ادبیات مداحی

عباس معروفی

مدتی پیش علی خامنه‏ای، رهبر جمهوری اسلامی، به کارخانه‏ی ایران خودرو رفت و آن‏جا درباره‏ی صنعت، توسعه‏ و پیشرفت راهکارهایی ارائه و صادر کرد که بُعد تظاهری و تقدسی آن، ابعاد تزلزل و ضعف رهبری را به‌خوبی نشان می‌داد.

پیامد این رفتارهای متزلزل نوعی ادبیات نوظهوری است که اخیراً در کشور ما زبان و پروبال باز کرده است. ادبیاتی که سایه و سابقه‌‏اش را تنها در دربار شاهان متزلزل می‏توان جست‌وجو کرد. آن هم تنها سایه‏ی کم‏رنگی از آن را؛ همان‏جا که نکبت و نحوست و ضعف در شخصیت شاهی خانه داشته است.

گل‏باران کردن مجسمه‏ی شاه در مراسم چهارم آبان و ششم بهمن، توسط کسبه و معلمان، یکی از نکوهیده‏ترین رفتارها و پلشت‏ترین مراسم اجتماعی بود. افرادی با توسل به زور و خشونت، معلمان و کاسبان را به پای مجسمه‏ی شاه می‏کشاندند تا وفاداری ملت به شاه را نشان دهند.

آن‏چه از این مراسم ماند، تعدادی عکس بود و عده‏ای آدم ناخرسند و ترسیده که بر لب سکوت داشتند و در دل نفرت؛ و تنها نفرین‏شان برجای ماند.

مراسم دست‏بوسی گرچه دربین علما و روحانیون هم هم‏چون شاهان رواج داشته است و بسیاری از روحانیون از این‌که مردم دست‌هایشان را ببوسند لذت می‏بردند و می‌برند، اما اتفاق تازه‏ای که رخ داده، از مجموعه‏ی همه‏ی تظاهرهای تقدس‌نمایی و وفاداری و گل‏باران و دست‏بوسی و مداحی، گذشته است:
پایگاه اطلاع‏رسانی گروه صنعتی ایران‏خودرو، در سایت خود نوشت: «تشکیل بنیاد بزرگداشت حضور مقام معظم رهبری».

این عنوان یا تیتر را دوباره خواندم: «تشکیل بنیاد بزرگداشت حضور مقام معظم رهبری». به‌این ترتیب چندین بار آن را خواندم و فکر کردم شاید دچار اشتباه شده‏ام. از خودم پرسیدم: چرا من معنی این جمله را نمی‏فهمم: تشکیل بنیاد بزرگ‏داشت حضور؟!

یعنی گروه صنعتی ایران خودرو قصد دارد بنیاد تشکیل دهد که کارش، بزرگداشت حضور مقام معظم رهبری است. یعنی روز و شب بنشینند درباره‏ی حضور علی خامنه‏ای در کارخانه‏ی ایران‏خودرو حرف و حدیث بسازند.

این که برای حضور فلان پادشاه یا فلان روحانی یک کوچه را قُرُق می‏کردند و بنا به بزرگی مقام، دورشو! کور شو! را با تحکم بیشتر بر سر مردم فرود می‏آورند، امری تکراری است، اما این که یک بنیاد تشکیل شود تا درباره‏ی «حضور رهبر»، فعالیت کنند، نخست این پرسش را به ذهن می‏‏آورد که کار اصلی این بنیاد چیست؟ آن‏ها چه مسئولیتی دارند؟

سایت گروه صنعتی ایران‏خودرو نوشته است: «گروه صنعتی ایران‏خودرو در ابتکار عملی تازه، با هدف ایجاد روندی پایدار در بهره‏گیری از برکات حضور مقام معظم رهبری در این شرکت، مبادرت به تشکیل "بنیاد تولید ملی، افتخار ملی" با هدف بزرگداشت روز حماسه‏ی حضور معظم‏‏له کرده است.

