جنگ در قفقاز و هم‌سویی بیشتر ایران و روسیه

رضا جمالی

از روز گذشته، جنگ تمام‌عیار میان نیروهای گرجستان و روسیه در منطقه‌ی خودمختار اوستیای جنوبی آغاز شده است.

در ارتباط با این تحولات در منطقه‌ی قفقاز با دکتر پیمان جعفری، کارشناس تاریخ و علوم سیاسی در دانشگاه آمستردام گفت و گویی کردم و از وی می‌پرسم که ریشه‌های این تنش‌ها را که به درگیری تمام‌عیار در منطقه منجر شده، در کجا می‌بیند؟

دکتر پیمان جعفری، کارشناس تاریخ و علوم سیاسی در دانشگاه آمستردام

این درگیری‌های نظامی به این صورت شدید، به یک جنگ به تمام معنا دارد پیش می‌رود که برای منطقه می‌تواند خیلی خطرناک باشد.

از نظر من ریشه‌ی این درگیری‌ها را باید در فروپاشی شوروی پیشین یافت. همان طوری که می‌دانید، در ۱۹۹۱ که شوروی سابق از هم پاشید، اوستیای شمالی به روسیه پیوست و اوستیای جنوبی در گرجستان باقی ماند.

البته رفراندومی آن موقع برگزار شد که اکثریت مردم اوستیای جنوبی به جدا شدن از گرجستان و پیوستن به روسیه رأی دادند که گرجستان این رفراندوم را به رسمیت نشناخت.

۷۰ هزار نفر شهروند اوستیای جنوبی دارای گذرنامه روسی هستند و مایل هستند که به روسیه بپیوندند. در کوتاه‌مدت، مهم‌ترین دلیل این درگیری این است.

اما در بعدی فراگیرتر، دلیل اصلی را باید در رقابت بین روسیه و آمریکا در منطقه پیدا کرد. چون بعد از فروپاشی شوروی، یک رقابتی بین آمریکا و روسیه به وجود آمده که منطقه قفقاز را تحت نفوذ خود بیاورند.

این منطقه، هم از نظر استراتژیک و هم از نظر اقتصادی که منطقه‌ای نفت‌خیز ست، اهمیت زیادی برای هر دو کشور دارد.

نقش عواملی از جمله گسترش ناتو به شرق اروپا و درخواست عضویت گرجستان در این پیمان نظامی را چه قدر در این حوادث، مؤثر می‌دانید؟

من فکر می‌کنم که این موضوع بسیار مؤثر بوده است. چون که روسیه از این تحولات در منطقه خود بسیار نگران است.

بعد از سال ۱۹۹۱، همین طور ما شاهد گسترش ناتو به سوی شرق بوده‌ایم. تعدادی از کشورهای اروپای شرقی سابق عضو ناتو شدند و ما جدیداً شاهد رویارویی آمریکا و روسیه در مقابل برنامه‌ی آمریکا برای برقراری پایگاه‌های نظامی ضد موشک در لهستان و چک بودیم.

همین طور ما می‌توانیم این رقابت را در گرجستان مشاهده کنیم. به این خاطر که آمریکا گرجستان را به عنوان بهترین آلترناتیو برای صادرات نفت از دریای خزر به سمت غرب می‌داند.

در سال‌های گذشته، خط لوله‌ی نفتی ساخته شده که از باکو رد می‌شود و از پایتخت گرجستان، به سوی غرب (می‌رود) و همین طور برنامه‌ی ساخت لوله‌ی نفتی موسوم به باکو - جیهان است که از گرجستان باید رد شود و به ترکیه می‌رود و روسیه در اصل از این تحولات که پایگاه اقتصادی خودش را تضعیف می‌کند، بسیار نگران است.

همین طور گرجستان به عنوان یک پایگاه نظامی برای آمریکا استفاده می‌شود که در سال‌های گذشته امریکا قراردادهای متعددی با گرجستان داشته و در ماه گذشته خانم کاندولیزا رایس، سفری به گرجستان داشتند که حمایت خود را در این سفر از گرجستان در ناتو را اعلام کردند.

آیا می توان هم‌سویی گرجستان با آمریکا در عراق و افزایش بودجه‌ی نظامی این کشور در سال ۲۰۰۸ را که تقریباً به یک میلیارد دلار رسیده، نشانه‌‌هایی برای عضویت این کشور در پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو دانست؟

دقیقاً همین گونه است. این یکی از شرایط آمریکا و ناتو برای عضویت گرجستان در این پیمان بوده است. حتی در ماه گذشته، خانم رایس با سفرشان به گرجستان، در اصل چراغ سبز را برای وارد شدن نیروهای نظامی این کشور به اوستیای جنوبی را نشان دادند.

چه ارتباطی بین حوادثی که چندی پیش در منطقه بالکان به وقوع پیوست و منجر به رسمیت شناختن استقلال کوزوو توسط آمریکا و غربی‌ها شد و هم‌چنین اتفاقات امروز در منطقه‌ی قفقاز و درگیری که امروز شاهد آن هستیم، می‌بینید؟

من فکر می‌کنم که ارتباط زیادی بین این دو اتفاق وجود دارد. از طرفی ریشه‌ی اصلی این‌ها یکی است. همان طور که گفتم، رقابت آمریکا و روسیه در منطقه و در اصل، دلایلی که هر دو کشور استفاده کردند.

همان طور که می‌دانید، در آن سال‌ها آمریکا حمایت از پناهنده‌های کوزویی را دلیلی برای حمله به صربستان می‌دانست و همین طور روسیه هم اکنون به عنوان حمایت از اقلیت روس در اوستیای جنوبی، دخالت خود را در این منطقه توجیه می‌کند.

در آینده صف‌بندی کشورها را در منطقه‌ی قفقاز چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟ کشورهایی مانند ایران،‌ ترکیه، آذربایجان و ارمنستان در کجای این صف‌بندی قرار می‌گیرند؟

این چیزی است که باید صبر کرد و دید که تحولات به کدام طرف می‌روند. چون اگر جنگی به تمام معنا بین گرجستان و روسیه به وجود بیاید، من فکر می‌کنم که تمام کارت‌ها از نو تقسیم می‌شود و مرزبندی‌ها می‌تواند عوض شود.

البته فکر می‌کنم که این تحول، اتحاد بین ایران و روسیه را محکم‌تر می‌کند. در ماه‌های گذشته، ایران تحت فشار شورای امنیت سازمان ملل است و این می‌تواند بین روسیه و ایران یک پیمان جدیدی را به وجود بیاورد و امکان رویارویی بیشتر آمریکا و روسیه را در این شورا تشدید ‌کند.