جشنواره کن و تئوری توطئه سينمای ايران

پرويز جاهد

شصتمين دوره فستيوال کن در حالی برگزار می‌شود که فيلمی از سينمای ايران در هيچ يک از بخش‌های اصلی آن حضور ندارد (نگارنده فيلم‌های مرجان ساتراپی و رامين بحراني را متعلق به سينمای ايران نمی‌داند. فيلم‌های کوتاه کيارستمی و تهمينه ميلانی نيز خارج از مسابقه نشان داده می‌شوند و اصلا برای بزرگداشت کن ساخته شده‌اند).

اين اولين بار نيست که در سال‌های اخير فستيوال کن بدون حضور فيلمی از سينمای ايران برگزار می‌شود. سال گذشته نيز مسئولان کن هيچ يک از ساخته‌های فيلمسازان ايرانی را به کن راه ندادند. امسال نيز گويا بيش از 30 فيلم از سوی بنياد فارابی و تهيه کنندگان مستقل ايرانی به کن ارسال شد اما باز هم هيئت انتخاب کن هيچ فيلمی را از ايران انتخاب نکرد. واقعا چه اتفاق افتاده؟ چرا کن به سينمای ايران بی علاقه شده؟ مشکل در کجاست؟ آيا سينمای ايران در اين سال‌ها واقعا اثر درخور توجهی توليد نکرده که قابل ارائه در کن باشد يا چنان که مسئولان سينمايی ايران ادعا می‌کنند اقدام فستيوال کن در رد فيلم‌های ايرانی، اقدامی سياسی و« در جهت سياست‌های جانبدارانه سلطه گران قدرت» و در مخالفت با حکومت ايران بوده است.

بدون شک فستيوال کن نقش مهمی در شناسايی و معرفی سينمای ايران در صحنه بين المللی داشته است. آنچه که امروز سينمای نوين ايران خوانده می‌شود و سينماگرانی چون کيارستمی، مخملباف(محسن و سميرا)، مجيدی، پناهی، قبادی و جليلی مهم ترين نمايندگان آنند بيشتر از هرفستيوال ديگری محصول حمايت‌های فستيوال کن و افرادی نظير پير رئيسيان و شخص ژيل ژاکوب است. مهم ترين جايزه سينمايی يعنی نخل طلا را کن به فيلم کيارستمی داده و پناهی، سميرا مخملباف و قبادی مهم ترين جوايزشان را از کن دريافت کرده‌اند. نوک تيز حمله‌های منتقدان و مخالفان سينمای نوين ايران(چه در داخل و چه در خارج کشور خصوصا کسانی که اصطلاح سينمای جشنواره پسند را باب کرده‌اند) نيز به سمت فستيوال کن بوده است. به علاوه تئوری توطئه در باره روابط پشت پرده و زدو بندهای سياسی مسئولان سينمايی ايران با مسئولان فستيوال کن را نيز نبايد از ياد برد. تئوری ای که مدعی است فيلم‌های ايرانی(خصوصا آثار عباس کيارستمی) که در کن تحسين شده فاقد ارزش‌های هنری و سينمايی بوده و آثار بی خاصيتی اند که تنها به دلايل سياسی و به خاطر توسعه منافع سياسی و اقتصادی دولت فرانسه در ايران مطرح شده‌اند.

حال چگونه است که مسئولان سينمايی ايران خود نيز به همان تئوری ای متوسل شده‌اند که روزی عليه آنها به کار رفته است. تئوری ای که در خارج از کشور فيلم‌های برگزيده ايرانی را آثار سفارشی و تبليغاتی رژيم جمهوری اسلامی دانسته و در داخل کشور به عنوان فيلم‌هايی جشنواره پسند که تصوير سياهی از ايران را به غرب نشان می‌دهد و صرفا برای خوشامد غربی‌ها ساخته می‌شود، در نظر گرفته می‌شود.

حال که فستيوال کن روی خوشی به سينمای ايران نشان نمی‌دهد و آن را به اصطلاح تحويل نمی‌گيرد و هيچ محصولی از سينمای ايران را شايسته بخش مسابقه نمی‌داند، اين آقايان به جای ريشه يابی و کشف علت‌های واقعی آن به دنبال سرنخ‌ها و کشف دلايل سياسی و پشت پرده آن هستند و سعی می‌کنند مشروعيت هنری کن و استقلال آن را زير سوال ببرند. نگارنده منکر نقش و تاثير روابط سياسی و اقتصادی دولت‌ها در سياست گذاری فستيوال‌ها و جوايز سينمايی نيست اما تئوری توطئه فراتر از اين حرف‌ها می‌رود و همه از داور گرفته تا فيلمساز را آلت دست قدرت‌ها و سياست فرض می‌کند.

