جنگ انيميشني با نژادپرستي

سامان ايراني

تصویری از انيميشن ازور و اسمر

انيميشن «ازور و اسمر»(Azur et Asmar) با برداشت آزادي از «هزار و يك شب»، داستان دو برادر رضاعي را روايت مي‌كند كه يكي اروپايي و ديگري عرب است و نژادپرستي، اين دو را از هم جدا مي‌كند. اين فيلم كه به تازگي در فرانسه ساخته شده، در ستايش مدارا و تساهل و تقبيح برتري‌هاي نژادي است.

ميشل اسلو، كارگرداني اين فيلم كه در منطقه «كت دازور» در جنوب غربي فرانسه به دنيا آمده، دوران كودكي‌اش را در گينه گذراند و اكنون در پاريس زندگي مي‌كند. زندگي در دو فرهنگ متفاوت آفريقا و اروپا از همان كودكي بر نگاه او به جهان اطرافش تأثير گذاشت كه اين موضوع در فيلم «ازور و اسمر» به خوبي نمايان است.

در اين انيميشن وقتي ازور(در زبان فرانسه به معني لاجوردي) و اسمر(در زبان عربي به معني گندم‌گون) به سن جواني مي‌رسند، يكديگر را در قاره آفريقا مي‌يابند و از آن پس به دنبال آرزوهاي خود مي‌روند. داستان فيلم «ازور و اسمر» كه در فضايي كاملا شگفت‌انگيز و جادويي مي‌گذرد، همزيستي دو انسان اروپايي و آفريقايي را نشان مي‌دهد كه با دو فرهنگ متفاوت غربي و شرقي و دو زبان فرانسوي و عربي در كنار هم زندگي مي‌كنند.

در واقع هدف از ساخت «ازور و اسمر» احترام به تفاوت‌هاي فرهنگي مردم جهان است. اين فيلم براي نيل به اين مقصود در درجه اول از فيلم‌نامه‌اي بهره مي‌برد كه از ساختار مستحكمي برخوردار است. داستان اين انيميشن در قرون وسطا، در اروپا و در كشوري باراني و سرد آغاز مي‌شود. دو پسربچه نزد «ژنان» كه يك زن جوان عرب است، در عمارتي بزرگ پرورش مي‌يابند. اين زن مادر «اسمر» است كه پوستي قهوه‌اي رنگ دارد و گرچه مادر «ازور» نيست، اما به اين پسر بچه سفيدپوست و چشم‌آبي هم شير مي‌دهد. «ازور» فرزند صاحب اين عمارت بزرگ است و «ژنان» در آن‌جا به عنوان خدمت‌كار زندگي مي‌كند. با وجود تمام دعواهاي دنياي كودكي «ازور» و «اسمر»، اين دو با عشقي عميق نسبت به هم بزرگ مي‌شوند، اما پدر «ازور» با خشونت اين دو را از هم جدا مي‌كند و «ژنان» و «اسمر» را از خانه‌اش به صورتي تحقيرآميز مي‌راند.

چند سال بعد كه «ازور» بزرگ‌تر مي‌شود، بدون اعتنا به خطرهايي كه ممكن است برايش پيش بيايد، به آفريقا مي‌رود و مادر و برادر رضاعي خود را در روشنايي اين قاره سياه مي‌يابد. اما رابطه گذشته ميان آن‌ها از بين رفته است و از نظر «ژنان» و «اسمر» كه اكنون جزو بوميان ثروتمندند، «ازور» يك خارجي است. اما با گذشت زمان اوضاع تغيير مي‌يابد و اين دو برادر به يكديگر متعهد مي‌شوند كه به خاطر حرمت شيري كه با هم خورده‌اند، به هم وفادار بمانند و از اين پس رابطه‌ي صميمي و برادرانه آن‌ها احيا مي‌شود. در ادامه داستان «ازور» و «اسمر» به كشف سرزمين‌هاي ناشناخته و زيباي آفريقا مي‌پردازند و البته در اين راه خطراتي آن دو را تهديد مي‌كند.
ميشل اوسلو با استفاده و برجسته‌سازي تفاوت زبان دو شخصيت داستان، به جنگ با نژادپرستي مي‌رود. در واقع فيلم «ازور و اسمر» يك فيلم دوزبانه است و شخصيت‌هاي اين فيلم به دو زبان عربي و فرانسوي سخن مي‌گويند. جالب اين‌كه اين فيلم اصلا از زيرنويس استفاده نكرده است. تأكيد بر زبان‌هاي مختلف ازور و اسمر اين منظور را مي‌رساند كه حتا دو زبان متفاوت عربي و فرانسوي نيز نمي‌تواند هم‌زيستي مسالمت‌آميز دو برادر را مختل كند و اين موضوع نمادي است براي بيان اين‌كه هيچ‌چيزي نمي‌تواند سد تفاهم ميان مردم جهان شود.

جلوه‌هاي بصري بسيار زيباي اين فيلم نيز يكي ديگر از عناصر مهم «ازور و اسمر» است. ميشل اسلو كه پيش‌تر در سال 1998 با ساخت انيميشن موفق «كيريكو و حيوانات وحشي» چيره‌دستي خود را در اين گونه فيلم‌سازي ثابت كرده، در چهارمين فيلم بلندش، براي اولين بار از امكانات كامپيوتري براي ساخت انيميشن استفاده مي‌كند. رنگ‌پردازي‌هاي جذاب و عمق دادن به تصاوير در اين انيميشن به انتقال احساس به مخاطب كمك شاياني مي‌كند و فيلم را در رديف انيميشن‌هاي به ياد ماندني قرار مي‌دهد.