برقص تا مشکلات را به فراموشی بسپاری!

سمیه دهبان

لطفاً به بریده‌ی این ترانه گوش بدهید:

فکر می‌کنی چی شنیدی؟ مخصوصاً اگر با زبان فرانسه آشنایی نداری، فکر می‌کنی چی شنیدی؟ می‌خواهی یک بار دیگر گوش بدهی؟

اگر در تردیدی که آیا این خواننده دارد حرفی از خدا و الله می‌زند، باید بگویم که در اشتباهی. هیچ خبری از «خدا» و «الله» نیست. جمله‌ای که تکرار می‌شود، به این معنی‌ است: فردی می‌رقصد یا فردی در حال رقص است. این آهنگ که نوشته‌ی استرومای (Stromae) است، با همین نام، یعنی «فردی می‌رقصد» - («Alors on danse») - که شاید بشود آن را تحت‌الفظی «پس برقص» هم ترجمه کرد، تابستان امسال در اروپا در ام.تی.وی¹ و تی‌‌.ام.‌اف² برای چند هفته در صدر جدول بود.

دلیلی که مرا ترغیب به تهیه‌ی برنامه در مورد این آهنگ کرد برخورد دوستی بود که وقتی توی کلاب این آهنگ را شنید، می‌گفت: «نگاه کن! اینا هیچ کدوم نمی‌دونن که دارن به الله گفتن این آدم می‌رقصن.»

حرف این دوست برایم خیلی تعجب‌برانگیز بود. چراکه اصلاً این آهنگ ربطی به خدا و الله ندارد. اول فکر کردم که این بنده خدا تحت تأثیر محیط و نوشیدنی‌ها، حواسش سر جایش نیست، اما وقتی بیش‌تر صحبت کرد، دیدم که نه، حواسش کاملاً سر جایش هست، اما آن قدر به دانش خودش و به آن‌چه فکر می‌کند شنیده، ایمان دارد که حاضر نیست حتی حرف دیگری را بپذیرد.

وقتی با کمک یک دوست فرانسوی این شعر را مرور کردم، دیدم خالی از لطف نیست که مفهوم این شعر را با شما درمیان بگذاریم و این که چقدر می‌تواند آن چیزی را که فکر می‌کنیم می‌شنویم، با آن چیزی که در واقعیت گفته شده فرق داشته باشد.

پاول فان هافر که معروف به استرومای است، در ماه مارس سال ۱۹۸۵ در بلژیک به‌دنیا آمده است. استرومای اهل روآندا است و بیش‌‌تر کارهایش در زمینه‌ی هیپ‌هاپ و موسیقی الکترونیک است. استرومای در این آهنگ پیامش را در یک‌سری سئوال و جواب مطرح می‌کند؛ سئوال و جواب‌هایی که هرکدام به لایه‌های عمیق‌تری اشاره دارند.

مثلاً در بخش اول می‌گوید:

«کی می‌گه تحصیل، داشتن شغل رو تضمین می‌کنه؟
کی می‌گه شغل، داشتن پول رو تضمین می‌کنه؟
کی می‌گه پول، قدرت خرج کردن رو تضمین می‌کنه؟
کی می‌گه اعتبار، بدهی رو تضمین می‌کنه؟
کی می‌گه بدهی رو، ممیزی تعیین می‌کنه؟»

stromea

استرومای حتی کمی فراتر هم می‌رود و به دنیای اطرافش اشاره می‌کند. به وضعیت اقتصادی فرانسه، هم‌چنین به ساختارهای اجتماعی و به ارزش‌ها. استرومای در اعتراض به این که در جامعه ارزش این است که هر کسی کار به‌قول معروف مهمی داشته باشد، می‌گوید:

«کی گفته ایستا بودن، برابر با فرو رفتن در لجن است؟
و یا این که عشق، در داشتن خانواده و فرزند تعریف می‌شه؟»

استرومای حتی ادعا می‌کند که:

«مشکلات تنها ساخته‌ی دست یک نفر نیست و اطرافیان هم در مشکلات تو سهیمند. همون‌طور که وقتی از بحران حرف می‌زنی، اولین چیزی که به تو می‌گن اینه: فقر، گرسنگی و جهان سوم. کی گفته اگه چشماتو ببندی همه‌ی مشکلات از بین می‌ره؟ چرا که هربار چشم باز کنی، هنوز خسته‌ی دردسرهای روز قبلی.»

ترجیع‌بند شعر از این‌جا شروع می‌شود:

برقص!
برقص تا همه‌ی مشکلات رو به فراموشی بسپری!
برقص!

آن موقع که فکر می‌کنی همه‌چی تموم شده، و تنها چیزی که می‌تونه بدتر از این اتفاق بیافته مرگه و تو باور می‌کنی که از این دردسر خلاص شدی، به محض این که پاتو بیرون می‌ذاری، همه‌چی از نو شروع می‌شه...
و تو دوباره در عمق فرو می‌ری.

وقتی مشکلات اون قدر تو رو تحت سلطه‌ی خودشون می‌گیرن، که تو دیگه هیچ قدرتی از خودت نداری، آرزو می‌کنی که ای‌کاش همه چیز به پایان برسه ...
ولی حقیقت اینه که این دنیای ساخته‌ی دست خود توست که تو رو محصور کرده.
هیچ نجات‌دهنده‌ای برای تو نخواهد آمد.
وقتی که دیگه هیچ راهی پیش رویت وجود نداره، تو بی‌خیال نجات دادن خودت می‌شی و فقط گوش می‌دی.
گوش می‌دی به نجوایی که هر لحظه بلندتر می‌شه و می‌خونه.
وقتی که صدای خوندن تموم می‌شه، فردی هست که می‌رقصه و می‌رقصه ...
و دوباره چرخه شروع می‌شه.»

خیلی وقت‌ها آن چیزی که می‌شنوی، آن چیزی نیست که در واقعیت گفته می‌شود. چندبار تا حالا این اتفاق برایت افتاده، که یک حرفی می‌زنی، ولی اطرافیانت یک‌جور دیگر از آن برداشت می‌کنند؟

یادم هست توی یک کنفرانس، یکی از سخنران‌ها به‌عنوان یک جمله‌‌ی خبری گفت: در سی‌سال گذشته به‌خاطر جو حاکم بر ایران، فمینیسم اسلامی فرصت بیش‌تری برای رشد پیدا کرده است. این را داشته باش.

وقتی موقع سئوال و جواب رسید، یکی از سخنران‌های دیگر که سابقه‌ی خیلی بیش‌تری هم از این سخنران جوان داشت، میکروفن را گرفت و گفت: من نمی‌فهمم... کی گفته که فمینیسم اسلامی برای ایران بهتر است و اصلاً فمینیسم اسلامی چه دردی می‌تواند از درد زنان ایران دوا کند و شما از کجا چنین نسخه‌ای را برای زنان ایران تجویز می‌کنید؟

چقدر یک جمله‌ی خبری می‌تواند این قدر متفاوت شنیده شود و فرد معترض، چقدر می‌تواند مطمئن باشد به این که حتماً آن را درست شنیده است؟

می‌دانی دغدغه‌ی من چیست؟ این که راحت قضاوت نکنیم. چرا فکر می‌کنیم که حتماً حق با ماست؟ چرا نمی‌خواهیم این احتمال را در ذهن خودمان بگذاریم که شاید اشتباه شنیدیم، که شاید آن چیزی که ما می‌شنویم، آن چیزی نیست که گفته شده است.

پانوشت: