مسيحيان به نظريه داروين به ديده شک می نگرند

۷ آوريل ۲۰۰۷، شروزبری
اکونوميست

ميان مسيحيان بر سر تکامل و آفرينش اختلاف نظر هست

عکس از AFP

روز يکشنبه‌ی عيد پاک در تقويم کليسای سنت چاد لحظه‌ای پر برکت است. اين‌جا، کليسايی بود که پزشکی به نام رابرت داروين که در دين فردی شکاک بود ولی از آداب و رسوم آگاه، پسرش چارلز را در سال ۱۸۰۹ غسل تعميد داد. امسال، طبق معمول همه ساله، از زمان ساخت اين بنای استوانه‌ای شکل در سال ۱۷۹۰، مؤمنان در کليسای اصلی انگليسی اين شهر قديمی بريتانيا روايتی قوی از برخی از مناجات‌های آشنای عيد پاک خواهند داشت؛ و عده‌ی زيادی هم به قدم زدن در ساحل رودخانه‌ای خواهند پرداخت که زمانی چارلز داروين جوان در آن «به صيد سوسمار آبی می‌پرداخت».

کشيش مارک تامس به آسانی ايمان‌اش را با افتخار محلی‌اش با مردی آشتی می‌دهد که عده‌ی زيادی را متقاعد کرد که انجيل نمی‌تواند به صورت ظاهری و تحت اللفظی درست باشد. او به عنوان يکی از سازمان‌دهندگان جشنواره‌ی ساليانه‌ی داروين، که در خلالِ آن سخنرانی‌هايی درباره‌ی دين و علم انجام می‌شود، يکی از حِکَم سنت پل را به منزله‌ی هشداری در برابر لفظ‌گرايی نقل می‌کند که: «الفاظ می‌کشند، اما معانی هستند که جان می‌بخشند».

و در ساير مکان‌های انگليسی مربوط به داروين هم اغلب بر شخصيت ملايم و نرم اين دانشمند تأکيد می‌رود تا بر استدلال‌هايی مربوط به کارش. در کيمبريج، که زمانی داروين در آن‌جا علم کلام می‌خواند، اخيراً نمايشنامه‌ای روی صحنه رفته است که نامه‌نگاری‌های صميمی ميان داروين و اِيسا گری، يک گياه‌شناس آمريکايی، را روايت می‌کند که علايق علمی مشترکی با دوست‌اش داشت اما باورهايی سنتی و متعارف درباره‌ی دين داشت. اين نمايشنامه بازآفرينی پروژه‌ای است که قرار است ۱۴۰۰۰ نامه‌ی فرستاده شده يا دريافت شده توسط داروين را منتشر کند و بعضی از آن‌ها را نيز در اينترنت انتشار دهد. چنان‌که اين نمايشنامه نشان می‌دهد، شکاکيت داروين در مسايل دينی به تدريج عمق يافت اما احساسات و عواطف‌اش نسبت به دوست‌اش تغيير نکرد.

در ميان ۲ ميليارد مسيحی که اين هفته رستاخيز مسيح را جشن می‌گيرند (امسال تقويم‌های گردشی مسيحيان غربی و ارتدکس تلاقی کرده‌اند)، چنين مذاکره‌ی سرخوشانه‌ای ميان تفاوت‌ها اغلب ناممکن است. بحث بر سر چگونه خواندن انجيل – و چگونه خواندن داستان آفرينش در فصل‌های نخستين سِفرِ پيدايش – هنوز باعث بروز جنجال‌هايی بين جامعه‌های مختلف مسيحی و در ميان خودشان می‌شود.

رييس آقای تامس – روآن ويليامز، اسقف اعظم کنتربری و رهبر ۸۰ ميليون مسيحی پيرو کليسای انگليس – قرائت‌های تحت‌اللفظی از سِفرِ پيدايش را به عنوان «اشتباه مقوله‌ای» رد کرده است. مسيحيان انديشمندی مانند اسقف اعظم کنتربری اين ديدگاه را تأييد می‌کنند که به جای اين‌که روايت سفرِ پيدايش را از آفرينشِ جهان در شش روز به صورت متنی تاريخی ببينيم، بايد آن را به همان شيوه‌ی سنجيده و پيچيده‌ای بخوانيم که مفسران يهودی ۲۰۰۰ سال پيش می‌خواندند. به عبارت ديگر، «روزهای» آفرينش، دوره‌های زمانی نيستند بلکه عناصری هستند در يک بينش که رابطه‌ی خدا، بشر و جهان فيزيکی را تبيين می‌کنند: اين بينش چنان‌که مارگارت بارکر، يک استاد يهودی متديست نيز استدلال کرده است، در معماری معبد باستانی يهود نيز تلويحاً آمده است.

