بزرگداشتی سیاسی برای ژاك دریدا

سامان ایرانی

ژاك دریدا كه دو سال پیش درگذشت، سال ۱۹۳۰ در البیار (E1 Biar) در نزدیكی الجزیره به دنیا آمده بود. این فیلسوف در تمامی عمر خود مهر و علاقه خود را به سرزمینی كه در نوزده سالگی تركش كرده بود، ابراز می‌كرد.

«عشق به الجزایر برای من مثل عشق یك شهروند به میهنش نیست، یا عشق یك وطن‌پرست كه از حس ملی‌گرایی‌اش ناشی می‌شود، حداقل چیزی كه در مورد الجزایر برای من مسلم است این است كه درباره این كشور قلب و عقل من یكی است.»

ژاك دریدا در حالی در سال ۱۹۹۴ در جمع كمیته بین‌المللی حمایت از روشنفكران الجزایر این سخن را گفته بود؛ كه از «لائیسیته رادیكال» در الجزایر جانبداری می‌كرد. این جانبداری به قول خود دریدا «به دور از هیچ واهمه و نگرانی درباره استقرار یافتن یا نیافتنش» بود. جالب است كه دوازده سال بعد، عبدالعزیز بالخادم، كه ملقب به «اسلام‌گرایی میانه‌رو» است، بزرگداشتی را با عنوان «ریشه‌های ژاك دریدا» برای این فیلسوف تدارك می‌بیند. این بزرگداشت به صورت كنفرانسی دو روزه در روزهای ۲۵ و ۲۶ نوامبر در كتابخانه ملی الجزیره برگزار شد.

هیأتی كه به عنوان هیأت بین‌المللی بزگداشت دریدا انتخاب شده بود این‌چنین بود:
از فرانسه: ژان-لوك نانسی، هلن سیكسوس، مارك گلداشمیت، رنه ماژور، ماری-لویی ماله، دنیس كامبوشنر، شانتال تالاگران و ژروم لبر

از مصر: انور مغیث و مونا تولبا

از انگلیس، جئوفری بنینگتن و

از آمریكای لاتین: سیلویانو سانتیلاگو.

در ابتدای مراسم بزرگداشت، عبدالعزیر بالخادم نخست وزیر الجزایر در حالی كه زیر عكسی از عبدالعزیر بوتفلیقه، رییس جمهور الجزایر نشسته بود، خطاب به اعضای هیات بین‌المللی این كنفرانس گفت: دوست داریم كه شما كشور ژاك دریدا را بهتر بشناسید. الجزایر، سرزمینی بسیار حاصلخیز و پربار است... آنهایی كه در اینجا به دنیا می‌آیند، عیب‌جو هستند و این كشور برای جهان فلسفه، یك فیلسوف عیب‌جو را تقدیم كرده است!»

طی این دو روز، مقامات عالی‌رتبه كشوری و دانشگاهیان الجزایر مثل امین زاوی، محمد مولفی و عمر بوساها، در ستایش ژاك دریدا به سخنرانی پرداختند و دریدا را دارای روحی سركش و پیامبری برای ستمدیدگان خواندند. آنها از دریدا چونان یك فیلسوف مخالف استعمار یاد كردند و به كرات جنایات استعمار در كشورشان را بیان داشتند.

همچنین رئیس شورای برگزاری این بزرگداشت «بوعالم بسعیه» به سمت «مارگریت دریدا» همسر ژاك دریدا آمد و در حالیكه دست او را با شور و حرارت می‌فشرد، گفت: «همسر شما شخصیت بزرگی بود كه اثارش برای ما بسیار ارزشمند است. به ویژه آثاری كه او در باب بخشش و توبه نوشته است.»

در میان حضاری كه در كنفرانس دو روزه «ریشه‌های ژاك دریدا» حضور داشتند علاوه بر دانشگاهیان، می‌توان به بیوه یكی از سیاستمدار الجزایر اشاره كرد كه در گذشته به دست ارتش فرانسه شكنجه شده بود.

در این مراسم همچنین مشاور فرهنگی رئیس جمهور الجزایر، عبدالغادر جقلول، با بیان اینكه امیدوار است حاضران به «ساخت‌‌شكنی معرفتی» غرب در آثار دریدا توجه كنند، گفت: «این موضوع نیاز ضروری و فوری ما است.» جقلول جامعه شناسی است كه به دلیل طرفداری‌اش از روژه گارودی در سال ۱۹۹۶ در مطبوعات الجزایر، معروف شد. پس از وی مصطفی شریف، یكی دیگر از اعضای شورای برگزاری اظهار داشت: «الجزایر افتخار دارد كه یكی از فرزندانش، بزرگترین فیلسوف عصر حاضر است.»
به نظر می‌رسید سخنرانان بزرگداشت ژاك دریدا با تأكید به آموزه‌های این فیلسوف مبنی بر «حق تفاوت» و «احترام به دیگری» در پی مبارزه رسانه‌ای-فرهنگی با استعمار بودند.

پس از مراسم بزرگداشت ژاك دریدا، شركت‌كنندگان به بازدید از «البیار» رفتند؛ جایی كه دریدا در آن‌جا بزرگ شده بود. و وقتی به خانه‌ای كودكی دریدا رسیدند، با گل و شیرینی پذیرایی شدند. اما هیچ‌كس آن خانه را نمی‌شناخت، حتا همسر و دوستان نزدیك دریدا. انگار دریدا اصلا پای خود را در این خانه نگذاشته بود. پس از دیدار از این خانه، از آپارتمان كوچكی در خیابان اورل-دو-پالادین بازدید شد؛ جایی كه دریدا در آن‌ جوانی‌اش را آغاز كرده بود. در این آپارتمان اتاقی وجود داشت كه به «اتاق ژاك» معروف بود و پیانویی خاك‌خورده و قدیمی در گوشه‌ی آن قرار داشت. این پیانو تنها چیزی بود كه از دوران «ژاكی» به جا مانده بود و صاحبان جدید همه چیز را تغییر داده بودند.

در پایان بزرگداشت دوروزه ژاك دریدا، جئوفری بنینگتن، استاد دانشگاه آتلانتا و دوست نزدیك دریدا، با تأكید بر سیاسی بودن این بزرگداشت، گفت: «مسلما ژاك از این بزرگداشت راضی نیست.»