در ستایش پاریس و موسیقی جاز

پرویز جاهد

فیلم «پاریس بلوز» (Paris Blues) ساخته‌ی مارتین ریت، فیلمی عاشقانه و رمانتیک است که بر اساس رمانی از هارولد فلندر ساخته شده. این فیلم محصول ۱۹۶۱ است و مثل اغلب فیلم‌های رمانتیک آمریکایی که در پاریس ساخته شده‌اند، کارت پستالی زیبا از این شهر در اوایل دهه‌ی ۶۰ است و نگاه توریستی و سطحی به پاریس و زندگی ‌شهری‌اش دارد.

پاریس در این فیلم شهری زیبا، با خیابان‌های پر نور، کافه‌های پردود و مغازه‌هایی با لامپ‌های نئون و موسیقی گوش‌نواز جاز است. پاریسی که هنوز آتشفشان غران و انفجار می ۶۸ را ندیده و آتش زیر خاکستر است.

فیلم مربوط به دوره‌ای‌ است که موسیقی جاز آمریکایی در پاریس بسیار مطرح بود و نوازندگان جاز آمریکایی در این شهر عزت و احترام زیادی داشتند و با آن‌ها مثل پادشاهان رفتار می‌شد.

سیدنی پواتیه در نقش «ادی کوک» و پل نیومن در نقش «رم بوئن» دو نوازنده‌ی جاز آمریکایی‌اند که هر کدام با انگیزه‌های متفاوتی به پاریس مهاجرت کرده‌اند.

پوستر فیلم

ادی، ساکسیفونیست سیاهپوست از فشار نژادپرستی و تبعیض نژادی از آمریکا گریخته و به پاریس پناه برده است. رم نیز به دنبال ارتقای مهارت‌هایش در موسیقی جاز و موسیقی کلاسیک به پاریس رفته است.

ادی، شخصیتی حساس و سازش‌ناپذیر است که نمی‌تواند رفتار نژادپرستانه‌ی آمریکایی‌ها را تحمل کند. او به دنبال خوشبختی، آسایش، امنیت و احترام است که به عنوان یک نوازنده‌ی جاز و یک انسان رنگین‌‌پوست در پاریس آن را می‌یابد.

رم نیز در پاریس احساس آزادی، هیجان و استقلال بیشتری می‌کند و به نظر او پاریس شهری‌ست که باعث شکوفایی خلاقیت او شده است.

سیدنی پواتیه و پل نیومن در صحنه‌ای از فیلم

آن‌ها با دو توریست آمریکایی به نام «لیلیان» (جوئن وودوارد) و «کئونی» (دایان کارول) آشنا می‌شوند و روابط عاشقانه‌ای بین آن‌ها به وجود می‌آید.

ادی تصمیم می‌گیرد با کئونی ازدواج کند و به آمریکا برگردد و علیه نژادپرستی مبارزه کند. اما رم علی‌رغم عشق‌اش به لیلیان، حاضر نمی‌شود استقلال و آزادی‌اش را در پاریس از دست داده و به آمریکا برگردد و تصمیم می‌گیرد با لیلیان خداحافظی کرده و در پاریس بماند.

شخصیت‌پردازی فیلم ضعیف و روابط بین کاراکترها بسیار سطحی و غیرمنطقی‌ست. تنها این فضای شهر پاریس و موسیقی جاز است که فیلم را زنده نگه می‌دارد و به آن گرما و انرژی می‌بخشد. در واقع «پاریس بلوز» فیلمی عاشقانه، زیبا و خاطره‌انگیز درباره‌ی پاریس و در ستایش این شهر و موسیقی جاز است.

زوج‌های عاشق در خیابانی در پاریس

یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی این فیلم، همکاری دیوک الینگتون به عنوان آهنگ‌ساز و لویی آرمسترانگ به‌ عنوان نوازنده‌ی ترومپت در آن است. سم شاو، تهیه‌کننده‌ی فیلم رابطه‌ی دوستانه و نزدیکی با دیوک الینگتون داشت.

سم، عکاس و روزنامه‌نگار سرشناسی بود و شهرت زیادی در عکاسی تبلیغاتی و عکاسی برای فیلم داشت. او عکاس صحنه‌ی فیلم‌هایی چون «خارش هفت‌ساله» بیلی وایلدر و «اتوبوسی به نام هوس» الیا کازان بود. از همان هنگام که ایده‌ی تبدیل رمان به فیلم مطرح شد، نام دیوک الینگتون به عنوان آهنگ‌ساز به ذهن سم شاو و مارتین ریت کارگردان فیلم رسید.

دیوک الینگتون از غول‌ها و چهر‌ه‌های افسانه‌ای موسیقی جاز است که با به‌کارگیری ملودی‌های متفاوت و ارکستراسیون جدید سنت دسته‌های موسیقی «بیگ بند» (Big Band) را در موسیقی جاز متحول کرد.

او با همکاری ساکسیوفونیست‌های برجسته‌ای چون «جانی هاجز» و «هری کارنی» و ترومپت‌نوازانی چون «بابر میلی» و «کوتی ویلیامز»، دسته موسیقی بیگ بند خود را در اوایل دهه‌ی ۳۰ به ‌وجود آورد که تا زمان مرگش در ۱۹۷۴ پابرجا بود. جانی هاجز نوازنده بزرگ ساکسیفون، مدت ۳۸ سال با الینگتون و گروه بیگ بند او نواخت.

