موسيقی فيلم آخرين امپراتور

پرویز جاهد

آخرین امپراطور، ساخته برناردو برتولوچی، کارگردان نامدار سینمای ایتالیا و خالق آثار درخشانی چون استراتژی عنکبوت، ۱۹۰۰، دنباله‌رو، بودای کوچک و سرپناه است. اثری تاریخی و حماسی، پرهیجان، باشکوه و زیبا درباره پویی، آخرین امپراطور چین (خاطرات پويی در سال ۱۳۸۳ به وسيله محمد جواد اميدوارنيا از چينی به فارسی برگردانده شده است.) انسانی منحصر به فرد در تاریخ که قربانی چرخش و تحولی تاریخی می‌شود و در کوران حوادثی ملتهب و سرنوشت‌ساز قرار می‌گیرد.

برتولوچی آن را سفری از درون تاریکی به درون نور و استحاله‌ی یک اژدها به یک انسان عادی دانسته است. پسر بچه‌ای که در سن سه سالگی، شبانه از دامان مادر جدا شده و به قصر ممنوع در پکن برده شده و بر تخت سلطنت نشانده می‌شود تا به عنوان خداوندگار ده هزار ساله و فرزند آسمان بر امپراطوری بزرگ چین، فرمانروایی کند. او تنهاترین پسر بچه‌ی روی زمین است.

پوستر فیلمِ آخرین امپراطور

با سقوط سلسله کویینگ در ۱۹۱۲، امپراطوری سه هزار ساله چین سقوط کرده و پویی در سن شش سالگی مجبور به استعفا می‌شود. جهان به سرعت در حال تغییر و مدرن شدن است، اما دنیای قرون وسطایی درون قصر ممنوع، بدون تغییر باقی می‌ماند. و تنها کسی که از این تحولات عظیم سردرنمی‌آورد، کودک بینوا و امپراطور خردسال چین است.

پویی درون قصر با بیش از ۱۵۰۰ خواجه درباری و مستخدم به زندگی خود ادامه می‌دهد و با او همچون امپراطور رفتار می‌شود. او آزاد است هرکاری دلش می‌خواهد بکند جز اینکه پا از قصر بیرون بگذارد. تا اینکه در ۱۹۲۴، نیروهای جمهوری‌خواه چیان کای چک، پکن را تصرف کرده و او را از قصر بیرون می‌اندازند. پويی ۱۸ ساله به کمک دوستان و مربی اسکاتلندی‌اش سر رجينالد جانتسن (پيتر اوتول) و دو همسرش، موفق می‌شود به شهری به نام تين ته سن بگريزد و چند سالی را در آنجا به خوشگذرانی و عياشی بگذراند.

در سال ۱۹۳۱ وقتی ژاپن به ايالت منچوری حمله کرده و آنجا را اشغال می‌کند، پويی بزرگ‌ترين اشتباه زندگی‌اش را مرتکب می‌شود و پيشنهاد ژاپنی‌ها را قبول کرده، به سرزمين اجدادی‌اش برگشته و به عنوان امپراطور دست نشانده ژاپنی‌ها در ايالت منچوکو برگزيده می‌شود و اين آغاز کابوسی بزرگ برای اوست.
‌


برناردو برتولوچی

آخرین امپراطور چین، یکی از منحصر به فردترین ضد‌قهرمان‌های جهان مدرن است. او انسان بی‌گناهی است که با پایان یافتن عصر کهن، از جهانی بسته و قرون وسطایی به درون جهان مدرن پرتاب می‌شود و در بستر رویدادهای سرنوشت‌ساز کشورش به شناختی از خویشتن و دنیای اطرافش می‌رسد. زندگی پویی، یک قرن از تاریخ معاصر چین را در برمی‌گیرد. از سقوط سلسله کویینگ تا نخستین جمهوری سون یاتسن تا حمله چیان کای چک، سربازان اشغالگر ژاپنی، جنگ جهانی دوم و سرانجام تاسیس جمهوری خلق چین و انقلاب فرهنگی مائو.

