سانسور در روسیه

اکبر فلاح زاده

دو سال پیش، برگزاری نمایشگاه نقاشی "هنر ممنوع" در مرکز ساخاروف جنجال بزرگی در روسیه به‌پا کرد. کلیسای ارتودکس و ناسیونالیست‌ها به دادگاه شکایت بردند که برگزارکنندگان با نمایش تابلوهایشان به دین و دولت توهین نموده و احساسات دینی مؤمنین را جریحه‌دار کرده‌اند. مؤمنین ارتدکس در دادگاه متهمین را نفرین می‌کردند که اگر یکراست به جهنم نمی‌روند، می‌بایست دست کم به زندان بروند. پرونده بیش از صد شاکی داشت و جلسات دادگاه یک سال طول کشید. دادستان طرف شاکیان را گرفت و برای متهمین سه سال تبعید به اردوگاه اجباری تقاضا کرد.

برگزاری این دادگاه محل جدال نوخواهان و کهنه‌خویان شد و ادعاهای لیبرال‌منشانه‌ی رهبران روسیه را محک زد. صرف برگزاری دادگاه از یک سو، قدرت و نفوذ نهاد دین در روسیه را نشان داد، و از سوی دیگر نمایاند که شعارهای مدودف در مورد پلورالیسم و لیبرالیسم در روسیه تا چه حد سطحی است.


رسانه‌های غربی به انعکاس گسترده تحولات مربوط به دادگاه دست زدند. از جمله اشپیگل در این مورد مقاله زیر را منتشر نمود.




دستگیری یک جوان معترض به رأی دادگاه

کتابچه‌های راهنمای سفر به ایران هنوز روی میز اتاق نشیمن قرار دارند. ویکتور یروفیف ۶۲ ساله، معروف ترین نویسنده معاصر روسیه، تازه از تهران بازگشته و برادرش آندره‌ی۵۴ ساله، مهمان اوست. او یک جور نان پنیرمال گرجی همراه آورده. آن دو شراب قرمز می‌نوشند.

در اتاق مجاور، یک طوطی که شیوا نام دارد، سر وصدا می‌کند. در میان عکس‌های خانوادگی یروفیف باز تولید یک تابلو از الکساندر کوسولاپوف به دیوار آویخته است. تابلو یک شمایل طلایی را نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد که مریم مقدس و مسیح کودک از خاویار درست شده‌اند.
دین برای برادران یروفیف مسئله ساز شده است .

تابلوی اصلی کوسولاپوف سال ۲۰۰۷ در نمایشگاهی در مرکز ساخارف در معرض نمایش بود. نمایشگاه را آندره‌ی یرفیف سازمان داده بود، حالا او را اردوگاه اجباری تهدید می‌کند.


نام نمایشگاه "هنر ممنوع" بود و در آن تابلوهایی نمایش داده می‌شد، که اجازه نمایش در موزه‌های دولتی را نداشتند. علاوه بر شمایل-خاویار، که به عنوان سمبل اعتیاد به ریخت و پاش روسیه تازه به دوران رسیده انگاشته می‌شود، ۲۲ اثر هنری دیگر هم به نمایش گذاشته شده بود، از جمله تابلوی یک پیکر برهنه که با روغن حمام می‌کند ("زنده باد روسیه")، تصویر یک زن مسلمان انتحارکننده با کمربند انفجاری، که زیر چادر سیاه لباس زیر هوس ‌نگیز در بردارد("مریلین چچنی" ) و تمثال مسیح با کله‌ی میکی ماوس.

تصویر مسیح به عنوان مبلغ مک دونالد

برای ایجاد محدودیت، دیوار حائلی بین تابلوها و بازدید کنندگان نصب کرده بودند. بازدیدکنندگان از نمایشگاه می‌بایست از نردبان بالا می‌رفتند تا از سوراخ‌های مخصوص چشم نگاهی به تابلوهای بحث‌انگیز بیندازند.

نمایشگاه قرار بود تهدید سانسور در روسیه را موضوع قرار بدهد. آندره‌ی یروفیف به علت برپایی نمایشگاه شغل خود به عنوان سرپرست هنر معاصر گالری دولتی ترتیاکوف در مسکو را از دست داد.

از او و همکارش، مدیر مرکز ساخارف به اتهام دامن زدن به نفرت دینی شکایت شد. شاکی آنها گروه ملی‌گرای افراطی"نارودنی سبور" بود.

رهبراین گروه درخواست کرده بود، "این به اصطلاح شاهکارها نابود شوند، چون احساسات مسیحیان را جریحه‌دار می‌کنند و به نفرت علیه دین دامن می‌زنند". در صورت تبرئه‌ی متهمان، ملی‌گرایان افراطی اعلام کرده‌اند خودسرانه دست به اقدام می‌زنند. سال گذشته رادیکال‌های راست‌گرا وکیل حقوق مدنی استانیسلاو مارکلوف و یک خانم روزنامه‌نگار لیبرال افشاگر را کشتند.

البته در این دادرسی موضوع فقط سر آزادی هنر تقریبا ۲۰ سال بعد از پایان اتحاد شوروی نیست، بلکه سر روند لیبرالی کردن محتاطانه‌ی پرزیدنت دمیتری مدودف هم هست. ویکتور یروفیف می‌گوید: «این یک نبرد فرهنگی است، و ما باید از خودمان بپرسیم که آیا گوش به فرمان کلیسای ارتدوکس هستیم، یا اینکه می‌خواهیم یک کشور مدرن باشیم با درهایی باز به روی جهانیان."

