مايکل نای من، آهنگ‌ساز مينی‌ماليست

پرويز جاهد

مايکل نای من

در برنامه اين هفته به معرفی يکی از مهم ترين و فعال‌ترين آهنگسازان بريتانيا و يکی از چهره‌های مطرح موسيقی فيلم امروز می‌پردازم: مايکل نای من(Michael Nyman)، آهنگساز، پيانيست، اپرانويس و موزيکولوژيست مينی‌ماليست انگليسی و کسی که برای نخستين‌بار واژه مينی‌ماليسم را وارد دنيای موسيقی کرد.

در اين برنامه قسمت‌هايی از مشهورترين آثار نای من برای سينما مثل غرق شدن به ترتيب شماره، قرارداد طراح، کتاب پراسپرو و پيانو را خواهيد شنيد.

برای شنيدن برنامه «اينجا» را کليک کنيد.

نای من متولد 1944 لندن است. تحصيلاتش را در زمينه موسيقی در رويال آکادمی آو ميوزيک(Royal Academy of Music) لندن به اتمام رساند و به ساختن موسيقی‌های اکسپريمنتال پرداخت اما به خاطر انتقاداتی که به کارهايش شد، ساختن موسيقی را رها کرد و ترجيح داد به عنوان موزيکولوژيست به تحقيق و پژوهش در زمينه موسيقی بپردازد. پس از آن درگير نوشتن نقد موسيقی برای نشرياتی مثل Spectator شد و نخستين کسی بود که در اين مجله در نقد کارهای کورنليس کارديو آهنگساز انگليسی از واژه مينی ماليسم در موسيقی استفاده کرد.

کارهای نای من حوزه‌های وسيعی از موسيقی از موسيقی سمفونيک و کوارتت‌های زهی گرفته تا موسيقی مجلسی، اپرا، باله، رقص، موسيقی فيلم و موسيقی برای صحنه تئاتر را دربر می‌گيرد.

او برای اپراهای مشهوری چون مواجهه با گويا(Facing Goya) و مردی که زنش را با يک کلاه عوضی گرفت و باله‌هايی چون شاهزاده خانم ميلان و آواها و نغمه‌های دل‌انگيز Sounds and Sweet Airs موسيقی نوشته است.

تصویری از فیلم «غرق شدن به ترتيب شماره»

نای من در 1976 گروه موسيقی مايکل نای من(Michael Nyman Band) را برای اجرای نمايش کمپيلو(Campiello) اثر کارلو گولدونی نمايشنامه‌نويس ايتاليايی تشکيل داد که اولين آلبوم آنها در 1981 منتشر شد. وی همچنين با طراحان رقص(کورئوگرافر) مشهوری چون سيوبان ديويس، لوسيندا چايلدز، کارين ساپورتا و استيون پترونيو، همکاری داشته و برای کارهايشان موسيقی ساخته است.

نای من حتی برای گيم‌های ويديوئی، نمايش‌های مد و مراسم افتتاح يک قطار سريع السير نيز موسيقی نوشته است. اما شهرت او بيشتر به خاطر موسيقی‌هايی است که برای سينما ساخته است.

نای من تاکنون برای بيش از 70 فيلم موسيقی نوشته و با فيلمسازان مطرحی چون نيل جوردن، پيتر گرين اوی، جين کمپين، فولکر اشلندرف و مايکل وينتر باتم همکاری کرده است.

يکی از کارهای ابتکاری نای من، ساختن موسيقی برای فيلم مستند صامت ژيگاورتوف يعنی مردی با دوربين فيلمبرداری است که در سال 2002 در تالار رويال فستيوال‌هال لندن اجرا شد. فيلمی که به زيبايی و با طنز زندگی روزمره شهری و تحولات اجتماعی در اتحاد جماهير شوروی پس از پيروزی انقلاب اکتبر را تصوير کرده و يکی از شاهکارهای سينمای مستند به حساب می‌آيد.

مايکل نای من بيشترين همکاری را در سينما با پيتر گرين اوی، فيلمساز تجربی و پست مدرن انگليسی داشته و در 11 فيلم با او همکاری کرده است. همکاری او با گرين اوی از 1977 با فيلم..... شروع شد و تا فيلم کتاب پراسپرو ادامه پيدا کرد. قرارداد طراح، آشپز،دزد، معشوقه و همسرش، غرق شدن به ترتيب شماره و کتاب پراسپرو از جمله فيلم‌های گرين اوی است که نای من برای آنها موسيقی ساخته است.

موسيقی موتزارت به عنوان يک منبع غنی و ارزشمند همواره برای نای من الهام بخش بوده و تاثير عميقی بر آثارش گذاشته است. وی برای ساختن موسيقی فيلم غرق شدن به ترتيب شماره(Drowning by Numbers) ساخته گرين اوی از يکی از قطعات موتزارت(Sinfonia Concertante in E Flat) الهام گرفت.

پوستر فیلم «غرق شدن به ترتيب شماره»

غرق شدن به ترتيب شماره(محصول 1988) بر محور سه قتل و زندگی سه زن قاتل بنا شده که نام هرسه آنها سیسی کال پيتز است و هرسه شوهرانشان را در آب غرق کرده‌اند. در طول فيلم شماره‌های از يک تا صد به ترتيب بر پرده ظاهر می‌شود يا آنها را در پس زمينه فيلم می‌بينيم و يا از زبان شخصيت‌های فيلم می‌شنويم.
صحنه غرق شدن هر يک از شوهران به گونه‌ای مشابه سه بار روايت می‌شود و تماشاگر تمی را که نای من برای اين صحنه ساخته پس از هربار غرق شدن می‌شنود.

