او «طفل» بود!

مریم محمدی

مدتی پیش در خبرها آمده بود که محمدرضا ترک ۱۸ ساله در زندان مرکزی همدان اعدام خواهد شد. محمدرضا به دلیل قتلی که در سن ۱۶ سالگی در جریان یک نزاع خانگی در یکی از روستاهای شهرستان ملایر مرتکب شده بود به اعدام محکوم شد. گروه‌های حقوق بشری و مخالف اعدام تلاش‌های گسترده‌ای را برای متوقف‌کردن این حکم آغاز کردند، ولی به نتیجه نرسید و محمدرضا ترک اعدام شد.

شنیدن گزارش

چهارشنبه شب حوالی ساعت ۷ شب به وقت اروپای مرکزی در سایت‌های «ایران امروز» و «وارش» متعلق به خانم آسیه امینی این خبر را دیدم که قرار است صبح پنجشنبه، 24 آبان، ساعت ۶ صبح به وقت ایران سه نفر در زندان همدان اعدام بشوند. یکی از این سه نفر محمدرضا ترک، ۱۸ ساله است. ۴ماه از ۱۸ سالگی او می‌گذرد و در زمان وقوع قتل ۱۶ سال داشته است. در پیگیری این خبر تا بتوانم از طریق سهیلا وحدتی فعال امور زنان و حقوق بشر به شماره‌ی دادستان همدان دسترسی پیدا کنم، چندساعتی گذشت. در ایران شب از نیمه گذشته بود و در واقع بامداد صبح پنجشنبه، روزی که که قرار بود در ساعت ۶ آن سه نفر از جمله محمدرضا ترک اعدام بشوند آغاز شده بود. چاره‌ای نبود. با تلفن دادستان استان همدان تماس گرفتم. بیدار می‌شود یا بیدار است، به‌هرحال بدخلقی نمی‌کند. صحبت‌ام را با عذرخواهی از تماس در این ساعت نامناسب آغاز می‌کنم و چندین‌بار طی صحبت‌ها اشاره می‌کنم به مصاحبه‌ای که با آقای جمشیدی سخنگوی قوه قضاییه در همین رادیو پخش شد:

آقای بیگلری، ماه گذشته رادیو زمانه مصاحبه‌ای داشت با آقای جمشیدی سخنگوی قوه قضاییه. ایشان در این مصاحبه تاکید کردند که در قانون مجازات اسلامی که به مجلس ارائه خواهد شد، حکم اعدام کلا برای افرادی که زیر ۱۸ سال مرتکب قتل شده باشند و اطفال نامیده می‌شوند برداشته می‌شود. من می‌خواستم سوال کنم این آقای محمدرضا ترک که فردا قرار است اعدام بشود، مگر قتل را در ۱۶سالگی مرتکب نشده؟

عرض کنم ما طفلی را اعدام نمی‌کنیم. کسی که کوچکترین این افراد است که اعدام می‌شود و بین ، ایشان دیگر نزدیک به ۲۰ سالش است و دو نفر را هم سربریده است.

ولی این قانون مربوط به کسانی نیست که الان کودک هستند، مربوط به کسانی‌ست که در سن زیر ۱۸ سال آن زمان که کودک بودند مرتکب این قتل شدند!

پس اطفال نیستند که...

امروز چهارماه از ۱۸ سالگی‌اش گذشته. ولی آن‌زمان ۱۶ساله بوده!

نه! آن‌موقع ۱۷سالش بوده و الان ۱۹ سالش هست.

۱۸ سال و ۴ماهش است. ولی اگر ۱۹ ساله هم امروز محسوب بشود، آن‌موقع موقع قتل کمتر از ۱۸ سال داشته. مسئله این است.

می‌توانید حضوراً تشریف بی‌آورید. تشریف بی‌آورید این را حضورا خدمت‌تان عرض می‌کنم.

من خدمت‌تان حضورا نمی‌توانم برسم. مصاحبه با آقای جمشیدی هم در همین شرایط انجام شده. ایشان بر همین نکته تاکید کردند. این قتل در زیر ۱۸ سالگی اتفاق افتاده و در قوانین بین‌المللی و قانونی که اخیرا از طرف دولت به مجلس خواهد رفت، مجازات اعدام برای چنین افرادی لغو شده است.

