رویاهای ایرن خان

منیره برادران

خانم ایرن خان، دبیرکل عفو بین‌الملل، و شیرین عبادی در روز جهانی زن در یک بیانیه‌ مشترک از حکومت ایران خواستند که قوانین تبعیض‌آمیز علیه زنان را به فوریت لغو کند. آنها نوشتند:

«در ایران زنان از نظر قانونی با تبعیضاتی سنگین و گسترده روبرو هستند که آنان را از مشارکت سیاسی محروم کرده است. با آنان چنان رفتار می‌شود که گوئی شهروند درجه دو هستند. زنان ایران سزاوار آن‌اند که در نظام قانونی کشور از وضعیت برابر با مردان برخوردار باشند. زمان برای تحقق این امر بسیار دیر شده است».

ایرن خان، دبیرکل عفو بین‌الملل

بر آن شدم که ایرن خان، اولین زن در مقام دبیرکل عفو بین‌الملل را بهتر بشناسم. روشن است که برای رسیدن به این مقام تجربه‌ها و توانایی‌ها لازم است. آیرین خان، این زن شرقی از زادگاهی محروم، پیش از مقام دبیرکلی، ٢١ سال تجربه پشت سر داشته و با پشتکار تمام، سال‌ها در حوزه پناهندگی در سطح بین‌المللی و نیز حقوق بشر فعالیت کرده است.

در عکس، زنی است سیه چرده، زیبا و با نگاهی مصمم. نام کاملش ایرن زبیده خان است و در سال ١٩٥٦در داکا، پایتخت بنگلادش، پا به جهان گشوده است. در خانواده‌ای نسبتا مرفه، که تحصیل دختران را امری بدیهی می‌دانست. در مقاله‌ای، که در آن از رویاهایش می‌نویسد، می‌خوانیم:

«این رویای والدینم بود که از سه دخترشان، انسانهایی بار آیند مستقل و دارای اعتماد به نفس. چیزی که آن زمان در یک جامعه اسلامی تنها شامل تربیت پسرها می‌شد».

ایرن از کودکی شاهد فقر، نقض حقوق بشر و خشونت در کشورش بود. مقابله با این مسائل بعدها درگیری ذهنی او شد.

نقل می‌کند که چطور حادثه وحشتناکی که در نوجوانی ناظرش بوده، در انتخاب راه زندگیش تاثیر گذاشت:

«در چهارده سالگی شاهد آن بودم که چطور پدرم در خیابانی در داکا، مردی را از دست جمعیتی برانگیخته از خشم نجات داد. آن‌ها به مرد هجوم آورده و می‌خواستند او را بکشند. این حادثه تاثیر عمیقی روی من گذاشت. یاد گرفتم که هر یک از ما می‌تواند در حادثه‌ای که پیرامونش اتفاق می‌افتد، دخالت کند و روند امور را تغییر دهد».

ایرن همچنین شاهد جنگ داخلی در کشورش بود. در آن زمان هنوز بنگلادشی وجود نداشت، منطقه‌ای که داکا مرکز آن بود، بخش شرقی پاکستان محسوب می‌شد و وقتی در سال ١٩٧١ به استقلال دست یافت، نام بنگلادش به خود گرفت. ایرن خشونت، نکبت جنگ و برادرکشی را با حس خود، در همان زمان بود که والدین ایرن، او را به ایرلند فرستادند تجربه کرد. وی ابتدا در دانشگاه منچستر در رشته حقوق تحصیل کرد، رشته‌ای که از بچگی به آن علاقه‌مند بود. سپس این رشته را در حوزه حق ملل و حقوق بشر در دانشگاه ‌هاروارد ادامه داد.

