سلطنت روحانيون؟

اگر بخواهیم داستان ساختار حکومت جمهوری اسلامی را بدانیم بدون شک باید کتاب «نظام حکومتی جمهوری اسلامی ایران» اثر علی‌اصغر شیرازی را بخوانیم که به تازگی توسط انتشارات چشم‌انداز پاریس چاپ و منتشر شده است.
کتاب از ۱۳ بخش و یک جمع‌بندی تشکیل شده و از آغاز شکل‌گیری حکومت و قانون اساسی جمهوری اسلامی را داستان‌وار و بسیار مستند و دقیق تعریف می‌کند.آنهم با نثری پاکیزه و خواندنی.

این کتاب که ۳۳۰ صفحه است به وسیله‌ی نشر چشم‌انداز پاریس در روزهای آخر سال ۸۷ انتشار یافته و قیمت آن ۱۹ یورو است.

به مناسبت انتشار کتاب «نظام حکومتی جمهوری اسلامی» با محقق و نویسنده‌ی آن علی‌اصغر شیرازی که اين روزها در آمریکا به سر می‌برد گفت‌وگویی کرده‌ام که در برنامه‌ی همین گفت‌وگوی ساده می‌شنوید.

آقای شيرازی، شما اخیراً کتابی نوشته‌ و منتشر کرده‌اید با عنوان "نظام حکومتی جمهوری اسلامی ایران". انگیزه‌ی شما از نوشتن و انتشار این کتاب چی بوده؟

علی‌اصغر شیرازی: انگیزه‌ی من شناخت نظام حکومتی در جمهوری اسلامی و ارایه‌ی این شناخت به خوانندگان بوده.
انگیزه‌ی دیگر که دقیق‌تر است برمی‌گردد به این واقعیت که من به عنوان شخصی که در مبارزات اجتماعی قبل از انقلاب هم شرکت داشته‌ام، متوجه شده‌ام که یکی از مشکلات جنبش دموکراتیک ایران قبل از انقلاب این بود که شناخت درستی از حکومتی که با آن مبارزه می‌کردند، نداشتند.

شناختی سطحی بود که با تکیه بر مشخصات سیاسی آن حکومت که همان استبداد باشد، و برخورد با حکومت را بر مبارزه با استبداد معطوف کرده بود. ولی کوشش برای شناخت این حکومت نمی‌کرد.
به همین جهت کوششی هم برای شناخت این سوال نکرد که وقتی این حکومت فعال شد همین حکومتی که سال‌ها برای آن مبارزه می‌کرد، نتیجه چه خواهد شد.

این فکری بود که بلافاصله بعد از انقلاب به فکر من خطور کرد که باید این حکومت جدیدی که در ایران به وجود آمده را شناخت، و بر مبنای این شناخت اين حکومت باید به اين سوال که چگونه با این حکومت برخورد کرد، جواب داد.
به همین دلیل من به دنبال مطالعه بر روی ماهیت حکومت و ویژگی‌های خاص آن رفتم و این مطالعه را از سال ۱۹۸۳شروع کردم.

ابتدا با این سوال که این حکومت ادعا می‌کند بر مبنای شریعت می‌تواند به همه‌ی مسایل ازجمله به ايران پاسخ بدهد و همه‌ی مسایل را حل بکند، در عمل چگونه با این مسایل برخورد خواهد کرد.

من این کار را ابتدا به صورت مطالعه‌ی نظام قانونگذاری در نظام جمهوری اسلامی شروع کردم، با این سوال که حالا فقه آمده در حوزه‌ی عمل و می‌خواهد در قالب قانونگذاری به مسایل مختلف جامعه‌ی ایران پاسخ بدهد.
من با ترجمه‌ی یک سری از قوانین از زبان فارسی به آلمانی، و تفسير این قوانین این کار را شروع کردم.

بعد متوجه‌ی مشکلات قانونگذاری در جمهوری اسلامی شدم. و بعد این سوال را مطرح کردم و به این معنا که به نظام سیاستگذاری در حوزه‌ی اقتصادی و برنامه ریزی پرداختم.