به گزارش ایکوپرس، این اقدام به عنوان نشانه‏‏ای از نهایت تعهد گروه صنعتی ایران‏خودرو به رهنمودهای مدبرانه و هدایت‏بخش حضرت آیت‏الله خامنه‏ای است که معظم‏له در نهم فروردین ماه سال جاری از دست‏آوردهای صنعت خودروسازی در این شرکت، بازدید و فصل تازه‏ای در تلاش‏های این شرکت گشودند.

این بنیاد قصد دارد هر ساله مراسمی در اولین روز سال کاری خود، به‏ پاس نکوداشت عطر حضور مقام معظم رهبری در ایران‏خودرو، برگزار کند. هم‏چنین این روز به‏یاد ماندنی و مبارک، تحت عنوانی خاص در تقویم رسمی کشور درج شود.

«بنیاد تولید ملی، افتخار ملی» برنامه‏ی مدونی را برای تبیین راهکارهای جدید و کارشناسی در راستای رهنمودهای مقام معظم رهبری در مورد توسعه و پیشرفت در این صنعت، در دستور کار دارد تا منویات ایشان به عنوان سرفصل‏های پایدار رشد و تعالی در صنعت خودرو کشور، در دستور کار صنعتگران قرار گیرد».

آن‏چه ادبیات و حتی صدای ادبیات مقاومت را به‌خاموشی کشانده، تنها سانسور علنی و رسمی و سرکوب‏های وقیحانه نیست. به‌موازات این قلع و قمع انتشار، ادبیات دیگری دارد در کشورمان جلوه‏گری می‏کند که پیش‏ترها و در طول تاریخ، هرگز بدین رسوایی و خفت سابقه نداشته است.

مداحی قدرت و شاهان در ایران بی‏سابقه نیست. هر پادشاهی به‌نسبت وحشت‏اش از نفرت مردم و مابه‏ازای فاصله‏اش از ملت و جامعه، بساط و سفره‏ی مداحان و قصیده‏سرایان و ثناگویان را گسترده‏تر می‏چیند.

از سلطان محمود غزنوی بگیر تا شاهان متزلزل قاجار، کم و کیف استفاده از القاب و عناوین را خوب می‏دانستند و راه سیر کردن چشم و دل مداحان و شاعران مناسبتی را همواره بلد بودند.

اما همان سلطان محمود، سفره‏اش آن‏قدر گسترده بود که از آن سر سفره، بزرگ‏شاعری چون ناصرخسرو سر به بیابان می‏گذاشت تا بسراید:

من آنم که در پای خوکان نریزم
مر این قیمتی دُرّ لفظِ دَری را

و بیرون و بیرون‏تر از آن سفره، حماسه‏سرای بزرگ ایران، فردوسی، نفس می‏کشید تا شاهنامه، یعنی مهم‏ترین کتاب حماسی و اسطوره‏ای ایران را بیافریند.

اما از یاد نمی‏بریم که همان سلطان هم دستور کتابت شاهنامه را به‌دبیران صادر کرد که از سر این لطف، ما امروز از داشتن چنان گنجی محروم نیستیم. جایی بد نیست خود را مرهون لطف سلطان‌محمود غزنوی بدانیم که ما را از داشتن شاهنامه بی‏نصیب نگذاشت.

حتی این امکان را داریم که از آثار ناصرخسرو قبادیانی، شاعر شوریده بر سلطان نیز استفاده کنیم. گرچه سلطان، خود شاعر را از بلخ و دربار و شهر راند و تبعید کرد، اما آثارش گرامی داشته شد و برای نسل‏های دیگر به‏ یادگار ماند.

این روزها که چراغ ادبیات خاموش شده، نشر مملکت به ورشکستگی کامل افتاده و حتی صدای ادبیات مقاومت هم از ته چاه به گوش نمی‏رسد، نوعی ادبیات مداح شاخ و شانه می‏کشد که می‏خواهد تمامی ملت و کشور و ثروت و شخصیت و انسانیت و ادب و فرهنگ را به پای یک انسان متزلزل و وحشت‏زده قربانی کند؛ انسانی که خود را نماینده‏ی فرهنگ و نماد انسانیت می‏خواند، اما در سال‏های اخیر، بزرگ‏ترین افتخارش این است که در میان حلقه‏ی سرداران و تیمساران و نظامیان عکس یادگاری به‏جای بگذارد.