اما با رشد سريع روايت‌های مختلف از مسيحيت – در جهان‌های همپوشانِ انجيل‌باوری، بنيادگرايی و پنته‌کوستاليسم – خيلی‌ها دين‌شان را ساده می‌خواهند نه پيچيده. چنان‌‌که ساموئل رودو-والهو، يکی از فعالان جنبش پنته‌کوستاليسم، می‌گويد: «ما مطمئن هستيم که داستان سِفرِ آفرينش درست است و علاقه‌ای هم به نظريه‌های علمی که خلافِ آن را می‌گويند، نداريم».

جايی ميان اين اعتقادات متعصبانه و ظرافت‌های عقلی ديدگاه کليسای انگليسی آقای تامس، بحث‌هايی شديد درباره‌ی آفرينش و تکامل در سطوح بالای کليسای کاتوليک رم در جريان است که بيش از يک ميليارد پيرو (با درجات اعتقاد مختلف) دارد. در عين اين‌که تعاليم کاتوليک ايمان ساده به حقيقت پيدايش را روا می‌داند، بيشتر دانشمندان کاتوليک با پاپ ژان پل فقيد هم‌عقيده هستند که گفته بود شواهد تازه تکامل را تبديل به چيزی «بيش از يک فرضيه» کرده است. اما پاپ بنديکت شانزدهم اشاره‌هايی کرده است که می‌خواهد بر برخی از عناصر ديگر در تعاليم سلفِ خود تأکيد کند – از جمله اين باور که نشانه‌های معبود در طبيعت قابل تميز هستند.

بنديکت شانزدهم بر اين ديدگاه کاتوليک تأکيد کرده است که خردِ انسانی می‌تواند «خرد الهی» که جهان را شکل داده است، تشخيص دهد. در نهايت اين ادعا می‌تواند اميدهای او را برای آشتی با جمعيت ۱۴۰ ميليونی مسيحيان ارتدکس پيچيده‌تر کند – پيشينيان قرون وسطايی مسيحيان ارتدکس با اصرار بر اين‌که هم‌نفسی با خدا با سير در جهان مادی فرق دارد، با رم اختلاف شديد داشتند. اما در کوتاه مدت، ناظران واتيکان مشتاقانه منتظر انتشار صورت‌جلسه‌ی يک سمينار غیر رسمی اما مهم درباره‌ی آفرينش و تکامل هستند که پاپ در ماه آگست گذشته بر پا کرده بود.

در عين حال، هيچ کدام از اين بحث‌ها باعث نمی‌شود خيل مسيحيان در شهر زادگاه داروين مراسم عيد پاک را با شور و هيجان جشن نگيرند. پدر استيفن مکسفيلد، در يک ميدان سبز در برابر مشهورترين مرکز بوستانی انگليس، يک کليسای قرون وسطا را تبديل به يک ناحيه‌ی کليسايی پاريش ارتدکس کرده است. او در پيامی خطاب به پاريشی‌ها درباره‌ی دستور العمل‌هايی تأمل می‌کند که روی يک بسته‌ی هسته‌ی نخود شيرين ديده است و می‌گويد: «هدف تمام گياهان توليد مثل است». پدر استفن با مسرت می‌گويد: «اين به يک معنا بايد درست باشد، اما عجايب و شگفتی‌های گياهان، زيبايی گل‌ها و شاخ و برگ‌شان، خصوصيات دانه‌های آن‌ها را توضيح نمی‌دهد . . . مطمئناً اين‌ها اسرار ديگری هم دارند». هر چه که در ۲۰۰ سال گذشته در شروزبری تغيير کرده باشد، مردم شهر هنوز کنجکاوی‌شان را درباره‌ی مسايل مادی و ما بعد الطبيعی حفظ کرده‌اند.

-------------------------
اصل مقاله: Questions of faith