ماتیس، پیکاسو، کاندینسکی در موزه هرمیتاژ

فروغ.ن. تمیمی

با افتتاح ساختمان جدید موزه بزرگ هرمیتاژ در آمستردام تنها در عرض چند ماه هفت صد هزار نفر از آن دیدن کرده‌اند. موزه بر کنار رود زیبای آمستل قرار دارد. سالن‌هایی بزرگ با طراحی مدرن، خالی از تزیینات و دیوارهای بلند و سفید وجه مشخصه این موزه است.

نمایشگاه جدید موزه هرمیتاژ در آمستردام «از ماتیس تا ماله‌ویچ» نام دارد و به آثاری مهمی از پیش‌گامان نقاشی مدرن مانند ماتیس Matisse، پیکاسو Picasso، کاندینسکی Kandinsky، ماله‌ویچ Malevich، درین Derain و فلامینگ De Vlaminck، فان دونگن Van Dongen و چند نفر دیگر اختصاص یافته است.

این مجموعه شامل هفتاد و پنج کار از نقاشان معروف فرانسوی، روسی و هلندی و بخشی از کلکسیون ثابت موزه هرمیتاژ در سنت پترزبورگ روسیه و بزرگترین موزه دنیا است که با موزه هرمیتاژ در آمستردام رابطه تنگاتنگی دارد. این نمایشگاه که تا سپتامبر امسال در آمستردام خواهد بود، با استقبال بی‌نظیری روبرو شده است.

تابلوی زیبای «کار هنری، Compostion»،سمفونی بزرگی از رنگ‌ها و اولین کار کاملا آبستره کاندینسکی است

مجموعه فعلی بخشی از کلکسیون اصلی در هرمیتاژ روسیه است که پنجاه و یک کار از پیکاسو و سی و هفت اثر از ماتیس را دربرمی‌گیرد. و در آغاز قرن بیستم توسط دو تاجر و هنر دوست روسی به نام‌های ایوان موروزف Ivan Morozov، و دوست او سرگئی شت‌سوكین Sergei Sjtsoekin خریداری و در خانه‌های آنان در مسکو به نمایش گذاشته شد.

تا کنون هیچ کس نتوانسته است چنین مجموعه بزرگی از این دو هنرمند را در اختیار داشته باشد. ایوان و سرگئی با معرفی نقاشان مهمی چون ماتیس و پیکاسو، توانستند نقاشان روسی را در اوایل قرن بیستم با هنر مدرن زمان خود آشنا کنند.

پس از انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷ این مجموعه مصادره و پس از جنگ بین‌الملل دوم در اختیار موزه هرمیتاژ در سن پترز بورگ قرار گرفت.

ماتیس ، پیکاسو ، کاندینسکی، درین، فلامینگ و فان‌دونگن در پی تجدد، آزادی و رهایی از سنت‌های آکادمیک و مورد قبول در زمان خود بودند. حفظ پرسپکتیو در سنت نقاشی تا آن دوره خیلی اهمیت داشت. اما آوان‌گاردها با کنارگذاشتن آن قطعا با سنت وداع کردند.

کاری از فان دونگن

در آغاز قرن بیستم اولین گروه مهم از نوگرایان در هنر نقاشی فرانسه مطرح شدند. این گروه به «گروه حیوان وحشی» معروف شدند که ماتیس یکی از چهره‌های اصلی آن بود.

ماتیس را باید شاعر رنگ‌ها و زندگی نامید. هنرمندی سرشار از سرزندگی، زیبایی و ظرافت که با مهربانی و امید به جهان پیرامون خود می‌نگرد.

رنگ‌های تند و متضاد، فرم‌های ساده و طرح‌های شوکه‌کننده از ویژگی‌های آثار او و نقاشان پاریسی در دهه اول قرن بیستم هستند.

در نمایشگاه هرمیتاژ در آمستردام دوازده نقاشی زیبا و چهار مجسمه از ماتیس و دوازده کار معروف از پیکاسو را می‌بینیم. مهم‌ترین کار ماتیس در این نمایشگاه، نقاشی زیبا و بزرگی به نام «اطاق قرمز» بر دیوار سالن اصلی نگاه‌ها را خیره کرده است.

تجمع بینندگان مقابل کاری از ماتیس

رنگ قرمز تند و گل‌های درشت آبی بیشتر سطح تابلو را پوشانده که در تضاد با سبزی باغ در قاب پنجره و میوه‌های زرد روی میز، زیبایی این نقاشی را دوچندان می‌کند.

