درگذشت مادر آفريقا

پرویز جاهد

در خبرها آمده که ميريام ماکبا، خواننده بزرگ آفريقای جنوبی، معروف به مادر آفريقا و ملکه آواز آفريقايی بر اثر سکته قلبی در سن ۷۶ سالگی درگذشت.

ميريام در تمام دوران آپارتايد در آفريقای جنوبی يعنی از دهه ۶۰ تا اوايل دهه ۹۰، از مخالفان جدی و سرسخت حکومت نژادپرست آفريقای جنوبی بود و مخالفت خود را با سياست‌های تبعيض نژادی در اين کشور در ترانه‌ها و آوازهای خود منعکس کرده است.

آوازهای او، ترانه‌هايی در دفاع از حقوق انسانی قاره سياه و بيانگر رنج‌ها و دردهای سياهان است. او دارای صدايی گرم، پراحساس و قدرتمند بود و ترانه‌ها را با شور و حرارت بسياری اجرا می‌کرد.

ميريام نه تنها در آفريقای جنوبی، خواننده مطرحی بود بلکه آوازه‌ای بين‌المللی داشت و در بسياری از کشورهای جهان کنسرت برگزار کرده است. اما زندگی شخصی او بسيار تراژيک و سراسر درد و رنج بود از بی‌عدالتی، تبعيض و آشوب گرفته تا زجر و تبعيد.

ميريام تحت تاثير موسيقی جاز سياهان آمريکا و موسيقی رگتايم بود و از ترکيب اين نوع موسيقی با ريتم‌های موسيقی بومی آفريقای جنوبی، سبک ويژه‌ای به وجود آورد که مبيوب (mbube) خوانده می‌شود.

او در سال ۱۹۸۸ خاطرات خود از زندگی در رژيم آپارتايد را با عنوان «مابکا، داستان من» منتشر کرد. در اين خاطرات او از بستگان و دوستانش نقل می‌کند که صدای او را با آواز بلبل مقايسه کرده و او را به آواز خواندن تشويق می‌کرده‌اند.

ميريام ماکبا، معروف به مادر آفريقا

ميريام در سال ۱۹۵۸ در فيلم مستند ضد استعماری «آفريقا بازگرد» ساخته فيلمساز آفريقايی ليونل روگوزين، ظاهر شد و در آن به اجرای آواز پرداخت. هنگام نمايش اين فيلم در فستيوال ونيز از او نيز دعوت به عمل آمد.

سفر به اروپا و آمريکا، اين امکان را برای او فراهم آورد تا با برخی گروه‌ها و چهره‌های مشهور موسيقی جاز آمريکايی مثل هری بلافونته آشنا شود و به آوازخوانی در کلوپ‌های شبانه جاز بپردازد.

با شنيدن خبرمرگ مادرش در قتل‌عام خونين شارپ ويل آفريقای جنوبی در سال ۱۹۶۰، تصميم به بازگشت به کشور گرفت اما حکومت آفريقای جنوبی مانع از ورود او به کشور و شرکت او در تشييع جنازه مادرش شد.

از آن تاريخ به بعد ميريام به مدت ۳۰ سال در تبعيد زندگی کرد. زندگی در تبعيد اگرچه برای او دشوار و دلتنگی‌آور بود، اما باعث رشد و موفقيت او گرديد.

در تبعيد بود که با ستارگانی چون مارلون براندو، بينگ کرازبی و مريلين مونرو آشنا شد و به همراه مريلين مونرو در جشن تولد جان‌اف کندی شرکت کرد و آواز خواند.

صدای او در تمام دوران تبعيد، در کشورش ممنوع بود و توزيع نوارهايش جرم محسوب می‌شد. در سال ۱۹۶۲ از سوی هايله سلاسی، پادشاه اتيوپی برای شرکت در مراسم افتتاح سازمان متحد آفريقايی به اين کشور سفر کرد و در آنجا به اجرای کنسرت پرداخت.

‫تصویر آلبوم موسیقی پاتا پاتا

وی در سال ۱۹۶۵ به همراه هری بلافونته، جايزه گرمی را دريافت کرد. او نخستين خواننده زن سياه‌پوستی بود که اين جايزه را دريافت می‌کرد. پاتا پاتا (Pata Pata) و کليک سانگ (Click Song) از جمله مشهورترين ترانه‌های اوست که در خارج از آفريقای جنوبی خوانده و در دوران تبعيدش هرگز در کشورش شنيده نشد.

