دراکولا و تسخیر زنان بریتانیا

ونداد زمانی

در قرن نوزدهم میلادی، گسترش علاقه به مطالعه‌ی رمان در ممالک انگلیسی‌زبان، به عنوان اصلی‌ترین تفریح فرهنگی مردم، به نقطه‌ی اوج خود رسیده بود. در این دوره، داستان‌های سرگرم‌کننده و اخلاقی با قهرمانان سخت‌کوش و نجیبی که در طول مسیر داستان به شخصیتی خردمند‌، شجاع و موفق‌تبدیل می‌شدند، بخش بزرگی از ادبیات «ویکتوریایی» را تشکیل می‌دادند.

بر اساس سلیقه‌ی‌عمومی قرن نوزدهم، انتشار داستان ترسناکی چون «دراکولا» در سال ١٨٩٧، یعنی در سال‌های آخر قرن، از استقبال وسیع خوانندگان محافظه‌کار «ویکتوریایی» برخوردار نشد. چون در بسیاری از زمینه‌ها از حد و مرزهای تثبیت شده در ذهن مردم خارج شده بود.

نکته‌ی جالب این است که «برام استوکر» ایرلندی و رمان ترسناکش «دراکولا»، در قرن بعدی، یعنی قرن بیستم از محبوبیت گسترده‌ای نزد علاقه‌مندان رمان برخوردار شد و نه تنها با تجدید چاپ‌های متوالی روبه‌رو شد، بلکه با اقتباس‌های متعددی که از روی آن در قالب اپرا، تئاتر و فیلم صورت گرفت، این رمان را به یکی از شناخته‌ترین رمان‌های جهان مبدل کرد.

برام استوکر

در این میان، رمان انگلیسی فوق همراه با موفقیت مداوم خود، از بررسی‌های انتقادی گسترده‌ای نیز سود جست.

در میان انبوه نقطه‌نظرهای انتقادی، می‌توان از جایگزینی آشکار «دراکولا» در مجموعه داستان‌های ترسناک «گوتیک» نام برد. بعدها تفسیر جدیدی از ماجرای ورود یک خارجی و تلاش وی برای کنترل و تسخیر مردم انگلیس در نقدهای مختلف ارائه شد که اذعان می کرد ساخت و خلق موجود ترسناکی چون «دراکولا»، واکنشی در برابر ترس مستعمره‌شدن بریتانیا توسط همسایگان اروپایی‌اش بوده است.

ترس از «دراکولا»ی خارجی که برای تسخیر زنانِ بریتانیا وارد لندن می‌شود از جمله تعریف‌های جامع‌تری است که در مسیر تبیین دیدگاه واقع بینانه‌تر، توانسته تعداد زیادی از تحلیل‌های انتقادی درباره‌ی این رمان را در خود جمع کند. «دراکولا»، یک نجیب‌زاده‌ی ساکن اروپای شرقی است که به دور از چرخه‌ی سریع انقلاب صنعتی، درون قصر قدیمی خود زندگی می‌کند.

دنیای ترسیم شده برای این نجیب‌زاده‌‌ی وطن‌پرست از همان ابتدای داستان در تضاد کامل با دنیای مدرن ترسیم می‌شود. به‌نوعی که خوانندگان رمان متوجه می‌شوند دنیای قهرمان انگلیسی داستان که به درخواست دراکولا قصد سفر به قصر او را دارد تا به‌عنوان نماینده‌ی یک معاملات ملکی برای خرید قطعه‌زمینی در لندن به او کمک کند، با دنیای سنتی این نجیب‌زاده‌ تفاوت فاحش دارد.

اولین جمله‌ی نوشته شده در داستان نشان‌دهنده‌ی دنیای «جاناتان هارکر» است که با تاکید شدید روی نظم و دقت برنامه‌ریزی از ساعت و دقیقه‌ی مشخص حرکت قطار می‌گوید.

