راه اتمی: خطرساز و فاقد امنیت

پروفسور محسن مسرت، اندیشمند و پژوهشگر صلح ایرانی از سال 1962 تا 1967 در برلین به تحصیل مهندسی معدن پرداخت. و از 1967 تحصیلاتش را در رشته علوم اقتصاد سیاسی پی گرفت. در سال 1974 موفق به اخذ دکترا در رشته روابط اقتصاد بین‌الملل از دانشگاه ازنابروک و از 1982 با عنوان پروفسور در علوم سیاسی به کار استادی و پژوهش مشغول است.

در کنفرانس تامین انرژی و تغییرات آب و هوا که در دانشگاه تئو برلین برگزار شد، محسن مسرت یکی از سخنرانان بود. با او در زمینه انرژی برای رادیو زمانه گفتگویی کرده‌ام که می‌شنوید.

پروفسور محسن مسرت

آقای پروفسور مسرت من می‌خواهم بپرسم چرا در ایران روی انرژی آفتاب، باد و کلا انرژی‌های غیرفسیلی سرمایه گذاری نمی‌شود و بیشتر متمرکز شده‌اند روی انرژی اتمی؟

دلایل مختلفی دارد. یکی اینکه انرژی اتمی از زمان شاه پایه اجتماعی تخصصی قوی دارد. به این ترتیب که چندین هزار متخصص در این بخش کار کردند، مطالعه کردند و از منافع خودشان هم دفاع می‌کنند، چون مایل هستند که این کار ادامه پیدا بکند. این گروه تا حدی در سیاست‌گذاری انرژی بی‌تاثیر نیستند.

دوم اینکه مساله انرژی اتمی ایران، نقش امنیتی هم دارد. به این ترتیب که ایران با توجه به اشکالات قانونی، اشکالات حقوقی قانون بین‌الملل و حقوق بشر، قادر نیست به مشکل امنیتی ایران که تحت فشار نظامی کشورهای اطراف ایران هست، از جمله اسراییل، پاکستان و روسیه، که همه اینها تسلیحات اتمی دارند، و ایران قادر نیست از طریق راه عادی، آن‌طوری که پاکستان موفق شد به تسلیحات اتمی دست پیدا بکند، راه انرژی اتمی را انتخاب کرده چون انرژی اتمی امکانات بوجود آوردن تخصص و فن‌آوری در زمینه تسلیحات اتمی را هم باز می‌کند.

این امکانات وجود دارد و این امکانات هم می‌تواند بوجود بیاید در تطابق با قوانین بین‌المللی، به خصوص با ان‌پی‌تی. من فکر می‌کنم که این راهی است که ایران برای حل مشکل عینی مساله امنیتی انتخاب کرده که این راه، راهی است خیلی پرخرج، خطرناک و راهی هم هست که ایران را مجبور می‌کند همیشه واقعیت مشکل امنیتی را رو نکند و همیشه از استدلال انرژی برای این راه استفاده بکند که این استدلال در سطح بین‌الملل مورد قبول نیست.

هیچکس قبول نمی‌کند که ایران به خاطر احتیاجات انرژی خود دنبال راه اتمی است. درحالی که شما خودتان هم اشاره کردید ایران علاوه بر انرژی‌های فسیلی، امکانات وسیع استفاده از انرژی خورشیدی دارد و می‌تواند در این زمینه سرمایه گذاری کند.

با این وضعیتی که الان در تمام این سال‌ها ما داریم می‌بینیم که درواقع هد‌لاین خبرهای جهان همیشه بودیم به‌خاطر دستیابی به انرژی هسته‌ای، شما فکر نمی‌کنید که باز هم ایران در این مسیری که دارد طی می‌کند، مردم ما را؛ یعنی اینطوری بگویم سیاستمداران ایران، ایران را و مردم ایران را منزوی‌تر و خفه‌تر می‌کنند؟

بدون شک انتخاب این راه، همانطوری که می‌بینیم، مخارج اجتماعی سیاسی و مردمی وسیعی دارد، قیمت‌ها در ایران به نحو سرسام‌آوری در حال رشد هستند که یک بخش از آن مربوط به بایکوت‌های بین‌المللی است و نه همه آن؛ ایران همیشه مورد تهدید است در این دو سه سال اخیر و قطعا بسیاری از هموطنان ما این را حس می‌کنند و ناامنیتی که مربوط می‌شود به احتمال جنگ علیه ایران و این مساله‌ای نیست که هیچ ایرانی بتواند به سادگی از کنار آن رد بشود.