یعنی این که اصلاً این نظام چگونه ساخته شده است؟ ویژگی‌ها، نوع رابطه‌اش با اسلام، و برخوردهایش با واقعیت‌های اجتماعی چگونه است و چگونه در نوع برخوردش به اسلام تأثیر می‌گذارد.
و در نهایت کار به آنجا کشیده مي‌شود که من یک تصویری از ساختار حکومت در این جامعه و نوع عملکردش به دست خواننده بدهم که نتیجه‌اش این کتاب شد.

می‌دانید که سیر مطالعاتی من در این زمینه‌ها نیست اما وقتی این کتاب را که ورق می زدم، اولین چیزی که من را جذب کرد نثر داستانی آن بود. این که یک نفر دارد داستان ساختار حکومت جمهوری اسلامی را روایت می‌کند، بعد این که چگونه قانون اساسی شکل گرفت و چگونه نوشته شد و چگونه آرام آرام موادی به این قانون آمد و چگونه رنگ عوض کرد، چگونه مطلق شد که برای من خیلی بدیع بود سوال‌های من گسترده شد.
یعنی به بسیاری از سوالات من پاسخ داد و سوالات بسیاری هم برای من ایجاد کرد. من می‌خواهم بدانم آیا اپوزیسیون جمهوری اسلامی قبلاً به این فکر نکرده است؟

علی‌اصغر شیرازی: برای شناخت جمهوری اسلامی در دو دهه‌ی اخیر کوشش‌هایی در قالب فعالیت‌هایی که در دانشگاه‌ها در خارج از ایران و تا اندازه‌ای هم در داخل ایران شده است که می‌توانیم مشاهده بکنیم.
در ارتباط با آن کتاب‌های بسیاری هم منتشر شده، ولی به آن صورتی که من مطرح کرده‌ام در اين کتاب جایی ندیدم. البته برخی از سوالات این کتاب موضوع هم بوده‌اند ولی برخی از سوالات آن یک نگاه کلی به این به اين صورت که در اين کتاب شده من جای دیگر ندیدم

این پرسش‌هایی بوده که در سطح دانشگاهی انجام گرفته است.

فکر می‌کنم که اولین بار است که چنین کتابی نوشته مي‌شود. اینطور نیست؟

علی‌اصغر شیرازی: به این صورتی که درآمده و مانند این کتاب، من ندیده‌ام.
من در میان دانشگاهیان با این قضاوت برخورد کرده‌ام و دست‌اندکاران هم گفته‌اند که این کتاب نظیر ندارد.

آن موقع هم که برای اولین بار این کتاب به زبان انگلیسی منتشر شد واکنش‌هایی که در سطح آکادمیک دیده شد در واقع مجموعاً به همین صورت بود و برداشت شما را تایید می‌کرد.

در مورد این کتاب عکس‌العمل نشان داده شده است و در این ريويوها مثبت هم بوده به صورت کلی، این برداشتی که شما دارید تأیید شده است.

آقای شیرازی، شما چند سال روی این کتاب کار کردید؟

علی‌اصغر شیرازی: وقتی که من مطالعه را در مورد جمهوری اسلامی شروع کردم یعنی ۱۹۸۳ کاری که انجام دادم این بود که در نهایت در ارتباط با این کتاب قرار می‌گرفت.
ولی قبل از این که این کتاب نوشته شود من ۳ کتاب دیگر هم در همین رابطه نوشته بودم. از وقتی که به طور مشخص کار بر روی این کتاب را شروع کردم تقریباً ۵ سال کار کردم.

کتاب شما از ۱۳ قسمت تشکیل مي‌شود و یک مؤخره. وقتی من نتیجه‌گیری کتاب شما را می‌خواندم با یک پرسش عظیم مواجه شدم، و این برداشت به من القا شد با این که شما مستقیماً هیچ جا ذکر نکردید که سلطنت روحانیون در ایران شکل گرفته است که ساختار خودش را کاملاً مهیا کرده و توانسته آن را تبیین و تعیین بکند؟

علی‌اصغر شیرازی: بله این نتیجه‌ای که من گرفتم این است که ما بعد از تحولاتی که در این نظام طی اين دو دهه ایجاد شد کار به حکومتی کشید که به صورت آخوندسالاری درآمد. من اصطلاحی بهتر از این پیدا نکردم.