اين فقط سينمای ايران نيست که امسال فيلمی در بخش مسابقه کن ندارد. از سينمای بريتانيا نيز امسال هيچ فيلمی برای بخش مسابقه کن انتخاب نشد، با اينکه نخل طلای سال گذشته به کن لوچ رسيد و استيون فريرز فيلمساز انگليسی، امسال رياست هيئت داوران کن را به عهده دارد. بنابراين اگر قرار بود کن به کشوری باج بدهد حداقل بايد فيلمی از بريتانيا را در بخش مسابقه می‌چپاند ولی اين کار را نکرد و قلب توانمند ساخته مايکل وينتر باتم تنها فيلم مهم انگليسی است که خارج از مسابقه نشان داده می‌شود. برخورد درست را استيون فريرز کرد که وقتی نظرش را در باره علت نبود هيچ فيلم بريتانيايی در بخش مسابقه کن پرسيدند، پاسخ داد:
«اين واقعيت که هيچ فيلم بريتانيايی در کن نيست اصلا اهميت ندارد. توزيع فيلم يک حرفه پيچيده است»

وی در پاسخ به اين سوال که آيا دولت بريتانيا از صنعت فيلمسازی حمايت می‌کند، گفت:
«به اندازه کافی نه اما قوانين مالياتی جديدی در دست تدوين است که فکر می‌کنم شرايط را آسان تر می‌کند. در حال حاضر شرايط برای فيلمسازان بريتانيايی بسيار دشوار است اما فکر نمی‌کنم اين مسئله ربطی به فستيوال کن داشته باشد.»

اما مديرعامل بنياد سينمايی فارابی در واکنش به اقدام کن در حذف فيلم‌های ايرانی و انتخاب فيلم خانم ساتراپی برای بخش مسابقه ، نامه‌ای اعتراضی به رايزن فرهنگی فرانسه نوشته واين عمل را از روی «قصد و غرض» دانسته و کن را به تلافی فيلمسازان ايرانی تهديد کرده است: «آيا سينماگران ايرانی بار ديگر بايد از چنين اقدامی نيز چشم پوشی کنند؟».

سوال اين است که در طی سال‌های اخير دولت و بنياد سينمايی فارابی چه مشکلاتی را از پيش پای سينمای ايران برداشته‌اند؟ تا چه حد فضا را برای « رشد و تعالی سينمای ملی ايران» که مديرعامل فارابی در نامه خود از آن دم می‌زند، فراهم کرده‌اند؟ تا چه اندازه از محدوديت‌ها و فشارها و مقررات نظارت و مميزی کاسته‌اند؟ و تا چه اندازه از سينماگران مستقل، روشنفکر و مطرح حمايت کرده‌اند؟در طول چند سال گذشته کدام اثر فوق العاده‌ای درسينمای ايران ساخته شده که فستيوال کن آن را ناديده گرفته و به گفته آقای رضا داد علاقمندان جهانی سينمای ايران را از ديدن آن محروم ساخته است. سينماگری که حاضر به افشای نام خود نشد در مطبوعات ايران مدعی شده که مسئولين کن از فيلم او خوششان آمده بود ولی به دلايل سياسی از پذيرفتن آن خودداری کردند. ادعای اين سينماگر تا زمانی که نام خود را افشا نکرده و پاسخ رسمی مسئولان کن را در مطبوعات منتشر نکرده، کوچکترين اهميتی ندارد و نمی‌تواند قابل استناد باشد.

مديرعامل بنياد سينمايی فارابی در اعتراض رسمی‌اش به تصميم فستيوال کن مبنی بر گنجاندن فيلم پرسپوليس ساخته مرجان ساتراپی در بخش مسابقه، آن را« اقدامی غير متعارف و نامتناسب و برخلاف شعار آزادنگری و آزادانديشی» دانسته است. سوال من از ايشان اين است که اگر فستيوال کن، فيلم پرسپوليس را که به گمان مسئولان بنياد فارابی فيلمی عليه انقلاب اسلامی است، تنها به اين دليل (عليرغم ارزش‌های سينمايی احتمالی آن) در بخش مسابقه نمی‌پذيرفتند، اقدامی ضد آزادانديشی نبود؟ آيا فستيوال کن به خاطر اين کار متهم به سازش با دولت ايران و زدوبند سياسی برای حذف فيلم خانم ساتراپی نمی‌شد؟

مدير عامل بنياد سينمايی فارابی در نامه خود مستقل بودن هيئت انتخاب و سازمان جشنواره کن را زير سوال برده و انتخاب مستقل آنها را مورد ترديد قرار داده است. اگر فردا کن تصميم ديگری گرفت و فيلم‌هايی از سينمای ايران را برای مسابقه انتخاب کرد آيا ايشان باز همين ادعا را خواهند کرد؟

بالاخره ما کدام ادعا را باور کنيم. اينکه تمام انتخاب‌ها و جوايز فستيوال کن(و بسياری از فستيوال‌های ديگر) سياسی است و صرفا بر اساس خواست سياستمداران و صاحبان قدرت تعيين می‌شود يا اينکه اين تصميم‌ها صرفا بر اساس شعور و بينش سينمايی داوران و اعضای هيئت انتخاب فيلم‌های فستيوال کن است و کاملا مستقل از خواست و اراده دولتمردان و سياستمداران صورت می‌گيرد؟

براساس تئوری توطئه، در داوری و قضاوت بين المللی در مورد فيلم‌های ايرانی، هيچ ملاک هنری و زيبايی شناختی وجود ندارد و هيچ فيلمی از سينمای ايران در هيچ جشنواره‌ای پذيرفته نخواهد شد مگر اينکه زدوبندی درکار باشد. تئوری توطئه، در هر شکل اش، ارزش‌های سينمايی فيلم‌های برگزيده ايرانی را انکار کرده و استقلال هنری آن را زير سوال می‌برد.

----------------------------------
مرتبط: مرجان ساتراپی در بخش مسابقه فستيوال کن