موريکونه و وسترن اسپاگتی

پرویز جاهد

ژانر وسترن اسپاگتی، یکی از ژانرهای فرعی ژانر فیلم‌های وسترن است که در اواسط دهه ۶۰ به‌وسیله سینماگران ایتالیایی ابداع شد و معیارها و قواعد کلاسیک وسترن را به هم زد.

این فیلم‌ها معمولاً با بودجه‌ای اندک و به زبان ایتالیایی ساخته می‌شدند و یکی از ویژگی‌های آن‌ها، استفاده از خشونت مفرط و سکس بود که با معیارهای فیلم‌های کلاسیک وسترن همخوانی نداشت

یکی از موضوع‌های اصلی این فیلم‌ها، انقلاب مکزیک و راهزنان مکزیکی بود و به‌جای مکزیک بیشتر در صحراهای اندولس اسپانیا و ساردینیای ایتالیا که شباهت زیادی به مکزیک و غرب آمریکا دارد، فیلم‌برداری می‌شد.

سرجیو لئونه، کارگردان ايتاليايی، یکی از سینماگرانی است که با ساختن سه‌گانه مرد بی‌نام این نوع فیلم‌ها را به عنوان یک ژانر فرعی وسترن تثبیت کرد.

فیلم‌های او نه تنها مورد پسند عامه تماشاگران بود، بلکه امروز به عنوان آثاری هنری و کلاسیک در سینما شناخته می‌شود و از نظر زیبایی شناختی تصویری، شخصیت‌پردازی، شیوه روایت، مونتاژ و موسیقی، منحصر به فرد بوده و ارزش بررسی دارند.

زیبایی‌شناسی بصری لئونه، مبتنی بر تصاویر بسیار نزدیک از صورت آدم‌ها، اعضای بدن و اسلحه و ایجاد تعادل بین نماهای کلوزآپ و نماهای لانگ شات است.

پوستر فیلمِ خوب، بد، زشت

شخصیت اصلی فیلم‌های وسترن او، هفت تیرکش قهار، بی‌باک، خشن، کم حرف و خونسردی بود که نقش او را کلینت ایستوود بازی می‌کرد. شخصیتی که معمولا اسم نداشت و هرکس او را بر اساس ویژگی‌های ظاهری‌اش مثل رنگ مو (در فيلم خوب، بد، زشت او را بلوندی می‌نامند) صدا می‌کرد.

او معیارهای اخلاقی و قوانین خاص خود را داشت و عدالت را به سبک خود اجرا می‌کرد و بر خلاف کابوهای سنتی فیلم‌های وسترن مثل جان وین، جیمز استوارت و گری کوپر عادت داشت اول از همه هفت‌تيرش را بکشد و شليک کند.

خوب، بد، زشت، (محصول سال ۱۹۶۶) در میان سه‌گانه وسترن اسپاگتی سرجیو لئونه از جایگاه مهمتری برخوردار است. در واقع سبک بصری لئونه بعد از ساختن فیلم‌های به خاطر یک مشت دلار و به خاطر چند دلار بیشتر با این فیلم پخته‌تر و استادانه‌تر شد و در روزی روزگاری در غرب به کمال بصری‌اش رسید.

کوئنتین تارانتینو، خوب، بد، زشت را بهترین فیلم تاریخ سینما از نظر کارگردانی دانسته است. طرح داستانی آن، بسیار ساده است. کلینیت ایستوود، لی ون کلیف و ایلای والاک، سه هفت تیرکش‌اند که در زمان جنگ‌های داخلی آمریکا برای به دست آوردن طلایی به ارزش ۲۰۰ هزار دلار که از یانکی‌ها به سرقت رفته با همدیگر در ستیزند.

کلینت ایستوود در فیلم خوب، بد، زشت

با این‌که این سه شخصیت‌ها ساده و تک بعدی هستند و حتی ماهیت آن‌ها با عنوان فیلم از قبل تعریف شده، اما این شیوه داستان‌گویی لئونه و سبک تصویری او است که فیلم را علی‌رغم دنیای ساده و کلیشه‌ای آن، جذاب و ماندگار می‌سازد.

اما یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این فیلم و فیلم‌های دیگر وسترن سرجیو لئونه، موسیقی آن‌ها است که ساخته انیو موریکونه، آهنگساز بزرگ ایتالیایی است. لئونه با موریکونه در زمان دبیرستان هم کلاس بود و بعد از آشنایی با کارهای او در زمینه موسیقی از او دعوت کرد تا در زمینه موسیقی فیلم، به خاطر یک مشت دلار با او همکاری کند.

ایده‌های لئونه در زمینه موسیقی فیلم، همانند سبک تصویری و روایتی فیلم‌های او غیر‌متعارف و منحصر به فرد بود. موریکونه نیز متوجه تفاوت کار او با نمونه‌های دیگر وسترن بود. به همین دلیل سعی کرد از سبک متعارف موسیقی فیلم‌های وسترن فاصله بگیرد و موسیقی متفاوتی خلق کند.