من البته فکر مي کنم که مثلاً یک سلطنت آخوندی به نظر می‌رسید؟

علی‌اصغر شیرازی: بله، از آنجایی که ویژگی اصلی حکومت بعد از تحولاتی که پيدا کرد، مطلقیت قدرت است. می‌شود گفت که به یک معنایی خودش يک سلطنت است.
این که شاه در رأس آن قرار گرفته باشد، امروزه یک ولی‌فقیه در رأس آن قرار گرفته است. البته من در تکمله‌ای که برای این کتاب نوشته‌ام تذکر داده‌ام که یک تحول ویژه‌ای در سال‌های اخیر در این نظام به وجود آمده و آن شروع گذار قدرت از روحانیت به نیروهای امنیتی و نظامی است.

در واقع وزن این نیروها دارد در جمهوری اسلامی و یا در این حکومت مستقر نسبت به وزن قدرت روحانیت بیشتر مي‌شود.

آقای شیرازی،چیزی که در این کتاب خیلی مهم است تمام این داستان که تعریف مي‌شود، من می‌بینم که بند به بند و حتا پاراگراف به پاراگراف همه‌ی اینها مستند است. شما این همه منبع را از کجا آورده‌اید؟

علی‌اصغر شیرازی: من برای نوشتن این کتاب از همه‌ی منابعی که می‌توانستند مفید واقع شوند استفاده کردم.
یعنی تمام مجموعه قوانین جمهوری اسلامی را از ابتدا از سال ۱۳۵۷ به بعد را جمع کردم و از آنها استفاده کردم.

مشروح مذاکرات مجلس را تهیه کردم و برای این کتاب مبنای کار قرار دادم. مجموعه‌‌ای از روزنامه‌ها و مجلات را مورد استفاده قرار دادم.

همچنین کتاب‌هایی که در زمینه‌ی فقه و اصول فقه نوشته شده بود.

هر کدام از کتاب‌هایی که درباره‌ی حکومت اسلامی نوشته شده بود را تهیه کردم و در این کتاب مورد استفاده قرار دادم.

کار من در دانشگاه برلین انجام گرفت و از طرف دانشگاه این امکان مالی به من داده شد که این منابع را تهیه کنم.

همانطور که شما تشخیص دادید این کتاب متکی بر تعداد وسیعی از منابع است که با حوصله آنها را مطالعه کردم و از آنها نتيجه گرفتم.

فکر می‌کنم که اولین بار است که کتابی در این زمینه می‌خوانیم و دلش می‌خواهد ببیند که چه اتفاقی افتاده است. من کتاب را به همه‌ی ایرانی‌هایی که می‌خواهند ببیند حکومت جمهوری اسلامی و حکومت کشورشان را بشناسند توصیه می‌کنم.

علی‌اصغر شیرازی: نکته در مورد روال داستانی کتاب که شما متوجه‌ آن شده‌اید، به این ربط دارد که این کتاب یک حرکتی را در ضمن وقوع آن دارد مطالعه می‌کند.
به همین دلیل شکل روایت این پروسه را به خود گرفته است؛ از شروع نوشتن قانون اساسی، عدم اجرای قانون اساسی در عمل سیاسی در سال‌های مختلف بود.

بنابراین مقداری مربوط به خود ماهیت کار است که روال داستانی هم به خودش گرفته است.

فرض کنید آنجا که قانون اساسی را حسن حبیبی در پاریس می‌نویسد و چند روز بعد به تهران می‌روند و ۱۰-۱۱ روز با یک تیمی می‌نشینند و روی آن کار می‌کنند و غیره، من احساس کردم که شما کتاب هزار و یک شب را هم مد نظر داشته‌اید؟

علی‌اصغر شیرازی: گفتم که مقداری مربوط به موضوع کار می‌شود و واقعه‌ای را در ضمن شدنش مطالعه‌می‌کند و در قالب یک نوشته منعکس می‌کند فکر مي‌کنم که به شکل طبیعی کارش شکل داستانی پیدا می‌کند.