«کاملاً طبیعی؛ کاملاً خوب»

مریم اقدمی

یکی از روش‌های رایج استدلال برای ارزیابی و نقد مسائل، استدلال بر اساس طبیعی یا غیرطبیعی بودن موضوع مورد نظر است. نگاهی کوتاه به نظرها یا حتی مقاله‌های سایت زمانه در ارتباط با موضوع همجنس‌گرایی، برای یافتن مثال‌های این نوع استدلال کافی است. بعضی به دلیل غیرطبیعی بودن آن را مذموم می‌دانند و برخی دیگر با ارائه شواهدی مبتنی بر طبیعی بودن این پدیده آن را تایید می‌کنند.

اما نکته این است که استدلال بر اساس طبیعی بودن چیزی در تایید یا عدم تایید آن، در واقع نوعی دور شدن از موضوع و خطای استدلالی است. این اشتباه استدلالی «توسل به طبیعت»، (Appeal to Nature) یا «مغالطه طبیعت‌گرایی» نام دارد و ساختار آن به این شکل است: «هر چیزی که طبیعی باشد درست و خوب است». همین ساختار استدلالی می‌تواند در موارد غیر طبیعی نیز به این صورت صدق کند که: «هر چیز غیر طبیعی، نادرست و بد است».

این مغالطه که معمولاً در مباحث و موضوعات اخلاقی پیش می‌آید اولین بار توسط فیلسوف انگلیسی جی.ئی. مور در کتاب اصول اخلاق توصیف و نام‌گذاری شد. از نظر جی.ئی.مور معیار طبیعی بودن برای اخلاقی شمردن عملی نزد فلاسفه‌ی اخلاق معیاری غیرمنطقی و مغلطه آمیز به شمار می‌رود. به این ترتیب در ساختار گفته شده می‌توان علاوه بر معیار درستی یا خوبی برای چیزهای طبیعی، معیار اخلاقی را هم اضافه کرد.

به دلایل زیادی می‌توان این نوع استدلال را مغلطه آمیز دانست. مهم‌ترین اشکال چنین استدلالی آن است که «طبیعی بودن» در آن ارزش‌گذاری شده است.

بر طبق مغالطه «بار ارزشی کلمات» پیش‌فرض استدلال‌کننده آن است که «طبیعی» بار ارزشی مثبت دارد و در مقابل آن «غیرطبیعی» دارای بار ارزشی منفی است. بنابراین نوعی یک‌جانبه‌نگری در این نوع استدلال‌ها وجود دارد.

مشکل دیگر مغالطه توسل به طبیعت آن است که «طبیعی بودن» تعریفی مبهم دارد و نمی‌توان مشخص کرد دقیقاً چه چیزی طبیعی و چه چیزی غیرطبیعی است. برای مثال چگونه و براساس چه معیاری می‌توان تعیین کرد آتش طبیعی است یا غیرطبیعی؟

استدلال بر اساس طبیعت علاوه بر موضوعات و بحث‌های اخلاقی در زمینه‌های مربوط به سلامت و پزشکی نیز رایج است.

نمونه بسیار معمول آن ادعای تبلیغات داروهای گیاهی است که تنها به دلیل طبیعی بودن این داروها آنها را بی‌زیان معرفی می‌کنند. طبیعی بودن داروهای گیاهی مورد استفاده در پزشکی‌های جایگزین مهمترین عامل محبوبیت این روش‌ها نزد دوستداران و طرفداران این داروهاست.

اگر سری به فروشگاه‌های این محصولات زده باشید حتماً با قفسه‌هایی پر از جعبه‌های قرص و پودر و شیشه‌های شربت و قطره مواجه شده‌اید. با این شرایط شاید نتوان دقیقاً فرق چنین جایی را با یک داروخانه پر از داروهای شیمیایی تشخیص داد و شاید یک سبزی‌فروشی محصولات طبیعی‌تری را در اختیار مشتریان‌اش قرار دهد. بنابراین در پاسخ به این نوع ادعاها می‌توان نمونه‌هایی مانند کوکائین را مثال زد که کاملاً طبیعی هستند اما در ضمن اعتیاد آور و زیان آور نیز هستند.

از دیگر زمینه‌های ظهور مغالطه طبیعت‌گرایی، منطقی است که در پشت انتقادهایی در رد تکامل و به خصوص اخلاق تکاملی وجود دارد. آن‌هایی که با چنین منطقی اخلاق تکاملی را نقد می‌کنند، فرض‌شان بر این است که اگر بر اساس مطالعات زیستی نشان داده شود رفتارهایی مانند چندهمسری یا کشتن نوزادان و خشونت پدیده‌هایی طبیعی هستند؛ در این صورت چنین رفتارهایی قابل‌قبول خواهند بود.

چنین سوء‌تفاهمی زمینه‌ی اصلی مخالفت با زیست‌شناسی تکاملی و علوم مرتبط با آن از جمله اخلاق و جامعه‌شناسی تکاملی بوده است.

با وجود همه‌ی این مشکلات استدلالی اگر این تردید و بدگمانی را نسبت به واژه‌ی «طبیعی» کنار بگذاریم و حتی قبول کنیم می‌توان دقیقاً گفت بعضی چیزها طبیعی و برخی دیگر غیرطبیعی هستند.

سوال این است که از چنین طبقه‌بندی‌ای چه نتیجه‌ای می‌توان گرفت؟ پاسخ این است که هیچ. هیچ شاهدی وجود ندارد که نشان دهد هر چیز طبیعی است خوب و هرچیز غیرطبیعی بد است.