طنين آواز شجريان در شهر لندن

پرويز جاهد

کنسرت شجریان - لندن | عکس‌ها از پرویز جاهد

درآمد
صدها تن از ايرانیان مقيم لندن و عاشقان موسيقی سنتی ايرانی ديروز(يکشنبه ۲۹ آوريل) در سالن کادوگن هال لندن گرد آمدند و به صدای استاد آواز ايران محمدرضا شجريان گوش سپردند.

شجريان به همراه گروهش مرکب از سعيد فرج پوری نوازنده کمانچه، مجيد درخشانی نوازنده تار، محمد فيروزی نوازنده عود و همايون شجريان نوازنده تنبک در ميان استقبال گرم و پرهيجان حاضران برصحنه ظاهر شدند و بر روی سکويی که با فرش‌ها و گليم‌های زيبا و چشم‌نواز ايرانی آراسته شده بود نشستند و به اجرای برنامه پرداختند.

در اين برنامه که سخن سعدی نام داشت و مطابق معمول کنسرت‌های ايرانی در دو قسمت اجرا شد، شجريان تصنيف‌ها و آوازهايی را که همگی بر اساس غزليات عاشقانه سعدی تنظيم شده بود، اجرا کرد.

ماهور
در بخش اول برنامه که در دستگاه ماهور اجرا شد، شجريان به اجرای قطعاتی از ساخته‌های خود و مجيد درخشانی پرداخت. برنامه با قطعه انتظار ساخته مجيد درخشانی آغاز شد و با ساز و آواز ماهور ادامه پيدا کرد.

پس از آن شجريان به اجرای دوباره تصنيف مشهور سرو چمان از ساخته‌های خودش پرداخت. يکی از ويژگی‌های اجرای دوباره اين تصنيف و ديگر تصنيف‌هايی که در شب گذشته اجرا شد، همراهی فرزند استاد، همايون شجريان به عنوان خواننده با پدر بود. آنها که تا کنون صدای همايون را نشنيده بودند از شباهت صدای او و صدای استاد شگفت زده شدند. اگرچه تشخيص صدای پدر از پسر در بسياری از لحظه‌های اجرا برای شنوندگان عادی تا حد زيادی دشوار بود اما شنونده حرفه‌ای و متخصص می‌توانست تفاوت‌های خواندن پدر و پسر را در شيوه اجرا و طرز بيان اشعار دريابد.

اجرای دوباره تصنيف سرو چمان، خاطره کنسرت‌های گذشته را در ذهن دوستداران صدای استاد زنده کرد.

آنگاه شجريان غزل ديگری از سعدی را با همراهی کمانچه فرج پوری و عود محمد فيروزی اجرا کرد.

فرج پوری کمانچه نواز ماهری است. علاقمندان موسيقی سنتی ايرانی تا کنون اجراهای بسيار خوبی از او برصحنه ديده‌اند. بسياری از ايرانيان مقيم لندن همراهی استادانه او را با پريسا و حميد متبسم در کنسرت رويال فستيوال‌هال لندن به ياد دارند. به هرحال فرج پوری قابليت‌هايش را در نوازندگی کمانچه نشان داده و ثابت کرده چيزی از کيهان کلهر کم ندارد و به خوبی توانسته جای خالی او را در گروه شجريان پر کند.

مجيد درخشانی نيز تارنواز قابلی است. او اگرچه فرصت نيافت در کنسرت ديشب، هنر نوازندگی خود را به تمام و کمال به نمايش بگذارد اما چهارمضراب زيبا و درخشان دلکش ساخته او که با آواز گرم و پرطنين شجريان در ميانه آن همراه شد، حاضران در سالن را به وجد آورد. اين قطعه، يکی از بهترين قطعاتی بود که در کنسرت شب گذشته شنيده شد. آوازی که شجريان در لابلای چهارمضراب درخشانی اجرا کرد آوازی بسيار ظريف و تکنيکی بود که نشان از مهارت، خلاقيت، دانش و تجربه وسيع استاد در اجرای اينگونه قطعات آوازی داشت.

