زندگی تازه‌ی بودای بامیان

ایرج ادیب‌زاده

گفت‌وگو با حفیظ پاکزاد را از «اینجا» بشنوید.

کدام یک از ما تا به حال در برابر آثار با شکوه باستانی، بازمانده از زمان‌های بسیار قدیم، به رویا فرو نرفته‌ایم؟ باقی‌مانده‌ی عظمت تخت جمشید، معبد خدایان در آتن، ابوالهول، اهرام ثلاثه و ... برخی از این آثار هنری و بازمانده از نابغه‌های پیشین و میراث فرهنگی بشری هستند که متأسفانه با گذشت زمان، تا اندازه‌ای فرسوده می‌شوند.

تابلو «بودای بامیان» در موزه‌ی گیمه‌ی پاریس در کنار «مونالیزای افغان»

این‌گونه فرسودگی‌ها قرن‌ها طول می‌کشد. اما تاریک‌اندیشی گروهی واپس‌گرا و نادان باعث شد تا دو میراث بشری با ارزش در چشم بر هم زدنی منفجر و نابود شوند.

دو مجسمه‌ی عظیم بودا، که از قرن چهارم یا پنجم میلادی در بامیان افغانستان، به جای مانده بودند و تلفیقی از هنر باستانی یونان و ذوق و سلیقه‌ی پیروان بودا محسوب می‌شدند، به فرمان و دست رژیم طالبان منفجر شدند. شهر بامیان در مسیر جاده‌ی ابریشم، یکی از بزرگ‌ترین مکان‌های مذهبی جهان، محل برخورد فرهنگ غرب و شرق است، که از سوی سازمان یونسکو جزو میراث فرهنگ بشری به ثبت رسیده است.

حالا شش سال پس از فاجعه‌ی انفجار بوداهای تاریخی بامیان، بار دیگر یکی از این مجسمه‌ها در تابلو بزرگ استاد «حفیظ پاکزاد»، هنرمند نقاش افغانی ساکن پاریس، زنده شده است (پیش از این، گزارش تابلو «لبخند مونالیزا را فراموش کنید» از او در زمانه پخش شد و واکنش‌های فراوانی در ایران، افغانستان و دیگر کشورهای جهان پیدا کرد). این یکی از رویاهای کودکی او بوده که حالا محقق شده است. او می‌گوید: «زمانی که خبر انفجار بوداها را شنیدم گویی قلب مرا منفجر کرده‌اند».

بودای بامیان و نقاش آن حفیظ پاکزاد

مدت‌ها به کشیدن تابلو یکی از بوداها فکر کرد و یک سال طول کشید تا این تابلو عظیم به وجود آمد. خبر مهم‌تر این که، از دو هفته‌ی پیش این بودای بامیان، کار هنری حفیظ پاکزاد، برای همیشه به موزه‌ی «گیمه» منتقل شد و در آنجا جای گرفت.

موزه‌ی گیمه یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های پاریس است که تأسیس آن به سال‌های به وجود آمدن برج ایفل می‌رسد.

این نخستین باری‌ست که اثر هنری یک نقاش معاصر، در کنار آثار تاریخی این موزه جای می‌گیرد.
حفیظ پاکزاد می‌گوید بامیان، شهر تاریخی و زادگاه او، حالا خالی به نظر می‌رسد. او می‌خواهد کاری کند کارستان. حیف است بوداهایی که ۲۵۰۰ سال قدمت داشتند به‌طور کامل نابود و ناپدید شوند.

او می‌خواهد با بهتر شدن اوضاع، یک تابلو غول پیکر، به همان اندازه‌ی واقعی بودای منفجر شده، در بامیان به وجود آورد تا بار دیگر خاطره‌ی آن بت تاریخی زنده شود و کار زشت و بی‌منطق طالبان، در برابر چشمان جهانیان قرار گیرد.

قرار گرفتن تابلو «بودای بامیان» در موزه‌ی معتبر گیمه‌ی پاریس، یک موقعیت بزرگ هنری برای خالق «مونالیزای افغان» پیش آورده است. حالا او روایت‌گر یادمان‌ها، نشانه‌ها، زشتی و زیبایی‌های افغانستان و مردمانش شده است.