ديوک الینگتون، چهره‌ی سرشناس موسیقی جاز

دیوک الینگتون، آهنگ‌ساز مبتکر و خلاقی بود که رویکرد جدیدی نسبت به موسیقی جاز و بیگ بند داشت و به جای تکیه بر دسته‌های کوچک جاز همیشه به دسته‌ی بزرگی از نوازندگان جاز که مثل یک ارکستر سمفونیک بنوازند، می‌اندیشید.

الینگتون، خود نوازنده برجسته پیانو بود، اما به جای نوازندگی ترجیح می‌داد که یک آهنگ‌ساز، تنظیم‌کننده‌ی آهنگ و رهبر ارکستر باشد. دیزی گیلس پای (Dizzi Gilles Pie) موسیقی‌دان بزرگ جاز در باره‌اش گفت: «جایگاه الینگتون در تاریخ موسیقی جاز، جایگاه محکم و موثقی است. اگر الینگتون نبود، هیچ‌کدام از ما نبودیم.»

الینگتون به عنوان نوازنده، قبلاً در فیلم‌های زیادی ظاهر شده بود، اما به عنوان آهنگ‌ساز قبل از «پاریس بلوز» تنها برای فیلم «آناتومی یک قتل» ساخته‌ی «اوتو پرمینجر» موسیقی ساخته بود. دیوک و «بیلی استری هورن» همکار دیگرش، خود را آن‌قدر به شخصیت‌های فیلم نزدیک می‌دیدند که انگار جزیی از آن‌ها یا خود آن‌ها هستند.

قطعه‌ی «قطار درجه‌ یک را بگیر» (Take the "A" Train) قطعه‌ای‌ست که بیلی استری هورن برای تیتراژ فیلم ساخته و بعد از این فیلم به تم اصلی کارهای دیوک الینگتون تبدیل شد.

یکی از ویژگی‌های فیلم «پاریس بلوز » بازی لویی آرمسترانگ، سلطان موسیقی جاز و نوازنده‌ی بزرگ ترومپت در نقش «وایلد من مور» در این فیلم است. ترومپت نوازی که در کلوپ جاز پاریس به پل نیومن آموزش موسیقی می‌دهد.

لويی آرمسترانگ، ترومپت‌نواز برجسته‌‌ی آمریکایی

لویی آرمسترانگ نیز یکی از شمایل‌های دنیای جاز است. او نه تنها ترومپت‌نواز برجسته‌ای بود، بلکه از خوانندگان بزرگ موسیقی جاز به شمار می‌رفت. ساز او صدای انسانی داشت و صدای او مثل یک ساز بود.

آرمسترانگ، موسیقی‌دانی بود که موسیقی Swing (موسیقی جاز با ریتم تند که بیشتر برای رقص مناسب است) را متحول کرد. او در سال ۱۹۷۱ درگذشت و بیش از ۲۵ هزار نفر تابوت او را در نیویورک تشییع کردند.

قطعه‌ی «Battle Royal» قطعه‌ی زیبایی‌ست که حاصل همکاری لویی آرمسترانگ با گروه بیگ بند دیوک الینگتون است. شنیدن پیانوی الینگتون در کنار ترومپت آرمسترانگ بسیار لذتبخش است.

اما قطعه‌ی زیبای «Mood Indigo‌» یکی از محبوب‌ترین آهنگ‌های دیوک الینگتون و یکی از زیباترین قطعات موسیقی جاز است. «بارنی بیگارد» نوازنده‌ی کلارینت در نوشتن این قطعه با الینگتون همکاری داشته و همراه با «ایروینگ میلر» در کنار الینگتون آن را اجرا کرده است.

ملودی و ریتم آرام آن یادآور قطعه‌ی «روند میدنایت» مایلزدیویس است، قطعه‌ای که با روح زندگی شبانه در پاریس وابستگی تنگاتنگی دارد.

قطعه‌ی دیگر قطعه‌ای است با عنوان «Wild Man Moore‌.» قطعه‌ تندی که بر اساس شخصیت لویی آرمسترانگ در فیلم شکل گرفته و مربوط به صحنه‌ای است که آرمسترانگ همراه با پل نیومن و سیدنی پواتیه آن را در فیلم اجرا می‌کنند.

روی جلد مویسقی فیلم پاریس بلوز

حال به قطعه‌ی دیگری از موسیقی این فیلم مربوط به صحنه‌ای‌ست که دو زوج جوان در خیابان‌های پاریس به دنبال هم می‌دوند و غرق در شادی و لذت‌اند. قطعه‌ای با نام «پلکان‌های پاریس» (Paris Stairs) یک قطعه‌ی جاز ناب و درخشان از گروه بیگ بند دیوک الینگتون.

حال توجه شما را به آهنگ «Paris Blues» که یکی از زیباترین و خاطره‌انگیزترین قطعات موسیقی بلوز است جلب می‌کنم. قطعه‌ای‌ست که مثل همه‌ی قطعات استاندارد بلوز در ۱۲ بار ساخته شده، اما هارمونی‌ها و آکوردهایش نسبت به آهنگ‌های معمولی بلوز پیچیده‌تر و غلیظ‌‌تر است. قطعه‌ی «Paris Blues » ساخته‌ی دیوک الینگتون با اجرای گروه بیگ بند.