نگاهی به موسیقی فیلم «آسمان سرپناه»

پرویز جاهد

برای شنيدن فايل صوتی برنامه اينجا را کليک کنيد.

موسيقی فيلم آسمان سرپناه (Sheltering Sky) ساخته آهنگساز ژاپنی ريوچی ساکاموتو(Ryuichi Sakamoto) ست.

ساکاموتو آهنگساز خلاقی است که سبک‌ها، ژانرها و زمينه‌های گوناگون موسيقی را از موسيقی ارکسترال گرفته تا موسيقی مدرن، اکسپريمنتال و موسيقی فيلم تجربه کرده است. وی با بهره‌گيری از موسيقی‌های بومی ملل مختلف و ترکيب ژانرهای گوناگون موسيقی، افق‌های تازه‌ای را در برابر موسيقی فيلم گشوده است. ساکاموتو خود در اين‌باره می‌گويد: «می‌خواهم ديوار بين ژانرها، طبقه‌بندی‌ها و فرهنگ‌ها را فرو ريزم. به جای ايجاد ديوارها و مرزها، هميشه سعی من ترکيب انواع گوناگون موسيقی بوده است.»

ساکاموتو کار آهنگسازی در سينما را با ساختن موسيقی فيلم کريسمس مبارک آقای لورنس ساخته ناگيسا اوشيما شروع کرد که در هفته‌های گذشته قسمتی از آن را در اين برنامه شنيديد. فيلمی که ساکوموتو در آن به عنوان بازيگر در کنار خواننده مشهور راک انگليسی ديويد بوئی ظاهر شد.

شهرت و خلاقيت ساکاموتو در ساختن ملودی‌های فراموش نشدنی است مثل ملودی رنگ‌های ممنوع (The Forbidden Colours) که برای فيلم کريسمس مبارک آقای لورنس ساخته است. وی تا کنون برای فيلمسازان برجسته‌ای چون برناردو برتولوچی، ناگيسا اوشيما، اليور استون، برايان دی پالما و پدرو آلمادوار موسيقی ساخته است اما همکاری او با برتولوچی منجر به توليد تعدادی از درخشان‌ترين آثار موسيقی فيلم شده است، آثاری چون: بودای کوچک، آخرين امپراتور و آسمان سرپناه.

ساکوموتو آهنگساز فیلم آسمان سرپناه

آخرين امپراتور، جايزه اسکار بهترين موسيقی فيلم را در سال ۱۹۸۷ و آسمان سرپناه جايزه بفتا را در سال ۱۹۹۰ به دست آورد.
برناردو برتولوچی، آسمان سرپناه را بر اساس رمان اتوبيوگرافيکال پل بولز ساخته است. بدون شک اين موفقيت و فروش فوق العاده فيلم آخرين امپراتور بود که به برتولوچی اين امکان را داد که از رمان غير متعارف و چالش برانگيز پل بولز برای فيلم اقتباس کند. يک تجربه کاملا شخصی که بر اساس خاطرات بولز در صحرا و شمال آفريقا نگاشته شده است.

داستان زوج جوان آمريکايی به نام کيت و پورت مورس بای که بعد از جنگ جهانی دوم به شمال آفريقا می‌روند تا زندگی تازه‌ای را تجربه کنند. آنها خود را جهانگرد و سياح می‌دانند نه توريست اما در پايان فيلم می‌فهميم که آنها همان توريست‌اند نه جهانگرد.

کيت و پورت بعد از ۱۰ سال زندگی زناشويی، شکاف عميقی را در رابطه زناشويی‌شان احساس می‌کنند. آنها دست به اين سفر خطرناک و پرماجرا می‌زنند تا نه تنها خود را بشناسند بلکه رابطه متزلزل بين خود را ترميم کنند. آنها خود را در فرهنگ، آداب و زندگی بوميان شمال آفريقا غرق می‌کنند، از آب آلوده صحرا می‌نوشند، غذاهای دستفروشان محلی را می‌خورند و با مردم بومی رابطه جنسی پيدا می‌کنند.

آسمان سرپناه درباره روشنفکران دلزده و خسته از زندگی و فرهنگ غربی است که به جستجوی جهان‌های ناشناخته و اگزوتيک می‌روند اما ذهنيت ساده‌لوحانه و خوش‌باورانه آنها در مواجهه با واقعيت هولناک صحرا و فرهنگ بومی ترک برمی‌دارد و رويای آنها به کابوس سهمگينی بدل می‌شود. صحرا مثل يک سراب می‌ماند و زيبايی، خلوص و خشونت آن آنها را فريب می‌دهد. پورت بر اثر ابتلا به بيماری تيفوس می‌ميرد و کيت سعی می‌کند هويت بومی پيدا کند.

برتولوچی همان تيم فيلم آخرين امپراتور را در اين فيلم به کار می‌گيرد يعنی ويتوريو استورارو به عنوان فيلمبردار و ريوچی ساکاموتو به عنوان آهنگساز.
ساکوموتو موسيقی اين فيلم را با همکاری ريچارد هروويتز ساخته است. آنها با درک صحيح فضای فيلم و تم اصلی آن که هويت باختگی و از خود بيگانگی انسان مدرن غربی در مواجهه با فرهنگ بومی و ديگری شدن (otherness) است، از سبک سنتی موسيقی غربی فاصله گرفته و سعی کرده‌اند با استفاده از ملودی‌های شرقی و موسيقی بومی شمال آفريقا، لحن تازه‌ای به موسيقی خود بدهند.

از ميان ۲۱ ساوند ترک اين فيلم، ۱۲ ساوند ترک را ساکاموتو خود ساخته و بقيه يا موسيقی‌های اريژينال بومی‌اند و يا به وسيله ريچارد هروويتز ساخته شده‌اند. با اينکه فضای فيلم عاشقانه است و رمانس ملايمی در آن جريان دارد اما ساکاموتو مطلقا گرفتار رمانتیسيسم افراطی و سانتی مانتاليسم رايج در فيلم‌های هاليوودی نمی‌شود و از کليشه‌های متداول اين نوع فيلم‌ها فاصله می‌گيرد. به جای آن موسيقی او جهان اسرارآميز و اغواگر صحرا و اروتيسمی را که در فضای فيلم جاری است، انتقال می دهد.

يکی از ويژگی‌های فيلم برتولوچی، حرکت‌های دوربين پيچيده، سيال و طولانی استرارو است. موسيقی ساکاموتو نيز سعی می‌کند خود را با اين حرکت هماهنگ کند. موسيقی با حرکت دوربين آغاز شده و با توقف آن پايان می‌گيرد. به علاوه فيلمبرداری استرارو و قاب بندی‌های درخشان او تمام زيبايی‌ها، رمز و رازها و سحر و افسون‌های صحرای سوزان، سراب، هرم داغ آفتاب و نور کورکننده خورشيد را حفظ می‌کند. موسيقی ساکاموتو نيز در انطباق دقيق و استادانه با اين جنبه‌های بصری فيلم برتولوچی دارد و آنها را تقويت می‌کند.

تمام قطعات حتی ترانه‌های بومی توسط ساکاموتو تنظيم شده و به وسيله ارکستر رويال فيلارمونيک به رهبری ديويد آرچ و جان آلتمن اجرا شده‌اند. عنوان ترک‌های مختلف فيلم نيز از اين قرار است:

----------------------------------
سایر گزارش های موسیقی فیلم را اینجا بخوانید و گوش کنید.