ميريام به تدريج در تبعيد، فعاليت‌های سياسی‌اش را عليه رژيم آپارتايد آفريقای جنوبی گسترش بخشيد. در سال ۱۹۶۷ با استوکلی کارميچل، رهبر جنبش انقلابی پلنگ سياه ازدواج کرد و با او در کشور مارکيسستی گينه ساکن شد.

بعد از مرگ ناگهانی دخترش در گينه، دچار جنون و بيماری روانی شد. اقامت او در گينه باعث شد که ديگر نه تنها نتواند به کشور خود سفر کند بلکه بسياری از کشورهای غربی نيز از دادن ويزا به او خودداری کردند.

اما سرانجام توانست از گينه به سوئيس سفر کرده و در آنجا اقامت گزيند. در سال ۱۹۸۶، ميريام به خاطر تلاش‌های صلح‌طلبانه‌اش، جايزه صلح داگ هامرشولد را به دست آورد.

در سال ۱۹۸۵ زمانی که بعد از ۱۱ سال در رويال فستيوال هال لندن کنسرت اجرا کرد، به خاطر پشت کردنش به دنيای غرب و توهين به سفيدپوستان مورد انتقاد قرار گرفت.

او در پاسخ به اين انتقادها گفت: «‌مردم مرا به نژادپرستی متهم می‌کنند اما من تنها از عدالت و انسانيت دفاع می‌کنم. مردم می‌گويند من به خاطر سياست می‌خوانم اما من به خاطر حقيقت می‌خوانم».

ميريام ماکبا، خواننده بزرگ اهل آفریقای جنوبی

او مدتی قبل در گفت و گو با روزنامه گاردين در مورد سياسی بودن آهنگ‌هايش گفت: «من يک خواننده سياسی نيستم. نمی‌دانم معنی اين واژه چيست. مردم فکر می‌کنند من فقط راجع به آنچه در آفريقای جنوبی گذشته، می‌خوانم اما نه! من در‌باره زندگی خودم می‌خوانم و در آفريقای جنوبی همه در‌باره آنچه بر ما رفته است به‌خصوص آنچه ما را آزار داده است، می‌خوانيم».

ميريام در سال ۱۹۹۰ بعد از ۳۰ سال زندگی در تبعيد، به دعوت نلسون ماندلا به آفريقای جنوبی بازگشت و مورد استقبال وسيع هموطنانش قرار گرفت. وی بعد از بازگشت به کشور گفت:

«برای من مثل زندگی دوباره است. موسيقی من سال‌ها در خانه‌ام ممنوع بود. اينک به خانه‌ام برگشته‌ام و دلم می‌خواهد گريه کنم».

اما وضعيت موسيقی آفريقای جنوبی در غيبت طولانی او، کاملاً تغيير کرده بود و بعد از مدتی ديگر فضايی برای اجرای کنسرت های ميريام وجود نداشت. بسياری از موسيقی‌دان‌ها و خوانندگان جديد اين کشور نمی‌دانستند که او کيست و چه کرده است.

وقتی در سال ۲۰۰۵ اعلام بازنشستگی کرد، بسياری از مردم آفريقای جنوبی در اعتراض به او گفتند تو نيامدی که با ما خداحافظی کنی. با اين حال او هيچ‌گاه دنيای موسيقی را ترک نکرد و تا لحظه مرگ به آوازخواندن ادامه داد.

آخرين کنسرت ميريام در ناپل ايتاليا بود که روز گذشته انجام شد و وی بعد از اجرا ناگهان دچار حمله قلبی شد و به بيمارستان ناپل منتقل گرديد، اما در آنجا درگذشت.

اين کنسرت عليه مافيا و جنايت‌های سازماندهی شده برگزار شده بود. وزير امور خارجه آفريقای جنوبی مرگ ميريام را مرگ يکی از بزرگ‌ترين خوانندگان زن دوران ما خواند.

سنديل مملا، سخنگوی وزارت فرهنگ آفريقای جنوبی نيز درگذشت ميريام را فقدانی بزرگ، نه تنها برای اين کشور بلکه برای جامعه بشری دانست.