یارانه کاغذ در خدمت سانسور

حذف یارانه کاغذ این روزها از خبر های مهم حوزه فرهنگ است . همزمان با اعلام حذف یارانه کاغذ در بازار قیمت کاغذ افزایشی 42 درصدی داشته است و از آن جا که در هزینه های یک کتاب کاغذ مهم ترین بخش آن است و گذشته از آن افزایش قیمت کاغذ به افزایش خدمات دیگر نشر مثل چاپ و لیتوگرافی هم می انجامد ، پیش بینی میشود که قیمت پشت جلد کتابها نیز با افزایشی 30 درصدی روبه رو شود.
حذف یارانه کاغذ اگر چه خواسته ناشران بود و اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران که مهم ترین اتحادیه صنفی این حوزه است و مهمترین و برجستهترین ناشران بخش خصوصی در آن عضویت دارند ، نیز در گذشته همواره بر این نکته تاکید داشت ، اما حذف یارانه کاغذ در دولت نهم با اما و اگر هایی روبه رو شده است.

راه حل‌های قدیمی
یارانه کاغذ در دوره خاتمی از جمله حمایت هایی بود که به همه کتاب ها بدون

توجه به موضوع و ضعف و قوت اعطا می شد . ناشران پس از این که مجوز کتاب را دریافت می کردند تقاضای کاغذ می کردند و به میزان تیراژ درخواستی کاغذ دریافت می کردند و در پایان سال باید تسویه کاغذ از ارشاد می گرفتند ، به این معنا که وزارت ارشاد گواهی می داد که آنان به میزانی که کاغذ دریافت کرده اند ، کتاب چاپ کرده اند . وزارت ارشاد با اعزام بازرسانی به چاپخانهها کتاب ها را آن جا شمارش می کرد و با مقدار کاغذ دریافتی تطبیق داده میشد.

متولی توزیع کاغذ تعاونی ناشران بود که تشکلی غیردولتی در حوزه نشر بود . تعاونیهای ناشران تقریبا در همه استانهای کشور فعال بودند.

اما توزیع این چنینی کاغذ دو مشکل عمده داشت ؛ اول این که بسیاری از ناشران بدون این که کتاب چاپ کنند از کاغذ یارانهای بهره مند می شدند . فساد ریشه دار اداری باعث می شد که بازرسان وزارت ارشاد به راحتی گواهی شمارش به میزان درخواستی صادر کنند . به عبارت دیگر چنین امکانی در وزارت ارشاد باعث شده بود که عده زیادی به خاطر بهرمندی از این یارانه ناشر شوند نه به خاطر چاپ کتاب .
از سوی دیگر وزارت ارشاد نیز برخی کمکهایش را به برخی نهادها از جمله دفاتر برخی روحانیون از طریق صدور حواله کاغذ انجام دهد.

اعتراض ناشران با سابقه که اتحادیه ناشران نمایندگیشان می کرد ، در چند نوبت ، باعث شده بود که وزارت ارشاد برای طرح جایگزینی یارانه کاغذ اقدامهایی کارشناسی را شروع کند . با این حال به نظر کارشناسان وزارت ارشاد در آن دوره حمایتها به سوی شفاف و عمومی شدن میرفت و تلاش بر این بود که تا جایی که ممکن است از حمایت های خاص کاسته و به حمایت های عام افزوده گردد ، به نحوی که در پایان دوره بیش از 80 درصد بودجههای حمایتی وزارت ارشاد به حمایت های عام اختصاص یافته بود . کاغذ یکی از حمایت های عام بود که شامل همه ناشران میشد . از جمله کارهایی که در ان دوره انجام گرفت سیاست خرید کتاب بود که بین کتابخانهها توزیع می شد . برای شفاف سازی خرید کتاب آیین نامهای برای ان نوشته شد و شورایی مرکب از نمایندگان ناشران و وزارت ارشاد متولی این کار شد و فهرست کتاب های خریداری شده نیز اعلام میشد تا امکان نقد و بررسی آن فراهم گردد و روزنامه کیهان نیز چند باری به نقد ان پرداخت به این بهانه که کتاب های ضد ارزشی خریداری شده است و بهاء الدین خرمشاهی عضو شورا به آنان پاسخ داد.
ناشران از سیاست خرید کتاب حمایت و از یارانه کاغذ انتقاد میکردند ، زیرا معتقد بودند که خرید کتاب حمایت از کتابهای واقعا چاپ شده است و یارانه کاغذ به حمایت از نشر منجر نمی شود.

وزارت ارشاد در آن دوره برای حل این مشکل اقدام های موقتی مثل سخت گیری تخصصی در زمینه صدور مجوز نشر و هم چنین مشارکت دادن ناشران در توزیع کاغذ را با همکاری اتحادیه شروع کرد ، اما راه حل جایگزینی پیدا نشد . از سوی دیگر ناشران با سابقه اصرار داشتند که با حذف یارانه کاغذ اولا بودجه مورد نظر از بخش نشر خارج نشود و ثانیا این بودجه به بخش حمایت های خاص افزوده نشود و کماکان در حوزه حمایت های عام بماند و شامل همه ناشران شود و این مستلزم طراحی دقیق و پیچیده ای بود که در دوره وزارت ارشاد قبلی میسر نشد.