پویی در ۱۹۵۹ بعد از ده سال حبس در زندان کمونیست‌ها بخشیده و آزاد می‌شود و سرانجام موفق می‌شود به عنوان یک شهروند عادی، دوباره پا به درون قصر ممنوع بگذارد، درحالیکه این بار خود را کاملا آزاد و سبک بال احساس می‌کند.
برناردو برتولوچی و تهیه کننده او جرمی تامس، نخستین سینماگران غربی بودند که اجازه فیلمبرداری از چین کمونیستی و قصر ممنوع به آنها داده شد. آنها پس از دوسال مذاکره پیچیده و طولانی موفق شدند رضایت مقامات چینی را برای ساختن این فیلم در خاک چین جلب کنند. فیلم در سال ۱۹۸۶ با ۶۰ بازیگر و ۱۹ هزار سیاهی لشگر، تماماً در خاک چین فیلمبرداری شد و توانست ۹ جایزه اصلی اسکار از جمله جوایز بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمبرداری،‌ بهترین طراحی صحنه، بهترین فیلمنامه و بهترین موسیقی فیلم را به دست آورد.

موسیقی آخرین امپراطور، ساخته مشترک سه آهنگساز بزرگ است. ریوچی ساکاموتو؛ آهنگساز ژاپنی، دیوید بایرن؛ آهنگساز آمریکایی و کونگ سو؛ آهنگساز چینی. همکاری سه آهنگساز مختلف در یک فیلم کاری غریب و غیر‌متعارف در سینما به شمار می‌رود. این دومین همکاری ریوچی ساکاموتو با جرمی تامس، تهیه کننده فیلم (بعد از کريسمس مبارک آقای لورنس ناگيسا اوشيما) و نخستین همکاری‌اش با برناردو برتولوچی، کارگردان فیلم بود. ساکاموتو بعد از این فیلم برای دو فیلم دیگر برتولوچی، یعنی بودای کوچک و آسمان سرپناه نیز موسیقی ساخت که موسیقی فیلم آسمان سرپناه را قبلا در این برنامه شنیدید.

صحنه‌ای از فیلمِ آخرین امپراطور

یکی از ویژگی‌های عجیب موسیقی این فیلم، داشتن دو تم اصلی است که دو آهنگساز بزرگ یعنی ساکاموتو و بایرن آن را ساختند. سبک موسیقی دیوید بایرن و ساکاموتو یک ویژگی مشترک دارد. هر دو آهنگسازی مینی مالیست هستند و به ترکیب موسیقی غرب و شرق علاقه دارند. ساکاموتو، سبک‌ها و ژانرهای مختلف موسیقی را باهم می‌آمیزد و نتیجه درخشانی می‌گیرد. خود او می‌گوید «‌من بین فرهنگ‌های مختلف، شباهت‌هایی را کشف کردم. موسیقی پاپ ژاپنی در نظر من، مثل موسیقی عربی است. برای من ترکیب سبک‌های مختلف، هیجان‌برانگیز و چالش‌برانگیز است. من بجای ایجاد دیوار و مرز بین موسیقی‌های مختلف دوست دارم آنها را باهم ترکیب کنم.»

ساکاموتو، تنها آهنگساز فيلم نيست. بلکه آهنگسازی است که در زمينه‌ها و ژانرهای مختلف از موسيقی الکترونيک تا موسيقی پاپ، موسيقی کلاسيک و اپرا کار کرده و اپرای زندگی (Life) او بسيار مشهور است.
يکی از مشهور‌ترين کارهای ساکاموتو ويدیو کليپ ريسکی (Risky) است که آن را بر اساس فلسفه بودريار و رولان بارت ساخته و برنده جايزه ام‌تی‌وی شده است. موسيقی فيلم چشمان مار برايان دی‌پالما، پاشنه‌های بلند پدروآلمادوار و بابل ساخته الخاندرو گونزالس اينوريتو (مشترکاً با گوستاوو سانتائولالا) از ديگر کارهای ساکاموتو در سينماست.