قطعا این راه، راهی نیست که کمترین خرج را برای جواب دادن یکی به مساله انرژی و دوم به مساله امنیتی داشته باشد برای ایران. فکر می‌کنم که راهی است پر خرج، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر بین‌المللی و هم از نظر وجهه ایران در سطح جهانی و کلیه مشکلاتی که در ارتباط با تهدیدات از خارج می‌شود. این راه راهی نیست که به نفع نسل فعلی و به نفع نسل‌های آتیه است.

من کارم با این فرمول‌ها و این کلمات و صحبت‌هایی که شما در کنفرانس می‌کردید؛ خب خیلی فاصله دارد. من کارم ادبیات و کلمه و فضایی دیگر است. ولی با این حال یک چیزی احساس می‌کنم، بو می‌کشم و آن اینکه کشور ما دچار یک تناقض شده.

یعنی من فکر می‌کنم یا سیاستمداران ما دچار یک تناقض شدند و از آن طرف فریاد انرژی اتمی و داشتن یک نیروی اتمی و اینکه بخواهد قدرت درجه یک منطقه بشود، از طرفی مثلا ما از ترکمنستان گاز و بنزین وارد می‌کنیم. یک‌جورهایی فکر می‌کنم که بازی خیلی مسخره‌ای است.

قطعا راه‌های دقیق‌تر و بهتری برای کشوری مثل ایران، برای تامین انرژی آن، وجود دارد. و شرط پیدا کردن این راه‌های بهتر که دچار سیاست، سیاست در کل و به خصوص سیاست انرژی؛ دچار چنین تناقض‌هایی نشود، شرط اول این است که بین کارشناسان ایرانی در این زمینه بحث آزاد بشود.

کارشناسان نظریات خودشان را راجع به راه‌های مختلف عنوان بکنند و در یک رقابت سیاسی معلوم بشود که کدام‌ یک از این راه‌ها مضرات ساختاری دارد و با کدام یک از این راه‌ها امکان اینکه احتیاجات واقعی ایران را برای مصرف انرژی، برای بالا بردن سطح زندگی مردم، برای گسترش امکانات روزمره مردم، ساختمان‌سازی، راهسازی و غیره، اینها همه احتیاج به انرژی دارند منتها راه‌های مختلفی برای تامین انرژی هست.

ما از آنجایی که خود کشورمان از منابع متنابعی برخوردار است و انرژی فسیلی دارد، می‌تواند به عقیده من با انتخاب یک راه تعدیل شده و و تخصصی، هم احتیاجات واقعی مردم را برطرف بکند، احتیاجات مردم از برق، گرما و نیروی حرکتی برای حمل و نقل؛ این احتیاجات واقعی مردم است.

اینکه از کجا این احتیاجات برطرف بشوند و زمینه آن آورده بشود، این مربوط به انتخاب راه است. ما اگر برویم دنبال مصرف بیش از حد منابع اولیه انرژی، معلوم است که دنبال فن‌آوری‌هایی که به صرفه‌جویی منتهی می‌شود و ما احتیاج به اینکه به واردکننده گاز یا واردکننده بنزین و گازوییل بشویم نخواهیم شد.

ما امکانات بسیاری داریم برای صرفه‌جویی. ایران می‌تواند با استفاده از فن‌آوری خودش و برنامه‌ریزی انرژی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت، کلیه احتیاجات درونی را از منابع درونی با مخارج نسبتا قابل قبول تامین بکند در صورتی که راه درست باشد، برنامه‌ریزی شده باشد، راهی نباشد که تعیین شرایط این راه وصل بشود به اینکه ما حتما انرژی اتمی لازم داریم.

چون خواست این انرژی اتمی و هدف این انرژی اتمی شاید به اینجا برسد که برای اثبات اینکه ایران احتیاج وسیعی به انرژی اتمی دارد، سیاستمداران و کارشناسان دنبال صرفه جویی انرژی و برق اصلا نروند و دنبال راه‌های انرژی‌های جدید، تولید انرژی از خورشید اصلا نروند؛ برای اینکه از نظر عوام و افکار بین‌المللی نوعی اثبات ظاهری بشود که ایران احتیاج به برق انرژی اتمی دارد.

این می‌تواند یکی از دلایل این باشد که کارشناسان و سیاستمداران تا به حال از سرمایه‌گذاری درباره انرژی‌های نو و انرژی‌های تجدیدپذیر کوتاهی کردند و بیشتر دچار این تضاد سیاسی در درون شدند و دیوارهایی که استراتژی، راهبرد انرژی اتمی برای سیاست بوجود آورده، این دیوارها خودش تا اندازه‌ای بسیار بزرگ شده برای سیاست پیدا کردن، برای راه‌یابی کم‌خرج از جمله سرمایه گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر.