راک، سکس و مواد مخدر

پرویز جاهد

به مناسبت چهلمین سالگرد شورش‌های ماه می ۱۹۶۸ پاریس، موسیقی فیلم ایزی رایدر (Easy Rider) را برایتان انتخاب کرده‌ام. فیلمی که محصول اواخر دهه‌ی ۶۰ (۱۹۶۹) است و یک سال بعد از جنبش می ۱۹۶۸ ساخته شده. جنبشی که بیانگر خشم و اعتراض نسل جوان و انقلابی نسبت به سیستم‌ سرمایه‌داری و ارزش‌ها، اخلاق و باورهای آن بود و تأثیر عمیقی بر سیاست، فلسفه، هنر، فرهنگ و سینمای جهان گذاشت.

دیگر داستان‌های کلاسیک هالیوود و سرگذشت قهرمانان آن، نسل معترض و شورشی دهه‌ی ۶۰ و ۷۰ را ارضا نمی‌کرد. چرا که آن‌ها به سیستم اجتماعی و ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی حاکم بر آن معترض بودند و فیلم‌هایی را جست‌وجو می‌کردند که حال و هوا و حس جاری در آن دوره را منعکس کرده و بیانگر روحیات آنارشیستی و نگاه بدبینانه‌ی آن‌ها به زندگی و جهان باشد.

پوستر فیلم ایزی رایدر

فیلم‌هایی چون «ایزی رایدر» «بانی و کلاید» «فارغ‌التحصیل» «مش» «قله زابریسکی» و «کابوی نیمه‌شب» در پاسخ به نیازها و خواست‌های چنین مخاطبانی به وجود آمد. فیلم‌هایی که سازندگان آن‌ها نسلی را نمایندگی می‌کردند که از سیستم و شیوه‌ی زندگی آمریکایی خسته و دل‌زده بود و راه گریز از این سرخوردگی اجتماعی را در مواد مخدر، سکس، هیپی‌گری و بی‌بند و باری اجتماعی جست‌وجو می‌کرد.

در این میان فیلم «ایزی رایدر» با توجه به شیوه‌ی روایی خود و فرم بیانی خاص و شخصیت‌های غیرمتعارف آن، بیشتر از بقیه با استانداردها و معیارهای متعارف و پذیرفته‌شده هالیوود در تضاد بود. فیلمی که طرح داستانی دقیق و روشنی نداشت و استفاده‌ی گستاخانه‌ی آن از خشونت، سکس و مواد مخدر برای هالیوود غیر قابل تحمل بود.

پيتر فوندا و دنيس هاپر در فیلم ایزی رایدر

داستان دو جوان هیپی به نام وایات ‌‌(با بازی پیتر فوندا) و بیلی (با بازی دنیس هاپر) که با موتورسیکلت‌های غول‌پیکرشان به دنبال رؤیاهای خود و در جست‌وجوی مفهوم تازه‌ای از زندگی‌، دشت‌ها و جاده‌های آمریکا را زیر پا می‌گذارند، اما ذهنیت سنتی جامعه آمریکا نمی‌تواند رفتار ناهنجار و آنارشیستی آن‌ها را تحمل کند و در نهایت قربانی خشونت کور جامعه می‌شوند.

آن‌ها بعد از فروختن مواد مخدری که با خود از مکزیکو به لس‌آنجلس می‌برند، پول آن را در باک بنزین موتورسیکلتشان جاسازی می کنند و برای شرکت در کارناوال مردی گرس (Mardi Gras) کارناوال بزرگی که همه ساله در نیواورلئان برپا می‌شود، به طرف این ایالت حرکت می‌کنند.

وایات و بیلی، شخصیت‌هایی عاصی و معترض‌اند که با سنت‌ها و نظم متعارف حاکم بر جامعه مشکل دارند و نمی‌توانند خود را در قالب تنگ و محدود آن ببینند. از این رو رفتار آن‌ها بر اساس معیارها و ارزش‌های اخلاقی حاکم بر جامعه‌ی آن روز آمریکا، رفتاری ناهنجار و ضداخلاقی است.

به همین دلیل آن‌ها در مسیر حرکتشان به خاطر ریخت و طرز لباس پوشیدنشان، مورد تحقیر و آزار پلیس و مردم عادی قرار می‌گیرند. آن‌ها کابوی‌های دنیای مدرن‌اند که به جای اسب، موتورسیکلت می‌رانند. حتی نام‌ آن‌ها «وایات» و «بیلی» از نام دو کاراکتر افسانه‌ای و مشهور فیلم‌های وسترن، یعنی «وایات ارپ» و «بیلی د کید» گرفته شده است.

