باتار: پیوند موسیقی شرق و غرب

حامد پارسی

موسیقی زبانی بین‌المللی است که در میان همه ملت‌ها قابل فهم و دریافت است. اما سازها از شرق به غرب تطور و تغییر یافته‌اند؛ همچنان که زبان‌ها و صور آدمیان. دامنه‌ای به وسعت قانون تا چنگ، به وسعت سی‌تار تا گیتار.

این تغییر و تطور از ساز یک هشتم پرده‌ای مثل سی‌تار شروع می‌شود و تا سازهای نیم‌پرده‌ای مثل گیتار ادامه دارد و سازهایی چون دوتار، تار ایرانی، تار آذری، بربط، تنبور، ماندولین در این دامنه قرار دارند.

گر چه ساختار متفاوت این سازهای هم‌خانواده، عمدتاً نواختن قطعات مشابه را در سازهای یک‌هشتم‌پرده‌ای، یک‌چهارم پرده‌ای و نیم‌پرده‌ای امکان‌پذیر نمی‌کند و این گونه حال و هوای موسیقی هندی، آذری، ایرانی، ترکی و اروپایی را متفاوت می‌سازد؛ اما تلاش‌هایی برای نزدیک کردن این حال و هوا در سال‌های اخیر انجام شده‌است.

قطعاتی که علینقی وزیر برای تار ایرانی ساخته و پرداخته، اجراهای متعدد رامیز قلی‌اف از آثار غربی با تار آذری و اجرای‌های چند سال اخیر کیوان ساکت با تار ایرانی بر روی آثار کلاسیک غربی از این تلاش‌ها هستند.

اما تازه‌ترین تلاش‌ها
یک روستایی آذری، جایی حوالی ایران و آذربایجان یک ساز تازه اختراع کرده که آن طور که «world music news» گزارش کرده ترکیبی است از چگور، سه‌تار و گیتار.

«محمد چیچک باجان» که پدرانش ایرانی‌الاصل بود و تار را در مکتب تبریز فرا گرفته‌اند، خود علاقه وافری به سازهای ایرانی داشته است. او سال‌ها به ساختن و نواختن چگور و دوتار پرداخته و گرایشش به سازهای ایرانی باعث شده چندی قبل با افزایش سیم‌های چگور (سازی که کاسه و دسته‌اش از سه‌تار بلند‌تر است) به چهار سیم، سعی در بازنوازی آهنگ‌های ایرانی ساخته شده برای سه‌تار نماید.

گر چه سبک و حال و هوای سه‌تار نوازی مجمد باجان کمی متأثر از دوتارنوازی است. با این حال کسانی که ساز او را شنیده‌اند، تأیید می‌کنند که محمد باجان تا حدودی توانسته روح سه‌تارنوازی را در موسیقی خود متجلی کند.

نقطه عطف
نقطه عطف تلاش‌های این روستایی آذری که حاضر نیست روستا را به خاطر حال و هوای غریبی که در او برای ساختن آثارش می‌آفریند، ترک کند، شرکت در دو فستیوال سراسری موسیقی در آذربایجان است.

او در نخستین فستیوال موسیقی در سال ۱۹۹۸ وقتی برای معرفی چگور چهار سیمش رفته بود، با آثاری از اسطوره تار آذری، رامیز قلی‌اف آشنا شد که چون گذشته قطعه «رقص آندلس» اثر «آنتور دوبین اشتین» و «آنتراکت» از اپرای «کارمن» اثر ژرژ بیزه را اجرا کرد. همچنین یک گروه میزبان از بوسنی هرزگوین که برخی آثار ترکی را با گیتار بازسازی کرده بود.

و پس از آن بود که در فستیوال دوم، ساز چهار سیمش را برای اجرای برخی آثار کلاسیک کوک کرد. ساز چهار سیمی که این بار به سنت سازهای آذری، ربع پرده نداشت و برای اجرای آثار کلاسیک مناسب بود. او که توانسته بود تا اینجا پیوند موسیقی ایرانی و آذری را با لهجه سه‌تاری چگورش دنبال کند و به هویتی شرقی برای موسیقی‌اش برسد، حالا دنبال ایده‌ای جدید بود: ترکیب این هویت شرقی با موسیقی غربی

شیوه سازنوازی محمد باجان ترکیبی از شور و شیدایی شیوه دوتار ترکمن و شیوه فلامنکو و از همین رو، سال ۲۰۰۰ به یک فستیوال محلی در اسپانیا دعوت شد و در آنجا بود که کیفیت جدید ساز خود را کشف کرد.

یک دونوازی بداهه ساده یا خوان رامیرز توانست به او نشان دهد که سازش چقدر برای هم‌نوازی با گیتار انعطاف‌پذیر است و اینجا بود که هم‌نوازان اسپانیایی، محمد باجان را به ایجاد تغییراتی در سازش تشویق کردند.

باجان تار (یا آن طور که دوستان اسپانیایی‌اش آن را صدا می‌کنند «باتار») حالا چهار سیم اضافه دارد که به موازات چهار سیم اصلی قرار می‌گیرند و زنگی خاص در هنگام نواختن ایجاد می‌کند.
این ترکیب که به واسطه شکل ساز هنوز لهجه سه‌تاری خود را حفظ کرده، کاملاً برای نواختن موسیقی فلامنکو هم منعطف است. ایده‌ای که در این چند سال محمد چیچک باجان دنبال کرده: «پیوند موسیقی شرق و غرب»

مطلب های باورنکردنی زمانه تماماً تخیلی است!

مرتبط:
«هر خبری می‌تواند باور نکردنی باشد»