«من بدبختم و آن‌ها نیز باید شریک نکبت من باشند»

ونداد زمانی

در بخش اول این نوشته، اشاره‌ای داشتیم به حضور همه‌جانبه و فاحش مردم اقوام مختلف مستعمره‌های انگلیس در لندن و این‌که این پدیده باعث پیدایش یک تشویش عمومی در ضمیر ناخودآگاه انگلیسی‌ها شده بود.

تشویش و نگرانی که با قدرت و خلاقیت ادبی «مری شلی» جوان در سال ۱۸۱۸ میلادی به نوشته‌ای ماندگار در ادبیات جهان تبدیل گشت.

داستان ساخته شدن و جان یافتن فرانکشتاین در حقیقت روند شکل گیری اولین پناهنده استعمار در سطح بین‌المللی بود؛ آن‌هم در لندن، شهری که نبض اقتصاد جهان قرن ۱۹ در آن می‌تپید.

فرانکشتاین از همان بدو حضورش در لندن مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد و به ناچار آواره کوچه‌ها میگردد . او پناهنده‌ای است با قیافه‌ی کاملا متفاوت، شخصی که قادر به تکلم نیست، و از هیچ موقعیت اجتماعی هم برخوردار نیست. او چاره‌ای ندارد جز آن‌که در بیغوله‌های اطراف شهر سکنی بگیرد:

«پناهگاه من دخمه چوبی بود که حتی نمی‌توانستم در آن نیم‌خیز بنشینم» (صفحه ۹۴)¹.

فرانکشتای، موجود تنهایی است که چندین دفعه تلاشش برای ارتباط با مردم شهر با شکست روبرو می‌شود و بارها و بارها در اولین نگاه در یک پیش‌داوری عجولانه به خاطر هیبت متفاوتش طرد می‌گردد:

«من چه امیدی از هم‌جنسان تو می‌توانستم داشته باشم، کسانی که هیچ حقی به گردن من ندارند. آن‌ها با نفرت تمام می‌خواستند از دست من خلاص شوند» ( صفحه ۸۷).

آخرین امید فرانکشتاین این است که از سازنده‌اش، ویکتور درخواست کند تا بلکه شخصی چون خودش را برایش خلق کند تا بتواند خانواده‌ای برای خود سرو سامان دهد و از تنهایی نجات یابد (صفحه ۱۳۴).

فرانکشتاین چنان درمانده است که حتی داوطلب ترک لندن هم می‌شود و می‌گوید اگر ویکتور، همسری برایش از جنس خودش بسازد حاضر است که از اروپا هم خارج شود:

«اگر تو راضی به ساختن همسری برایم شوی، دیگر هیچ‌وقت تو وهم‌جنسان تو رنگ ما را نخواهید دید، ما می‌رویم به مناطق دور افتاده و درندشت آمریکای جنوبی» (صفحه ۱۳۵).

دانشمند جوان، ویکتور که به شدت از خلق این موجود پشیمان و هراسناک است، نمی‌خواهد به او فرصت زاد و ولد بدهد و با این‌که جسد زن فرانکشتاین را ساخته بود، ولی به او جان نمی‌بخشد و پس از تکه‌تکه کردن مجدد جسد مرده زن، او را به دریاچه می‌اندازد.

فرانکشتاین که ناظر مرگ همسر آینده‌اش است، از همه جا رانده، تحقیر شده و تنها چنان مستاصل می‌گردد که چاره‌ای جز انتقام نمی‌یابد. خشم کوری بر او مستولی می‌گردد و به همان هیبت غول وحشتناکی که از او در شهر لندن تصویر شده بود رضایت می‌دهد.

او با خشم تمام به سراغ دوست، همسر و خانواده ویکتور می‌رود تا انتقام موقعیت دردناک خود و همسرش را بگیرد:

«من بدبختم و آن‌ها نیز باید شریک نکبت من باشند» (صفحه ۸۷).

ماجرای جنایت‌های هر لحظه هولناک‌تر شونده داستان فرانکشتاین، فقط از این به بعد است که به یک اسطوره شهری تبدیل می‌شود و پس از نزدیک به ۲۰۰ سال همچنان جنایات فرانکشتاین در اشکال مختلف در اذهان و وجدان جامعه بشری باز تولید می‌شود؛ بدون آن‌که به پایه‌های اصلی سمت و سوی جنایات او اشاره‌ای شود.

فرانکشتاین در پایان داستان خالق خویش را می‌کشد؛ ولی چنان از این عمل که در حقیقت تنها انگیزه باقی مانده برای زندگی کردن بود افسرده می‌گردد که خودش را پرومته‌وار درآتش می‌افکند.

رمان «مری شلی»، باز گو کننده ترسی است که از «دیگران» وجود دارد، ترسی سرشار از عدم اعتماد و عدم پذیرش که گریبان بشر را در طول تاریخ گرفته است.

جذابیت داستان فرانکشتاین در این نهفته است که قادر است انگیزه‌های واقعی و هولناک برای ترس از غیرخودی را به شکلی موثر، ماندگار و ادیبانه خلق کند.