صحنه‌ای از فیلمِ خوب، بد، زشت

از آن‌جا که بودجه فیلم بسیار محدود بود، موریکونه نمی‌توانست از ارکستر بزرگ برای اجرای موسیقی استفاده کند.

بنابراین ترجیح داد به‌جای ساختن یک اثر ارکسترال بزرگ به سبک آثار وسترن دیمتری تيومکين یا المر برنشتاین، از افکت‌های صوتی مثل شلیک تفنگ‌ها، سوت زدن انسان، نعره‌های آدم‌ها و زوزه شلاق‌ها در هوا در ترکیب با سازهای بومی سیسیلی، ترومپت، گیتار برقی و گیتار اسپانیایی استفاده کند که در آن زمان بسیار تازگی داشت و کاملا عجیب و غیرمتعارف به نظر می‌رسید اما با نگاه خاص و تازه لئونه به ژانر وسترن مطابقت داشت.

لئونه سبک کار موریکونه را پسندید و همکاری آن‌ها بعد از این فیلم نیز ادامه پیدا کرد. برای فیلم خوب، بد، زشت نیز آن‌ها قبل از ساخته شدن فیلم مدت‌ها درباره موسیقی آن بحث کردند و موریکونه بسیاری از قطعات را قبل از شروع فیلمبرداری ساخت.

انیو موریکونه، آهنگساز فیلمِ خوب، بد، زشت

سرجیو لئونه نیز برای تقویت حس بازیگران و رسیدن به ریتم تصویری مناسب، این آهنگ‌ها را زمان فیلمبرداری پخش می‌کرد. به این ترتیب ریتم حرکت دوربین و بازیگران هماهنگی بسیار دقیقی با ریتم موسیقی موریکونه پیدا کرد.

تم اصلی فیلم، یک ملودی دو نتی است که با الهام از نعره گرگ وحشی صحرایی ساخته شده که در همان نمای اول فیلم می‌بینیم که در میان خرابه‌ها پرسه می‌زند و زوزه می‌کشد.

موریکونه برای توصیف هر یک از شخصیت‌های اصلی فیلم،‌ این تم را با یک ساز جداگانه اجرا کرده است. مثلاً برای شخصیت کلینیت ایستوود یا بلوندی از فلوت سوپرانو، برای لی وان کلیف‌ یا انجل آیز از اوکارینا و برای ایلای والاک از نعره انسان استفاده کرده است. این تم را بارها در فیلم می‌شنویم.

این تم، بعدها الهام بخش بسیاری از گروه‌های موسیقی مثل رولینگ استونز و گروه‌های راک و پانک مثل متالیکا شد. استفاده موریکونه از گیتار اسپانیایی، فضای مکزیک را در فیلم باورپذیر ساخته است.

انیو موریکونه، آهنگساز فیلمِ خوب، بد، زشت

قطعه پادره رامیرز، قطعه آرامی است که بر مبنای تم اصلی ساخته شده و با گیتار اسپانیایی اجرا می‌شود.

یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد موسیقی فیلم خوب، بد، زشت، استفاده خلاقانه موریکونه از صدای سوت انسان به عنوان یک ساز است که آن را جان اونیل می‌زند. شنیده شدن این ساز بر روی نماهای باز از دشت که سوارکار تنهایی در آن می‌راند، واقعاً تاثیرگذار است.

تم‌ها و ملودی‌های موریکونه همانند داستان و شخصیت‌های سرجیو لئونه ساده هستند اما عمیق و تاثیرگذارند. موریکونه در ساختن موسیقی خوب بد زشت از ساز‌دهنی نیز استفاده خوبی کرده. قطعه مارستا، ملودی آرام و زیبایی است که با ساز‌دهنی نواخته می‌شود.

داستان خوب بد زشت در پس زمینه جنگ‌های داخلی آمریکا اتفاق می‌افتد. در صحنه‌ای از فیلم کلینیت ایستوود و ایلایی والاک در مسیرشان با یک سرباز زخمی که در حال مرگ است مواجه می‌شوند.

همدردی کلینیت ایستوود با این سرباز، نشان‌دهنده قلب رئوف او، علی‌رغم ظاهر خشن و بی‌رحم او است. موریکونه قطعه مرگ سرباز را برای این صحنه ساخته که با یک آواز کر مردانه شروع می‌شود و با ساز دهنی همراه است. موسیقی موریکونه با آخرین نفس‌های سرباز در حال مرگ همنوایی می‌کند.

صحنه دوئل سه نفره در گورستان در پایان فیلم بسیار دیدنی است. موریکونه در این صحنه با ترکیب گیتار برقی و اسپانیایی و سازهای بادی و زهی، موسیقی دراماتیکی ساخته که به روح فیلم لئونه و شخصیت‌های فیلم‌های او بسیار نزدیک است. موسیقی‌ای که با شلیک نخستین گلوله متوقف می‌شود