نای من برای ساختن موسيقی فيلم قرارداد طراح(The Draughtsman’s Contract) يکی ديگر از ساخته‌های گرين اوی از کارهای هانری پرسل الهام گرفته است. ساختار هارمونيک چندلايه موسيقی پرسل را می‌توان در موسيقی نای من برای اين فيلم تشخيص داد. قرارداد طراح فيلمی است که بر مبنای تم قدرت و فريب ساخته شده است. هنرمندی قرن هفدهمی به نام نويل با خانمی به نام هربرت قراردادی می‌بندد که تعدادی طرح از نمای بيرونی ملک همسرش بزند و در مقابل آن خانم خود را به او تسليم کند.

پوستر فیلم «کتاب پراسپرو»

کتاب پراسپرو، فيلمی بود که گرين اوی آن را بر مبنای نمايشنامه طوفان شکسپير ساخت. نمايشنامه‌ای که پيش از گرين اوی قرار بود فيلمسازانی چون آلن رنه، اورسون ولز، اينگمار برگمن و آکيرا کوروساوا آن را بسازند. در اين فيلم جان گيلگاد بازيگر بزرگ تئاتر و سينمای بريتانيا در نقش شعبده بازی به نام پراسپرو ظاهر شده است. دختر يک شعبده باز تبعيدی به نام پراسپرو عاشق پسر دشمن او می‌شود اما نفس درونی شعبده باز او را متقاعد می‌کند که از فکر انتقام دست بکشد.

کتاب پراسپرو آخرين همکاری مايکل نای من با گرين اوی بود و نای من با توجه به فضای کلاسيک فيلم و با الهام از موسيقی کلاسيک جان دولند(John Dowland) آهنگساز انگليسی، موسيقی آن را ساخت. بخشی از موسيقی اين فيلم از کارهای قبلی نای من مثل يک زد و دو صفر(A Zed and Two Noughts) گرفته شده و تناسبی دقيق و هوشمندانه با فضای فيلم و کورئوگرافی خانم کارين ساپورتا دارد. به علاوه نای من از صدای سه زن خواننده با زمينه‌های مختلف موسيقی يعنی راک، اپرا و کاباره استفاده می‌کند. کتاب پراسپرو، يکی از مينی ماليستی ترين آثار مايکل نای من است.

تصویر روی جلد دی وی دی «پيانو»

اما با موسيقی فيلم پيانو ساخته جين کمپين فيلمساز استراليايی بود که شهرت نای من عالمگير شد. فيلمی که به طور مشترک با فيلم وداع با محبوبه‌ام ساخته چن کايگه نخل طلای 1993 را به دست آورد. راجر ابرت منتقد فيلم آمريکايی آن را جذاب ترين داستان عاشقانه سينما خواند اما بل هوکز(Belle Hooks) منتقد فمينيست عليرغم ستايش فمينيست‌ها از اين فيلم و تفسيرهای متعدد فمينيستی، آن را يک اثر نژادپرستانه دانست. فيلمی که آلبوم موسيقی آن به يکی از پرفروش ترين آلبوم‌های موسيقی فيلم بدل شد و بيش از سه ميليون نسخه از آن به فروش رفت.

پيانو با بازی درخشان‌هالی هانتر، هاروی کيتل و سم نيل، داستان ادا مک گرث، زن اسکاتلندی لالی است که پدرش او را مرد نيوزيلندی زمينداری به نام آليستر استوارت می‌فروشد. ادا نوازنده پيانوست و پيانوی خود را هم با خود به نيوزيلند می‌برد اما شوهرش از اين کار او خوشش نمی‌آيد و پيانوی او را در قبال قطعه‌ای زمين به همسايه‌اش جرج بين می‌فروشد. ادا معلم پيانوی جرج می‌شود و به تدريج رابطه جنسی و عاشقانه‌ای بين آنها پيش می‌آيد. وقتی شوهر ادا به رابطه آنها پی می‌برد، ابتدا ادا را در خانه حبس کرده و بعد يکی از انگشتانش را قطع می‌کند. سرانجام ادا و آليستر از هم جدا می‌شوند و ادا با جرج به سرزمين ديگری می‌رود. در صحنه‌ای از فيلم، زمانی که آنها سوار بر قايق در دريا به طرف خانه جديد حرکت می‌کنند، ادا به انگيزه خودکشی خود را به همراه پيانو به درون آب می‌اندازد اما وقتی می‌بيند که دارد غرق می‌شود، منصرف شده و تصميم می‌گيرد زنده بماند.

موسيقی فيلم با توجه به فضای قرن نوزدهمی آن، حال وهوای موسيقی اين دوره را دارد. در عين حال نای من با توجه به مليت اسکاتلندی ادا، از موسيقی فولکلوريک اسکاتلندی نيز استفاده کرده است. ساز پيانو چنانکه موضوع فيلم اقتضا می‌کند، ساز محوری موسيقی فيلم است. سازی که در واقع بيانگر واکنش‌های درونی، عاطفی و روحی زن لال و خاموش فيلم نسبت به جهان پيرامون اوست. زنی که تنها با پيانو حرف می‌زند.

در برنامه هفته آينده بيشتر به مايکل نای من و آثار او خواهم پرداخت.