پيتر فوندا و دنيس هاپر در فیلم ایزی رایدر

«ایزی رایدر»، تصویری واقعی از تضادها و شکاف‌های موجود در فرهنگ و زندگی آمریکایی‌ اواخر دهه‌ی ۶۰ بود و «دنیس هاپر» با یک ذهنیت کاملاً آوانگارد و تحت تأثیر فرهنگ شورشی و آنارشیستی دهه‌ی ۶۰ آن را ساخت. شاید این فیلم امروز خیلی عادی و پیش پا افتاده به نظر برسد؛ اما در زمان خود هم از نظر فرم و هم از نظر محتوا، یک فیلم غیرمتعارف و انقلابی بود.

تأثیر فیلم‌های اکسپریمنتال (تجربی) و آوانگارد فیلم‌سازان غیرمتعارفی چون «کنت انگر» و «مایا درن» در برخی از صحنه‌های فیلم کاملاً پیداست. به علاوه «ایزی رایدر» نخستین فیلم آمریکایی بود که از موسیقی راک به عنوان موسیقی فیلم استفاده کرد. موسیقی این فیلم مجموعه‌ای از آهنگ‌های مختلف از آهنگسازان راک دهه‌ی ۶۰ است که «دنیس هاپر» از کلکسیون شخصی خود انتخاب کرده است.

راجر مک گوئین

در زمانی که هنوز استفاده از موسیقی راک در فیلم‌ها باب نبود، برای دنیس هاپر چندان سخت نبود که حقوق این آهنگ‌ها را برای استفاده در فیلم‌اش بخرد. ساوند‌ترک آن بعد از انتشار در دهه‌ی ۷۰، بعد از ساوند‌ترک رومئو و ژولیت و آلبوم آثار «نینو روتا» در مقام دوم لیست ۱۰ ساوند‌ترک برتر سال قرار گرفت.

نخستین آهنگی که برایتان از موسیقی این فیلم انتخاب کرده‌ام، آهنگی است ساخته‌ی گروه راک «استپن وولف» (Steppenwolf) با نام «The pusher» یا «فروشنده‌ی مواد مخدر.» درون‌مایه‌ی آن با حرفه‌ی وایات و بیلی که درگیر قاچاق مواد مخدرند، هم‌خوانی دارد.

استپن وولف از معروف‌ترین گروه‌های راک آمریکایی در اواخر دهه‌ی ۶۰ است. گروهی که نقش مهمی در شکل‌گیری موسیقی «Heavy Metal» داشته است. «وحشی بالفطره» (Born to Be Wild) یکی از معروف‌ترین و پرفروش‌ترین آهنگ‌های این گروه در دهه‌ی ۶۰ است که در فیلم «ایزی رایدر» می‌شنوید.

گروه موسیقی راک «The Band»

حال به آهنگ دیگری از موسیقی فیلم «ایزی رایدر» گوش کنید. آهنگی است با نام «The Weight» از ساخته‌های گروه موسیقی راک «The Band» که در ۱۹۶۸ به وجود آمد. آهنگی است که بر مبنای موتیف مسافر ساخته شده و ارتباط تنگاتنگی با موضوع فیلم «ایزی رایدر» دارد.

سازنده‌ی آن گفته است که برای ساختن آن از فیلم‌های نازارین (Nazarin) و ویریدیانا (Viridiana) لوئیس بونوئل الهام گرفته است. آهنگی درباره‌ی مفهوم خوبی و ناممکن بودن خوب‌ ماندن در یک جامعه‌ی فاسد و آلوده است.

جیمی هندریکس ایکسپرینس

«جیمی هندریکس ایکسپرینس» (Jimmi Hendrix Experience) نام یک گروه راک انگلیسی و آمریکایی است که جیمی هندریکس، خواننده و نوازنده گیتار راک آن را به وجود آورد. خواننده‌ای که تحت تأثیر خوانندگان بلوزی چون مادی واترز، بی بی کینگ و المور جیمز بود و در ۱۹۷۰ درگذشت. «If Six Was Nine» نام آهنگی است با صدای او که اکنون خواهید شنید.

دنیس هاپر بعد از ساختن «ایزی رایدر» از «باب دیلن» خواست که در موسیقی این فیلم مشارکت کند؛ ولی دیلن نپذیرفت؛ اما اجازه داد از آهنگ «I am only bleeding» وی استفاده شود. آهنگی که «راجر مک‌گوئین» از گروه راک «Byrds» آن را دوباره اجرا کرده است.

باب دیلن

و اما آخرین آهنگ این برنامه، آهنگی است با عنوان «The Ballad of Easy Rider» ساخته‌ی راجر مک‌گوئین آهنگ‌ساز و نوازنده‌ی گیتار گروه راک «Byrds.» مک‌گوئین این آهنگ را نیز با همکاری باب دیلن ساخته؛ اما دیلن ترجیح داده که نامی از او در تیتراژ فیلم برده نشود. این آهنگ یکی از بهترین آهنگ‌های مک‌گوئین است و حس تنهایی و غربت شخصیت‌های فیلم «ایزی رایدر» و تیره‌روزی آن‌ها را به خوبی منتقل می‌کند.