در مقابل این نظم و زمان جدید، دنیای «دراکولا» سرشار است از منطق زمانی کاملاً متفاوت که شباهتی به نظم زندگی جاناتان هارکر ندارد. برای مثال خوانندگان قصه پی می‌برند که مبدا حضور و دراکولا شدن نجیب‌زاده، از نیمه‌شب آغاز می‌شود.

خوانندگان رمان در همین زمینه، کم‌کم متوجه می‌شوند که فضای ابهام‌آلود و شایعات غیر واقعی در سرزمین «دراکولا»، ضمن دور شدن «جاناتان» از دنیای مدرن بیش‌تر و بیش‌تر می‌شود. در ضمن هرچه قهرمان انگلیسی به قصر «دراکولا» نزدیک می‌شود، بر بی‌نظمی و تاخیر هرچه بیش‌تر قطارها افزوده می‌شود.

امپراطوری بریتانیا که در قرن نوزدهم میلادی به اوج قدرت خود رسیده بود و تا آن زمان بیش‌ترین استفاده را از جمع‌آوری اطلاعات و نقشه‌کشی مستعمرات داشت، از زبان «جاناتان» به این نگرانی دامن می‌زند که اطلاع کاملی از سرزمین «ترانسیلوینیا»ی «دراکولا» ندارد. هم‌چنین بر نگرانی خوانندگان و قهرمان رمان زمانی افزوده می‌شود که درمی‌یابند «دراکولا»ی اشراف‌زاده، کامل‌ترین اطلاعات به همراه نقشه‌های دقیق بریتانیا و به‌ویژه لندن را در کتابخانه‌ی قصرش گردآورده است.

کنترل بی‌چون و چرای «دراکولا» و قدرت غیرعادی و نا‌آشنای او در درون قصر بهت‌آفرین است. او در کوتاه‌ترین زمان ممکن، قصر خود را به زندانی تبدیل می‌کند که «جاناتان» سکولار و تربیت شده با منطق علمی، توانایی توجیه، مبارزه و حتی فرار از آن را ندارد.

«دراکولا» به سادگی تمام، قهرمان انگلیسی داستان را در چنبره‌ی قدرت جادویی خود قرار می‌دهد. او با «تسخیر روانی و روحی» جاناتان، توانسته است به سبک و سیاق نمایندگان امپراطوری انگلیس که موفق شده بودند به کمک میسیونرهای مسیحی و قدرت تکنولوژی برهند، چین، خاورمیانه و افریقا تسلط داشته باشند، این شخصیت انگلیسی را از تاب و توان بیاندازد.

نسبت دادن دنیای «دراکولا» به گونه‌ای نمادین به شب و این که در طول روز چاره‌ای جز خوابیدن در درون قطعه‌ای از خاک «ترانسویلینیا» ندارد، اشاره‌ی غیر مستقیمی به تمدن‌های غیر صنعتی (کشاورزی) است که اسیر و وابسته به زمین هستند و به این خاطر از کم‌ترین توانایی برای جابه‌جایی، سرعت و تغییر برخوردارند که از آثار و تبعات مدرنیته است.

داستان «دراکولا» در حین کشمکش‌های اولیه‌ی «جاناتان» با اشراف‌زاده، برملاکننده‌ی مهم‌ترین نگرانی امپراطوری بریتانیا در این زمینه است. در اوج درگیری‌های اولیه‌ی آن دونفر است که خوانندگان انگلیسی، باقدرت ناشناخته و ماورای طبیعی «دراکولا»ی نجیب‌زاده آشنا می‌شوند؛ نیرویی جادویی که در اصل تصویر ناجوانمردانه و وارونه‌ای از قدرت معنوی سرزمین نیاکان او بوده است.

«دراکولا» با وجود زمین‌گیر بودنش، با دستیابی به توانایی‌های مدرن و از طریق امکانات جدید توانسته است خود را با کشتی از طریق مناسبات مدرن و قانونی و با خرید مستغلات به انگلیس برساند.