پیکاسو در ۱۹۰۰ به پاریس آمد و در چهار سال اول اقامت‌اش در این شهر، فاحشه‌ها، گداها و می‌خواران را نقاشی کرد. کارهای او در این چند سال بعد به نام «کارهای دوره آبی» معروف شدند.

ماتیس یک‌بار ماسکی افریقایی را به پیکاسو نشان داد که او را به‌شدت تحت تاثیر قرار داد. تاثیر ماسک‌ها و هنر افریقا را بر کارهای او در این دوره هم می‌بینیم.

کاری از پیکاسو

معروف‌ترین کار او در سال‌های بعد تابلوی «زنان جوان آوینیون» است، در ۱۹۰۷ کشیده شد و از موثرترین آثار پیشگام در هنر مدرن است. استفاده ازخطوط هندسی و لابه های ضخیم رنگ از مشخصات آثار پیکاسو در این دوره است.

در مجموعه به نمایش گذاشته در هرمیتاژ آمستردام چند کار مهم مانند زن و بادبزن، و زن می‌خواره De absintdrinkster را می‌بینیم. کاری فوق‌العاده (۱۹۰۱) از دوره آبی، زنی الکلی و لاغر با انگشتانی چنگال‌مانند و نگاهی خیره به بطری وسوسه‌کننده.

از کاندینسکی نقاش معروف روسی که هم از ماتیس و پیکاسو و هم موسیقی‌دان مشهور آلمانی شوئنبرگ تاثیر پذیرفته است، چند کار در این مجموعه دیده می‌شود. موسیقی برای او مجموعه‌ای هم رنگی و هم صوتی بود.

کاندینسکی هم الحان رنگی موسیقی را می‌شنید و هم از ورای کارهایش موسیقی رنگ‌ها را بر بوم می‌آفرید. تابلوی زیبای «کار هنری، Compostion» سمفونی بزرگی از رنگ‌ها و اولین کار کاملا آبستره اوست.

کاری که فوران و ریزش احساسات دیداری و شنیداری را با به‌کارگیری ده‌ها رنگ زنده و خیره‌کننده و ترکیب‌شان با یک‌دیگر نشان می‌دهد.

زنی چشم‌بادامی با کلاه سیاه، لباس سبز و لبانی قرمز یکی از پرتره‌های این مجموعه است که نقاش هلندی فان دونخن، در سال ۱۹۰۵ کشیده است.

نقاشی که مدل‌ها، هنرپیشه‌ها و فاحشه‌های پاریسی را می‌کشید. تابلویی محسورکننده که به حق «زیباروی کشنده de ‘femme fatale» نام گرفته است.

با دنبال‌کردن این آثار به ترتیبی که در نمایشگاه بازدیدکنندگان از سالنی به سالن دیگر هدایت می‌شوند، بالاخره در انتها تنها به یک اثر از مالویچ نقاش روسی خواهیم رسید. تنها اثری که در محفظه‌ای شیشه‌ای قرار داده شده است.

نقاشی‌ای که «چهارگوش سیاه» نام دارد. اولین کار از این سری کار او در ۱۹۱۵ در سن پترزبورگ به نمایش درآمد و آخرین‌شان در سال ۱۹۳۲ کشیده شده است. کاری تکان‌دهنده در زمان خود و تاثیرگذار بر نسل‌های بعدی مدرنیست‌ها.

مهم‌ترین کار ماتیس در این نمایشگاه، نقاشی زیبا و بزرگی به نام «اطاق قرمز» بر دیوار سالن اصلی نگاه‌ها را خیره کرده است

با ماله‌ویچ هنر مدرن به بیانی انتزاعی، رنگ‌های خالص، فضاهای هندسی خالی و یک دست سیاه، سفید و یا قرمز دست می‌یابد.

برای ماله‌ویچ این مربع سیاه بیان حسی و هنری در فرم‌های هندسی است. مربعی که در فضایی خالی و باز هم چهارگوش قرار گرفته است. او خود این سبک را «قدرت متعالی» نام نهاد. و به این معنا خواهان آفریدن احساسی معنوی و خدایی است.

برای او فرم‌های هندسی مانند دایره، مربع و مستطیل با رنگ‌های سیاه و یا سفید، فضای حسی، حرکت دائم و بی‌انتهای اثر را تداعی می‌کنند. در کار ماله‌ویج بر هنر فیگوراتیو نقطه پایانی گذاشته می‌شود. و هنر تنها، در هنر برای هنر معنا می‌یابد.