين عكس جاى مظفر، برادر بزرگ، خانواده خالى ست. عكس را برادر امير بيگم، معروف به عكاس‌باشى، گرفته است.
پدرم مى گويد مادرش سه من يا هفت من طلا در بانك شاهى داشته است كه پس از مرگش، با اين ادعا كه او انگليسى بوده، بانك طلاها را به نفع انگلستان مصادره كرده است. چقدر اين حرف واقعيت دارد؟ نمى دانم، اما اگر واقعيت داشته باشد ما از انگليسى ها طلبكار هستيم.

پدر من پس از مرگ پدرش كه دو ساله بوده، به اين علت كه مادرش از پدر طلاق گرفته بوده، به خانه پدر بزرگش نقيب منتقل مى شود. در هفت سالگى نيز مادرش را از دست مى‌دهد. نقيب نيز در همين اوان مى‌ميرد. پسر بچه در محيطى خصمانه و بدون سرپرست بزرگ مى شود. نه كسى بوده كه به كار درس و مدرسه او برسد، و نه كسى نگران وضع تحصيلى او بوده. در حدود سن دوازده سيزده سالگى به اتفاق برادرش منوچهر، با اندك ارثى كه براى آنها باقى مانده بوده دكانى به راه مى‌اندازند.

اين زمان رضا شاه است و نظام پيشين شكست خورده و لاجرم خانواده نقيب نيز از تخت قدرت پائين افتاده اند. پدر به روايتى در سال ١٢٩٣ و به روايت خودش در سال ١٢٩٥ به دنيا آمده بوده. پس در حدود سال ١٣٠٧ و يا ١٣٠٨ است كه وارد عرصه كار شده. اين دكان به دليلى كه براى من روشن نيست به ورشكستگى كشانده مى شود. اندكى بعد، در حدود سن شانزده سالگى پدر مامور كار در اداره دارائى آباده مى‌شود. يك سالى مشغول به اين كار بوده.

وظيفه او: چسباندن باندرول به لوله هاى ترياك

روش كار: استفاده از آب دهان و چسباندن باندرول به لوله ترياك.

از عجايب است كه او، با اين همه ترياكى كه از طريق آب دهان جذب بدن مى كرده ترياكى نمى‌شود. او يك سالى مشغول به اين كار بوده. خاطره‌اى از اين دوران تعريف مى‌كرد كه در ذهن من ثبت شده است. در اداره آنها مرد درستكارى كار مى كرده كه برايش پرونده اى مى‌سازند و او را متهم به دزدى مى‌كنند. به اين مرد در حضور همه تهمت دزدى مى‌زنند. او ساكت به خانه مى رود. فردا كه براى پاسخگوئى به اداره برمى‌گردد موهايش يك سره سفيد شده بوده و اندكى بعد دندان هايش يك به يك لق شده و مى‌افتند. حضور چنين آدمى در جامعه‌اى كه بنيادش بر دزدى و ارتشا است غير عادى به نظر مى‌رسد.