او حتی مشکل وابستگی ناگزیرش به زمین را نیز حل کرده است و با ارسال تابوت پرشده از خاک «ترانسیلوانیا» و جاسازی خودش در آن، از آخرین دستاورد مدرنیتی که همانا سهولت حرکت از منطقه‌ای به منطقه‌ی دیگر است استفاده می‌کند و وارد لندن می‌شود.

تا اینجای داستان، برام استروک از موضوع فراگیر و نگران‌کننده‌ای که هم در جامعه‌ی بریتانیا و هم در رمان‌های انگلیسی قرن نوزده با عنوان «ادبیات اشغالگرایانه» وجود داشت پیروی کرده است ولی از این پس، ترس عمیق‌تری را هدف قرار می‌دهد که در ناخودآگاه عمومی امپراطوری سایه افکنده بود.

«دراکولا» پس از ورود به لندن، بلافاصله به سراغ زن زیبای انگلیسی، «لوسی» می‌رود که تا آن لحظه سه خواستگار از سه قشر مختلف جامعه نیز داشته است. این امر گواهی‌دهنده‌ی شخصیت ایده‌آل او در میان مردان انگلیسی است. «دراکولا» انتخاب درستی داشته است. « لوسیِ» جذاب که رفتاری آزاد و راحت با مردان دارد از طریق نیش «دراکولا» و جادوی تسخیرکننده‌ی غریبه، به صف دشمنان بریتانیا می‌پیوندد.

ذکر این نکته نیز ضروری است که در همان دوران به سبب استعمار بخش بزرگی از جهان، ثروت انبوهی در امپراتوری بریتانیا پراکنده شده بود و بالا رفتن سطح تغذیه، بهداشت، آموزش و مصرف، زمینه‌ساز رخوت و تن‌پروری در جامعه شده بود. نگرانی زمامداران بریتانیا در دوران جلال و شکوه در این بود که نسل‌های آتی جسارت، سختکوشی و حتی توانایی اداره‌ی امپراتوری را از دست خواهند داد.

در پس‌زمینه‌ی این باورهای نگران‌کننده بود که داستان «دراکولا» همه‌ی دغدغه‌های بریتانیا را در آن واحد در خود جمع کرد: از طرفی شایعه‌ی « ظریف شدن مردان» بر تردیدی همگانی مبنی بر از دست دادن امپراتوری دامن می‌زند. از طرف دیگر در نبود مرد انگلیسی قوی و زنانی شبیه «لوسی» که هم جذابند و هم از نظر اجتماعی آزاد و راحت‌ترند، نگرانی اغراق شده‌ای شکل می‌گیرد که بر ترس ناشی از حضور بیش از پیش خارجیان وابسته به مستعمرات در لندن می‌افزاید؛ ترسی که با آمدن «دراکولا»ی نجیب‌زاده‌ی خون‌آشام و افسونگر کامل‌می‌شود.

بنا بر همه‌ی دلایل ذکر شده بود که تمامی مردان انگلیسی قصه، به همراهی جاناتان- که همسر او « مینا» نیز از نیش خون‌آشام دراکولا در امان نمانده است- دست به دست هم داده‌اند و به کمک یک دانشمند و دعاهای مسیحی، اول «لوسی» را که به اندازه‌ی خارجی خون‌آشام برای جامعه‌ی انگلیس خطرناک بوده است، به طرز فجیعی می‌کشند و بعد «دراکولا» را از پای درمی‌‌آورند.

منابع:

,Lucy Westenra's Sexuality in Dracula, A Woman's Place Sandra Causey in Victorian England
Kevin Patrick Mahoney, Bram Stoker's Dracula and Angela Carter's The Magic Toyshop.
http://www.authortrek.com/bram_stokers_dracula_and_angela_carters_the_magic_toyshop_page.htm
James wharris, Dracula by Bram Stoker,
http://jameswharris.wordpress.com/2009/07/21/dracula-by-bram-stoker/