از پشت دیوار و از طریق سوراخی که در دیوار کار گذاشته شده بود تابلوهای ممنوعه را تماشا می‌کردند

روسیه تاکنون روشنگری فرهنگی به خود ندیده است. الکساندر پوشکین در اشعارش از تزار بدگویی می‌کرد، تا اینکه بالاخره تبعید شد. لئو تولستوی نیکلای دوم را به عنوان "یک رهبر ضعیف و احمق" مورد توهین قرار داد. او نوشت: "استبدادی که از سوی کلیسای ارتدکس حمایت می‌شود، جان به‌در برده است. استبداد فقط با زور و ممنوع کردن کتاب‌ها و روزنامه‌ها، با مجازات اعدام و اختناق و سرکوب می‌تواند سر پا نگه داشته شود." تولستوی تکفیر شد، اسقف اعظم کلیسای ارتدکس تا امروز از او اعاده حیثیت نکرده است.

بعد از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ آوانگارد روسی یک دوره کوتاه شکوفایی داشت. به‌عنوان نمونه بلشویک‌ها سرپرستی مجموعه هنری کرملین را به کاسیمیر مالویچ سپردند، اما از به قدرت رسیدن استالین به بعد دولت بر هنر حاکم شد. آثاری با ارزش جهانی مانند "مجمع الجزایر گولاگ" از الکساندر سولژنیتسین یا "مرشد و مارگاریتا" از میخائیل بولگاکف مخفیانه درآمدند و به خارج قاچاق شدند و تا مدت‌ها نتوانستند در روسیه منتشر شوند.
هنرمندان هنوز هم از میراث استالین رنج می‌برند. آندره‌ی یروفیف می‌گوید: "نحوه‌ی تدریس در دانشگاه‌ها جوری است که انگار اینجا کره شمالی است، گویی رئالیسم سوسیالیستی هنوز هم مقیاس سنجش همه‌ی چیزهاست ".

محاکمه آندره‌ی یروفیف از سال ۲۰۰۹ شروع شد و دادگاه در طول یک سال ۵۰ جلسه داشت . دادستان سه سال اردوگاه اجباری برای یروفیف تقاضا کرد.

گرایش عمومی در کشورعلیه دمکرات‌ها، لیبرال‌ها و یهودیان است. سران کلیسا راه و رسم ویژه‌ی روسی ضد غربی را تبلیغ می‌‌کنند. آنها اعتقاد دارند که کلیسای ارتدکس تنها حافظ حقیقی مسیحیت است. با این حال حتی در کلیسا و در سیاست، مدافعینی برای آندره یروفیف پیدا می‌شود، ویکتور، برادر آندره‌ی حتی به ولادیسلاو سورکوف ، نظریه‌پرداز اصلی کرملین متوسل شد. سورکوف در واقع روشنفکر است و متن‌هایی برای موزیک راک می‌نویسد. او می‌گذارد احزاب پا بگیرند یا از پا درآیند. در رمان افشاگرانه‌اش بنام "نزدیک صفر" که با اسم مستعارمنتشر شده، سیستمی را که خودش بنا گذاشته، نکوهش می‌کند.

وزیر فرهنگ پیشنهاد کرد، مسئله سانسور هنر "به جای ارزیابی حقوقی، ارزش‌یابی وجدانی- اخلاقی" بشود. با این همه وحشت از پوتین رادیکال‌های راست و صلیب ارتدکس‌ها جدی به نظر می‌آید. هیچیک از هنرمندان شرکت‌کننده در نمایشگاه "هنر ممنوع" سال ۲۰۰۷ به جلسات دادگاه نیامدند.

یروفیف‌ها در روسیه امروز مبارزان منفردند. آنها از تاریخ استبدادی سرزمین‌شان، درک تیره و بسته توده مردم و ارزیابی‌ها غلط غرب رنج می‌برند. ویکتور یروفیو می‌گوید: "پوتین و اسقف اعظم در قیاس با اکثریت مردم لیبرال اند".

سرانجام ماه گذشته رای دادگاه صادر شد .به نوشته روزنامه تاگس اشپیگل به موجب این رأی متهمان به جریمه‌ی نقدی محکوم شدند: آندره‌ی یروفیف به پرداخت ۱۵۰.۰۰۰ روبل (معادل ۳۸۵۰ یورو (و همکارش یوری سامودوروف به ۲۰۰.۰۰۰ روبل (معادل ۵۱۴۰ یورو .( صدور این حکم در مسکو با اعتراضاتی روبرو شد. با این حال از آنجا که دادستان سه سال اردوگاه اجباری درخواست کرده بود، وکیل متهمان حکم صادره را نوعی تبرئه تلقی کردند. بنا به این گزارش یروفیف نمی‌خواهد کوتاه بیاید، او می‌خواهد به حکم اعتراض کند و قصد دارد در آینده یک نمایشگاه کاریکاتور برگزار کند.

گروهی از هنرمندان معترض، در اعتراض به این حکم، تعداد زیادی سوسک را به سالن دادگاه روانه کردند. اولگ اورلو، رییس سازمان حقو ق بشر روسیه حکم را "ننگی برای روسیه" خواند. سازمان جهانی حقوق بشر نیز یادآوری کرد: آزادی بیان، آزادی هنر را هم دربرمی‌گیرد.

رسانه‌های غربی هم حکم دادگاه را محکوم کردند. نیویورک تایمز به طعنه نوشت: در روسیه هنر همچنان ممنوع است. دی سایت هم معترضانه نوشت: در روسیه دین بر آزادی هنر تقدم دارد.

http://www.tagesspiegel.de/kultur/nach-dem-kunst-urteil-proteste-in-moskau/1883232.html
http://www.zeit.de/kultur/kunst/2010-07/kommentar-verbotene-kunst