کوپن فرهنگی

در دوره جدید معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که پیش از این عضو هیات مدیره و سخنگوی انجمن قلم ایران ( تشکلی نزدیک به محافظه کاران که با هدف مقابله با کانون نویسندگان ساخته شد و کسانی مثل رضا رهگذر ، علی اکبر ولایتی و برخی از نویسندگان عضو تحریریه روزنامه کیهان در آن عضویت دارند) بود ، نیز از حذف یارانه کاغذ سخن گفت ، اما وقتی موضوع جدی‌تر شد که مدیران وزارت بازرگانی نیز مسئول واردات کاغذ بودند نیز بر این سیاست تاکید کردند.

مديرکل بازرگاني استان تهران در اولين گردهمايي اهالي صنعت چاپ و نشر از قطع يارانه هاي کاغذ خبر داد و گفت : يارانه هاي نشر از اين پس به صورت نقدي و از طريق برخي دستگاه هاي صلاحيت دار اعطا مي شود.
این سخنان در همان گردهمایی از سوی مدیران حاضر وزارت ارشاد نیز تایید شد ، اما موضوع به همین جا ختم نشد و مشاور فرهنگی رییس جمهور نیز که یکی از افراد موثر در امور فرهنگی در دوره جدید است و پیش از این در شهرداری نیز نمایشگاه های متعدد کتاب بر پا کرده بود ، به حامیان این طرح پیوست .

علي‌اكبر اشعري مشاور فرهنگي رئيس جمهور در دیداری با اعضای اتحادیه ناشران كمك به گسترش فرهنگ كتابخواني را بهترين جايگزين ارايه يارانه كاغذ به ناشران دانست .

مدتی پیش معاون طرح و برنامه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از اعطای کوپن فرهنگ به منزله یک طرح جایگزین نام برد که بر آن اساس قرار شد ه است که یارانه های پرداختی به نشر به صورت مستقیم به مردم پرداخت خواهد شد ، اما نکته این جاست که توزیع این رقم بین مردم بر اساس هر نفر آن قدر ناچیز خواهد شد که هیچ تاثیری در صنعت نشر ایران نخواهد گذاشت ، اما ظاهرا وزارت فرهنگ و اراشاد اسلامی هدف دیگری از این طرح دارد که در سخنان معاون طرح و برنامه اش به روشنی آمده است . ابوالقلسم ایرجی در پاسخ به پرسش خبرنگار میراث خبر می گوید: ديدگاه وزارت ارشاد اين است كه تنها تقاضا تعيين كننده نيست يعني نبايد به طرف توليد محصولات عامه پسند برويم كه فقط مورد نظر طرف تقاضا است بلكه اگر قرار است هدف ما تعميق ارزش‌هاي ديني و ارتقا سطح فكري باشد بايد از توليد آثار ارزشمند و فاخر حمايت كنيم .

سانسور با یارانه
یکی از نگرانی‌های اساسی دست اندرکاران نشر ایران که زمانی طرفدار پر و پا قرص حذف یارانه کاغذ بودند ، اینک این جاست که با حذف یارانه ، بودجه آن به بخش های دیگر واریز یا به سوی حمایت های ایدوئولوژیک برود که نشانه‌های آن از هم اکنون پیداست .

در چنین وضعیتی یارانه تبدیل به ابزاری برای سانسور خواهد شد ، به این معنا که وزارت ارشاد با اعطای تسهیلات به بخشی از کتاب هایی که با سیاست‌هایش همخوانی دارد و قطع کامل تسهیلات برای کتاب های نا‌‌همخوان ، آنان را در یک رقابت نابرابر قرار داده و به این صورت امکان نشر آثا نا‌همخوان با

سیاست‌هایش را بگیرد .

هم اکنون در وزارت ارشاد از طرحی صحبت می‌شود که بر اساس آن کتاب‌ها طبقه بندی می شود . این طبقه بندی دو گونه است ، کتاب هایی که تسهیلات به آن تعلق می‌گیرد و کتاب‌هایی که تعلق نمی گیرد . در این طرح یارانه و تسهیلاتی که قبلا به همه کتاب‌ها تعلق می‌گرفت ، هم اکنون در اختیار برخی از کتاب ها قرار می‌گیرد و ناشران غیر‌خودی باید با تعداد کمی از ناشران رقابت کنند که سهم آنان از تسهیلات را نیز دریافت کرده اند.
این در حالی است که در دوره جدید ساسنور رسمی نیز شدت یافته است و زمان بررسی و صدور مجوز حتی برای کتاب هایی که بدون مسئله تشخیص داده می‌شوند ، افزایش یافته است . هم چنین در تمدید پروانه نشر که معمولا به صورت موقت صادر می شود ، سخت گیری های ایدئولوژیک اعمال می شود و پروانه برخی از ناشران تمدید نشده است . هم چنینی تمدید پروانه که در گذشته در یک هفته اتنجام می شد در این دوره بیش از دو و گاهی سه چهار ماه طول می کشد.

ملیکا احمدی

melikahmadi@gmail.com

عکس AFP