طفل اعدام نمی‌شود خانم! فردکبیر است. هم قاتل است، هم کبیر است. طفل اعدام نمی‌شود.

اما این فرد زمانی که مرتکب قتل شده طفل بوده.

پس چرا آنور قضیه را، طفل ۵ساله و ۶ساله که سرش بریده شده، چرا این مورد را به حساب نمی‌آورید.

آن‌زمان طفل بوده آقای بیگلری...

طفل قصاص نمی‌شود اینجا. انسان کبیر دارد قصاص می‌شود. خب شما بالاخره توی پرونده که نیستی. کسی که قصاص می‌شود کبیر است خانم، کبیر است. آنزمان هم بالاخره ایشان عاقل و بالغ بوده. سن بلوغ در پسر ۱۵سال قمری است. توی قانون مدنی هم هست. آنزمان هم ایشان ۱۷سال داشته و الان هم بالاخره ۱۹ سالش است، ۱۹ سالش هم بیشتر.

هیچ راهی برای نجات جان این جوان نیست؟

اولیای دم رضایت بدهند، حرفی نیست. اولیای دم رضایت بدهند می‌شود بالاخره کاری کرد. حکم را اجرا نکرد!، بالاخره این حکم تنفیذ شده است.

این حکم را فقط اولیای دم می‌توانند نقض کنند، یا آقای شاهرودی هم می‌توانند؟

آقای شاهرودی هم می‌توانند، منتها اولیای دم هم می‌توانند. از نظر مبارک ایشان هم گذشته. این حکم تنفیذ شده. گذشته است دیگر.

اساسا با اولیای دم تماس گرفته شده است برای جلب رضایت؟

آن کسانی که پیگیر هستند؛ به آنها گفتیم که بروید رضایت بگیرید. حرفی نیست. به ما مراجعه کردند. گفتم می‌توانید رضایت بگیرید از اولیای دم. این حق شخصی‌ شماست. این حکم دیگر قطعی شده و تنفیذ هم شده. آن مراحل گذشته است خانم، مراحل قانونی‌اش طی شده است.

تلاش من برای تماس با وکیل مدافع محمدرضا ترک بی‌نتیجه بود. ایشان بیدار نشدند. تماس با دفتر قوه قضاییه،‌ یا آقای جمشیدی ممکن نشد و تا حوالی صبح، تا زمان اجرای حکم، تلفن زندان هم به هیچ وجه جواب نمی‌داد. ساعت ۱۰ صبح به وقت ایران، یعنی زمانی که دیگر ۴ساعت از اجرای حکم گذشته بود، با آقای افتخاری وکیل محمدرضا ترک توانستم تماس کوتاهی بگیرم:

آقای افتخاری ما مطلع شدیم که موکل شما آقای محمدرضا ترک قرار بوده است امروز ساعت ۶ صبح اعدام بشود. با آقای دادستان همدان هم که صحبت کردیم، همین را تایید کردند. می‌خواستم بدانم شما اطلاع از وضعیت موکل خودتان دارید؟

والا من اطلاعی ندارم خانم. شما از زندان بپرسید. اطلاعی ندارم. من مریض‌ام. نبودم، نرفتم. توجه فرمودید!

یعنی پیگیری نکردید که موکلتان اعدام شده یا خیر؟

والا اطلاع اصلا ندارم، نمی‌دانم. من که نرفتم. توجه فرمودید. این ساعت ۶ صبح بوده و من هم مریض‌ام نمی‌توانم بروم. دفتر هم حتا نمی روم. شما زنگ بزنید از زندان بپرسید دیگر خانم، اینکه کاری ندارد!

توانستم با خبرنگاری که شاهد اجرای مراسم اعدام بوده، آقای حمزه، صحبت بکنم. می‌گفت که خانواده‌ی مقتولین، مسئولین زندان و خبرنگاران حاضر بودند و تلاش جدیدی برای گرفتن رضایت خانواده انجام نشد. خانواده‌ی متهمین نبودند. اول محمدرضای ۱۸ ساله و سپس دو متهم دیگر پای چوبه‌های دار رفتند. او در مورد وضعیت روحی متهمین گفت:

«آنها آرام بودند و تلاشی برای گرفتن رضایت نکردند و به راحتی رفتند پای چوبه دار!»