امید حق هر کسی است
در سال ١٩٧٧ «سازمان توسعه بین‌المللی» را بنیان نهاد که کارش کمک به تغییر زندگی مردم محروم بود. این مسئولیت، شروع فعالیت بین‌المللی ایرن خان بود. دو سال بعد با عضویت در «کمیسیون حقوق دانان بین‌المللی» به کارهای حقوق بشر پرداخت. از دهه ٨٠ به «کمیسیاریای عالی پناهندگی سازمان ملل» پیوست و تا سال ٢٠٠١، که به مقام دبیرکل عفو بین‌الملل درآمد، مسئولیت‌های مختلفی را در این حوزه به‌عهده داشت. مکان فعالیت او سراسر جهان بود، از آسیای جنوب شرقی تا ایرلند و از هند تا مقدونی و انگستان. این نوع کارها به او امکان می‌داد با مردم درگیر با جنگ، با پناهندگان و رانده‌شدگان از خانه و کاشانه در نقاط مختلف جهان ارتباط برقرار کند. او می‌نویسد:

«در مدتی که در راس عفو بین‌الملل کار می‌کنم و در سراسر بیست سالی که پیش از آن در کمیسیاریای پناهندگی سازمان ملل کار کرده ام، همواره با انسان‌هایی برخورد داشته‌ام، که به‌رغم وضعیت درب و داغون‌شان، آماده بودند تا به دیگران امید دهند. برای من کمال مسرت بود که نیروی این انسان‌ها را تقویت کنم. این از رویاهای من است که هر کسی که امیدی در دل دارد، قادر باشد بر آینده خود غلبه کند».

در آگوست ٢٠٠١ که ایرن خان به ریاست عفو بین‌الملل درآمد، زمانی بود که این سازمان پس از تجربه ٤٠ سال فعالیت، در صدد تغییر و تجدید خود بود تا بتواند فعالیت عفو بین‌الملل را با نقض حقوق بشر در موقعیتهای جنگی بهتر تطبیق دهد. ایرن خان، که خود پیشتر مسئول امور پناهندگی سازمان ملل در جنگ کوسوو بود، خوب می‌دانست که در جنگ، آنچه مورد توجه کشورها قرار می‌گیرد، تنها پیروزی است نه پایمال شدن حقوق بشر.

در اولین سال ریاست ایرن خان بر عفو بین‌الملل، حمله به افغانستان و بمباران این کشور پیش آمد. ایرن هیئتی را که تحت نظارت مستقیم خود او بود، به پاکستان فرستاد. در زمان اشغال جنین از طرف اسرائیل، هیئت تحت‌نظر او، این‌بار به اسرائیل سفر کرد. در سال‌های اخیر، عفو بین‌الملل تلاش کرده است تا در موقعیت‌های بحرانی کشورها هم دخالت کند. در انتخابات کلمبیا در سال ٢٠٠٣، عفو بین‌الملل گروه نظارت به این کشور فرستاد.

رویای ایرن: جهانی در صلح و عدالت
رویای ایرن خان، جهانی است که در آن به جای جنگ و خشونت، صلح و عدالت برقرار باشد:

«هر روز تصاویر جدیدی در رسانه‌ها و تلویزیون‌ها ظاهر می‌شوند که آکنده از نفرت، پرچم‌ها و سفارت‌خانه‌های به آتش کشیده شده است. هم‌زمان اما انسانهایی هستند پذیرای حقوق دموکراتیک. این آدم‌ها در سرتاسر دنیا پراکنده‌اند؛ در خیابان‌های گرجستان، در اوکراین، هند و حتی در جوامع به‌شدت تحت فشار مثل چین. چیزی که ما نیاز داریم منشور مشترکی است از ارزش‌هایی چون حرمت داشتن انسان‌ها، برابری، بردباری و احترام نسبت به دیگران. باید که نیروی بیشتری را صرف تحقق این منشور جهان شمول سازیم».

خانم ایرن خان با یک مرد آلمانی ازدواج کرده و صاحب دختری ٢٠ ساله است. او در حال حاضر در لندن زندگی می‌کند و محل کارش - دفتر عفو بین‌الملل - در خیابان استون قرار دارد.

از دیگر رویای ایرن خان این است که انسان‌های بیشتری در گوشه و کنار جهان مفهوم حقوق بشر را درک کنند. او هشدار می‌دهد:

«پایمال شدن حقوق بشر هر کجا که باشد، ما را هم در بر می‌گیرد. همین‌طور وضعیت انسان‌ها در کنگو، سودان، روسیه سفید و محرومیت مردم در آسیای جنوبی به ما هم مربوط می‌شود».

-----------------------------
مطلب مرتبط:
بیانیه مشترک شیرین عبادی و ایرن خان