پايان بخش قسمت اول برنامه، تصنيفی بود از ساخته‌های محمدرضا شجريان با عنوان سخن عشق که بر روی غزلی عاشقانه از سعدی ساخته شده بود. اگرچه تصنيف تازه‌ای نبود و استاد قبلا نيز چند بار آن را اجرا کرده بود.

شور و افشاری
آنگاه پس از دقايقی تنفس، قسمت دوم برنامه با قطعه ديدار ساخته سعيد فرج پوری که در دستگاه شور ساخته شده بود آغاز شد. قطعه‌ای که بعد با آواز شجريان در شور دنبال شد.

پس از آن شجريان تصنيف بلند و زيباي ديگری از ساخته‌های خود را با عنوان دربند عشق با غزلی از سعدی اجرا کرد. همايون نيز مثل دفعات قبل، در اجرای اين تصنيف، با پدر همگام شد و تصنيف به شکل يک دوئت و مکالمه‌ای زيبا بين پدر و پسر اجرا گرديد:

به تو حاصلی ندارد غم روزگار گفتن
که شبی نخفته باشی به درازای سالی

آواز در دستگاه افشاری با کمانچه فرج پوری و تار درخشانی قسمت ديگری از اين برنامه بود که به دنبال تصنيف اجرا شد.

متاسفانه قطعات آوازی در بخش دوم برنامه، کيفيت بخش اول را نداشت. شجريان در اين قسمت، کمی خسته، بی حوصله و کسل به نظر می‌رسيد و آوازها را آنچنان که در توان و قابليت اوست اجرا نکرد.

به هرحال چهارمضراب تند رقص پروانه ساخته سعيد فرج پوری، کسالتی را که به سبب ريتم کند و تقريبا بی حال اجرای قطعه آوازی بر تالار موسيقي حاکم شد، شکست و شور و ولوله‌ای در ميان مخاطبان برنامه برانگيخت.

و سرانجام تصنيف عهد شکن از ساخته‌های ديگر شجريان، پايان بخش قسمت دوم برنامه بود.

اما تماشاگران برنامه پس از پايان اجرا حاضر به ترک سالن نشدند و با تشويق‌ها، ابراز احساسات و کف زدن‌های ممتد خود، بار ديگر شجريان و گروهش را برای اجرای تصنيفی ديگر به روی صحنه فرا خواندند.

استاد نيز با فروتنی به درخواست علاقمندانش پاسخ مثبت داد اما مسئولين تالار کادوگن به دليل تمام شدن وقت برنامه و رعايت مقررات سالن، آمپلی فايرها را بستند و نور صحنه را خاموش کردند. اما شجريان و همراهانش عليرغم خاموش بودن بلندگوها، در نهايت خضوع، دوباره برسکو نشستند و تصنيف زيبايی به نام ساقيا ساخته فرج پوری را بر اساس شعری از مولوی اجرا کردند.

فرود
به عنوان يکی از علاقمندان صدای شجريان که سال‌ها با تصنيف‌ها و آوازهای او سر کردم، بايد بگويم اجرای روز گذشته توقع و انتظار مرا برآورده نکرد. من در صلاحيت خود نمی‌بينم که در باره تصنيف‌ها و شيوه آهنگسازی شجريان نظر تخصصی دهم و اين کار را به متخصصان اين حرفه واگذار می‌کنم اما به عنوان يک شنونده و دوستدار صدای شجريان که همه فعاليت‌های هنری او را از سال‌ها قبل، دنبال کرده، کنسرت ديروز را نقطه اوجی در کا رهای او به حساب نمی‌آورم. شجريان اجراهای زيباتر، منسجم‌تر و به يادماندنی‌تری در گذشته داشته است و احتمالا در آينده نيز خواهد داشت. به نظر من کار گروهی شجريان از فقدان چيزی رنج می‌برد که من نمی‌دانم چيست. شايد در ترکيب بندی و رنگ آميزی سازها باشد، شايد در غيبت برخی از مهم‌ترين سازهای ايرانی مثل نی و سنتور باشد و يا در شيوه آهنگسازی شجريان. به هرحال شخصا منتظرم تا تجربه‌های درخشان کنسرت‌های نوا و راست پنجگاه او در جشن و هنر شيراز دوباره تکرار شود. پس تا آن روز.