ادعای پوشالی

مریم اقدمی

خیلی از اشتباه‌های استدلالی موقع نقد حرف‌ها و اظهار نظرهای دیگران به وجود می‌آیند. مثل این مورد: «خدمت سربازی باید اجباری باشد. جوانان نمی‌خواهند به سربازی بروند؛ زیرا معتقدند که آن‌جا راحتی و آسایش وجود ندارد. اما باید بدانند که چیزهایی مهم‌تر از آسایش هم وجود دارد.»

در این مثال و موارد شبیه آن، منتقد با تفسیر حرف طرف مقابل به شکلی که خودش می‌پسندد، در واقع تفسیر خود را از آن سخنان نقد کرده است. در این موارد دو طرف در بحث حاضر هستند. یعنی یک نفر در حال نقد و رد ادعای طرف مقابل یا شخص سوم است. معمولاً هم منتقد تصور می‌کند در بحث برنده شده است. اما این طور نیست و او فقط مخاطب و طرف بحثش را فریب داده است.

ساختار این فریب‌کاری چیست و منتقد چگونه این کار را انجام می‌دهد؟ با ساختن یک پهلوان پنبه‌ای و به زمین زدن آن به جای پهلوان واقعی. در این موارد منتقد که توان مقابله و رد ادعای طرف مقابل خود را ندارد، آسان‌ترین روش برایش این است که از ادعای طرف مقابل یک ادعای ضعیف و پوشالی بسازد و آن را رد کند. با این کار این طور وانمود می‌کند که ادعای اصلی را رد کرده و در بحث برنده شده است.

با این اوصاف معلوم است که این روش اشتباه منطقی دارد و مغالطه «آدم پوشالی» (Straw Man) یا پهلوان‌پنبه نامیده می‌شود. این مغالطه هم از انواع ادعاهای نامربوط است.

آدم پوشالی در اصل همان مترسکی است که کشاورزها در مزرعه‌ها می‌سازند تا پرنده‌ها را بترسانند. نام‌گذاری این مغالطه هم از همین جهت است که مغالطه‌کننده از ادعای مخالفش یک آدم پوشالی یا مترسک می‌سازد و آن را شکست می‌دهد.

این مغالطه روش‌های مختلفی برای ساختن یک ادعای سست و پوشالی از یک ادعای محکم و استوار دارد. مثلاًً اگر ادعایی مدافعان متنوع و زیادی داشته باشد، ضعیف‌ترین نظرات آن مدافعان را زیر سؤال می‌برد. بعد ادعا می‌کند که کل آن ادعا یا عقیده را شکست داده است.

یکی از مثال‌های رایج این روش نقد داروینیسم و نظریه تکامل است. از آن‌جا که این نظریه تفسیرها و خوانش‌های متنوعی دارد، ضعیف‌ترین و ابتدایی‌ترین آن‌ها برای نقد استفاده می‌شوند.

نقل قول ناقص، سوء تعبیر، کوچک‌نمایی و تغییر برای مسخره به نظر رسیدن، از روش‌های دیگر این مغالطه برای تغییر ادعای اصلی و زیر سؤال بردن آن است. نقل قول ناقص برای رد سخنان تاریخی خیلی رایج است.

تغییر برای مسخره به نظر رسیدن هم روشی است که برای رد عقاید دیگران و آیین‌ها و مراسم‌شان زیاد استفاده می‌شود. منتقد در این روش از حرف‌های طرف مقابلش طوری استفاده می‌کند که مسخره و مضحک جلوه کند؛ به طوری که مخاطب بدون هیچ گونه استدلالی و تنها با خندیدن تایید کند آن ادعا اشتباه و حتی مزخرف است.

یکی از کلیدواژه‌های مغالطه «آدم پوشالی» که برای تشخیص آن مناسب است این عبارت است : «فکر می‌کنم منظور شما این است که ...» به این ترتیب مغلطه‌کننده آن چیزی را که خودش می‌خواهد و برداشت کرده است، به طرف مقابل نسبت می‌دهد و بعد شدیداً به آن ادعای خودساخته حمله می‌کند.

گاهی این تغییر ادعا، از روی فریب‌کاری و به قصد مغالطه نیست. یعنی در بعضی از موارد پیش می‌آید که افراد ناخواسته در دام چنین مغالطه‌ای می‌افتند و نمی‌دانند استدلالی که ارائه کرده‌اند، اشتباه است. راه حل مناسب این است که مواظب این آدمک‌های پوشالی در نقدهای خود و دیگران باشیم و توجه کنیم آیا بر پهلوان واقعی پیروز شده‌ایم یا یک پهلوان پنبه‌ای.

پی‌نوشت: ترجمه نام مغالطه Straw Man به «پهلوان‌پنبه» از علی‌اصغر خندان در کتاب «منطق کاربردی» است.