عذر بدتر از گناه

مریم اقدمی

دفاع کردن از کارها، رفتارها و حرف‌های روزمره، کاری طبیعی است که هرکسی آن را انجام می‌دهد. در‌واقع واضح است که هر آدمی سخنان و کارهای خود را درست می‌داند.

وقتی هم که رفتار یا سخنان‌اش زیر سوال رود با استفاده از دلایلی که به نظر خودش درست هستند، از خودش دفاع می‌کند.

در ضمن طبیعی است که هر کسی امکان اشتباه دارد و برای دفاع از کار اشتباهی که کرده است از استدلال نادرستی هم استفاده کند. این دفاع می‌تواند در‌مورد کارها و ادعاهای دیگران هم اتفاق بیفتد.

مثال کلی این اشتباه را می‌توان این‌طور بیان کرد که وقتی از دوست‌تان بپرسید چرا چند روز پیش، فلان کار را انجام داده است، جواب‌اش این باشد که یکی دیگر از دوستان مشترک‌تان هم آن کار را انجام داده است.

مشکل چنین توجیهی آن است که تصور می‌شود یک اشتباه با یک اشتباه دیگر قابل جبران یا قابل توجیه است. در‌واقع این فرض وجود دارد که نتیجه دو عمل غلط پشت هم یک عمل درست است.

چنین اشتباهی مغالطه «عذر بدتر از گناه» است که نام دیگر آن «جبران اشتباه با اشتباه» است.

فرض کنید با کسی بحث می‌کنید و به او می‌گویید، «علی کردان دروغ گفته و مدرک‌اش جعلی است، خودش هم به این موضوع اعتراف کرده است». طرف مقابل ممکن است پاسخ دهد که «بیل کلینتون هم دروغ گفت، این‌که اهمیتی ندارد».

در‌واقع چنین استدلالی علاوه بر منحرف کردن مسیر بحث، یک استدلال نامربوط است. نمی‌توان برای توجیه دروغ‌گویی یک نفر، به دروغ‌گویی شخص دیگری استناد کرد و مدعی بود چون او دروغ گفته است، پس موضوع مورد بحث هم ایرادی ندارد و قابل قبول است.

مورد خاصی از این نوع استدلال، مغالطه «خودت هم همین‌طور» است. در این مورد خاص کسی که می‌خواهد از خودش و کاری که کرده دفاع کند، به عمل یا رفتار و اعتقاد طرف مقابل استناد می‌کند.

یعنی برای توجیه کار خودش می‌گوید خودت هم قبلاً این کار را انجام دادی، پس من کار اشتباهی نکرده‌ام.

اما نکته این است که اشتباه بودن یک عمل، یک ادعا یا یک عقیده، هیچ ربطی به این ندارد که قبلاً هم مشابه یا عین آن عمل را شخص دیگری انجام داده باشد.

چنین استدلالی فقط یک توجیه نامربوط به شمار می‌رود که برای فرار از انتقاد‌ها از آن استفاده می‌شود. در جواب کسی که به این صورت از خودش یا دیگران دفاع می‌کند و مرتکب مغالطه «عذر بدتر از گناه» می شود، باید گفت همان کاری هم که به آن استناد می‌کند اشتباه است.

در مورد مثال دروغ‌گویی باید گفت، دروغ گفتن کلینتون هم کار اشتباهی بوده است. پس از آن هم دوباره باید همان سوال اول را به شکل دیگری از او پرسید که چگونه می‌خواهد هر دوی این کارهای اشتباه را توجیه کند.

حتی در مواردی که اشتباه با اشتباه طرف مقابل توجیه می‌شود، آن شخص باید اشتباه خود را قبول کند و اعتراف کند بله، من زمانی این کار اشتباه را انجام داده‌ام یا ادعای اشتباهی کرده‌ام.

اما بحث اصلی بر سر نادرست بودن آن کار یا عقیده است، نه بر سر این‌که چه کسی آن را انجام داده است.

به‌طور کلی می توان گفت، ایده اصلی که در این اشتباه استدلالی وجود دارد آن است که چون یک نفر قبلاً یک کاری را انجام داده است، پس آن عمل درست است. این طرز تفکر از نظر منطقی اصلاً درست نیست.