ریوچی ساکاموتو، آهنگساز ژاپنی فیلم

با اینکه موسیقی آخرین امپراطور، محصول همکاری سه آهنگساز مختلف است اما بخش مهمی از آن متعلق به ساکاموتو است که خود هم در نقش کوچکی در فيلم ظاهر شده است.

قطعه‌ای که اینک می‌شنویم، قطعه‌ای است با نام نخستین تاج‌گذاری ساخته ریوچی ساکاماتو که مثل همه کارهایش ترکیبی از موسیقی شرق و غرب است. با سازهای چینی شروع می‌شود و با همراهی ارکستر سازهای زهی، ادامه پیدا می‌کند.

قطعه اين درها را باز کنید، با ملودی نرمی آغاز می‌شود و بعد مثل همه قطعات مینی مالیستی با ریتم‌های تکرار شونده شتاب می‌گیرد و در نهایت به تم اصلی می‌رسد. ساختار اصلی آن ارکسترال است، اما لابلای آن نوای سازهای چینی نیز شنیده می‌شود.
تم اصلی آخرین امپراطور را ساکاموتو در واریاسیون‌های مختلف اجرا می‌کند. نخستین واریاسیون آن را که چینی است و با سازهای چینی اجرا شده، می‌شنویم.

ساکاماتو همین تم را با سینتی سایزر و موسیقی الکترونیک نیز اجرا کرده است. اما زیباترین آن، واریاسیون ارکسترال آن است که هم اینک خواهید شنید و متناسب با درونمايه فيلم لحنی حماسی دارد.

دیوید بایرن، آهنگساز آمریکایی فیلم

دیوید بایرن، آهنگساز دیگراین فیلم، موسس و آهنگساز اصلی گروه موسیقی توکینگ هدز (Talking Heads) است که بین سال‌های ۱۹۷۴ تا ۱۹۹۱ فعال بود. بایرن نیز آهنگسازی مینی مالیست به حساب می‌آید. قطعاتی که او برای موسیقی آخرین امپراطور ساخته، اگرچه در مقایسه با قطعات ساکاموتو درخشش چندانی ندارند، اما تم اصلی بایرن برای این فیلم، قطعه‌ی بسیار زیبایی است که براساس ملودی‌های چینی ساخته شده. این قطعه با ضربه سازهای کوبه‌ای شروع می‌شود و بعد ریتم اصلی، آرام به گوش می‌رسد. ارکستر، مجموعه‌ای از سازهای غربی و چینی است.

موسیقی دیوید بایرن برای آخرین امپراطور، برخلاف موسیقی ساکاموتو، کیفیتی انتزاعی‌تر و تجربی تر دارد. قطعه‌ آب، باد و باران؛ قطعه‌ای کاملا تجربی و انتزاعی است که براساس تم اصلی ساخته شده است. بازیگوشی‌های بایرن با تم اصلی، در آن کاملا محسوس و آشکار است.

متاسفانه بقيه قطعاتی که بايرن برای اين فيلم نوشته و با سازهای کوبه ای اجرا شده چندان مناسب فضای فيلم به نظر نمی رسند.
اما کونگ سو، آهنگساز دیگر فیلم آخرین امپراطور، آهنگسازی چینی است. وی فارغ‌التحصیل کنسرواتوار موسیقی پکن و استاد تئوری و تحلیل موسیقی در مدرسه موسیقی مونیخ است. قطعات کونگ سو برای این فیلم، قطعاتی کوتاه و بیشتر با مایه‌های چینی است. قطعه گارد سرخ، مارش نظامی است که دسته موزیک و آکاردئون ارتش سرخ چین آن را نواخته اند. قطعه والس امپراطور، قطعه ديگری است که کونگ سو برای اين فيلم ساخته و ارکستر بال وين آن را اجرا کرده است.