«ایران بدون اعدام» ممکن است

منیره برادران

«بنگرید؛ تأمل کنید و بیندیشید! آیا گمان دارید درس عبرت است اعدام؟ چرا؟ به خاطر آن چه می‌آموزد؟ مگر چه می‌آموزید با این درس عبرت؟ این را که نباید کشت؟ نباید کشت را چگونه می‌آموزید؟ با کشتن؟

قانون‌گذار یا قاضی و یا هر کسی که هستید، بدانید این را که در درگاه خداوند و در پیشگاه وجدان، آن چه برای فرد جنایت است، برای جامعه نیز جنایت خواهد بود.»
ویکتور هوگو، نطق ۱۵ سپتامبر ۱۸۴۸ در مجلس مؤسسان فرانسه

۱۶۰ سال پیش، ویکتور هوگو با بیانات آتشین خود علیه مجازات اعدام افکار عمومی اروپا را متوجه بیهوده بودن آن کرد. البته تلاش برای نفی اعدام، سابقه‌ای دیرینه‌تر دارد. مثلاً در اواخر قرن ۱۸ در ایتالیا حکم مرگ لغو شد. چنین تلاش‌هایی، گر چه در دو جنگ خانمان‌سوز جهانی گوش شنوایی نیافت، اما همچنان ادامه یافته و دستاوردهای مهمی داشته است:

در سال ۱۹۷۷ تنها ۱۶ کشور مجازات اعدام را لغو کرده بودند. امروز تعداد کشورهایی که مجازات اعدام را لغو کرده و یا به مورد اجرا نمی‌گذارند، به ۱۳۰ رسیده است. مکزیک، لیبریا، فیلیپین و رواندا از جمله کشورهایی بودند که در دو سال گذشته به لیست کشورهای بدون قانون اعدام پیوستند. در عهدنامه اروپایی حقوق بشر، لغو مجازات اعدام پیش‌شرط عضویت در اتحادیه اروپا شناخته می‌شود.

«ائتلاف جهانی بر ضد مجازات اعدام»
از دهه ۹۰، مبارزه برای لغو حکم اعدام ابعاد فراتری یافت. سازمان عفو بین‌الملل، فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر، دیده‌بانان حقوق بشر و ده‌ها سازمان دیگر، سال ۲۰۰۱ یک کنگره جهانی بر ضد مجازات مرگ در استراسبورگ تشکیل دادند و خواستار لغو حکم اعدام در تمام کشورها گردیدند. خطاب بیانیه کنگره تنها به دولت‌ها نبود؛ بلکه تحقق این هدف را از همگان و شهروندان خواستار شد.

یک سال بعد و پس از چندین نشست دیگر، بنیان‌گذاران کنگره «ائتلاف جهانی بر ضد مجازات اعدام» را شکل دادند. در سال ۲۰۰۳ آن‌ها روز ۱۰ اکتبر (۱۸ مهرماه) را روز جهانی علیه مجازات اعدام اعلام کردند و از آن پس، هر سال در این روز بحث و کارزاری را در این زمینه به راه می‌اندازند.

امسال تلاش‌ این ائتلاف جهانی ‏برروی قطعنامه پیشنهادی به مجمع عمومی سازمان ملل متحد درباره توقف اجرای حکم اعدام در سراسر جهان ‏متمرکز شده است. این قطعنامه توسط «ائتلاف جهانی بر ضد مجازات اعدام» و پارلمان اروپا به دبیر کل سازمان ملل تسلیم شده و تصویب این قطعنامه در دستور کار اجلاس امسال مجمع عمومی سازمان ملل قرار خواهد گرفت.

اعدام؛ تجاوز به حق حیات
مجازات اعدام، اقدامی است وحشیانه، غیرانسانی و تجاوز به پایه‌ای‌ترین حق انسان، یعنی حق حیات، است. اعدام، آن طور که مدافعان آن می‌پندارند، مجازات قاتلین یا پیش‌گیری از قتل نیست. اعدام خود، قتل است. قتلی آگاهانه، برنامه‌ریزی شده و به نام جامعه.

تجربه و آمار نشان می‌دهد که مجازات اعدام، نه تنها از میزان جرم و جنایت در جامعه نمی‌کاهد، بلکه بر عکس به گسترش خشونت و جنایت در جامعه دامن می‌زند. حکومتی که خود دست به قتل می‌زند، به واقع کشتن انسان‌ها را تأیید و تشویق می‌کند. تجربه تلخ ایران گواه روشن این ادعا است.

ایران در صدر آمار
آمار اعدام در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که ایران جزو کشورهایی بوده که مجازات اعدام در آن افزایش چشم‌گیری داشته است. تنها در ۹ ماه گذشته، ۲۱۰ نفر به جرایم مختلف و در محاکمات «ناعادلانه بدون رعایت موازین حقوقی بین‌المللی» اعدام شده‌اند.

سازمان عفو بین‌الملل در گزارش خود در شهریور امسال ده‌ها مورد دادرسی ناعادلانه را ثبت کرده و نوشت: «حوزه جرم‌هایی که مجازات اعدام در پی دارد، در ایران به طرز غیرعادی گسترده است که با واژه‌های گنگی همچون «محارب با خدا» و «مفسد فی‌الارض» بیان می‌گردد.»

در حال حاضر بیش از ۴۰ زندانی سیاسی محکوم به اعدام در زندان به سر می‌برند. گرایشات جنسی انسان‌ها و نیز رابطه جنسی خارج از حوزه قوانین دینی، در ایران جرم محسوب می‌شوند و مجازاتشان اعدام و سنگسار است.

ایران همچنین تنها کشوری است که مجازات اعدام به شیوه سنگسار را اجرا می‌کند. هم اکنون هشت زن محکوم به سنگسار در انتظار اجرای حکم هستند.

چیزی که ابعاد خشونت‌بار این نوع مجازات‌ها را فاجعه‌بارتر می‌سازد، اجرای آن‌ها در ملاء عام است. ارعاب جامعه با ایجاد دهشت، که هدف این کار است، پویایی جامعه را گرفته و بی‌تفاوتی را جایگزین آن می‌سازد.

با اعدام در ملأ عام، همچنین قتل قبح خود را از دست می‌دهد و امری عادی تلقی می‌شود. اعدام در ملأ عام مدت‌هاست که در دنیا منسوخ شده است. امروز تنها در ایران و عربستان اعدام در جلوی چشمان مردم صورت می‌گیرد.

اعدام کودکان و نوجوانان
اما شرم‌آورتر اعدام کودکان و نوجوانان است. اعدام کودکان بزهکار در سایر نقاط جهان تقریباً قطع شده است. همه کشور‌‌ها قراردادهای بین‌المللی در منع اعدام‌ کودکان را تصویب کرده‌اند و برای اعمال این ممنوعیت، قوانین داخلی خود را تغییر داده‌اند. (اخیراْ خواندم که در عربستان و یمن مجازات مرگ در مورد نوجوانان دوباره احیا شده است.)

اما در ایران کودکان هنوز اعدام می‌شوند. هم‌اکنون ۷۱ نوجوان که در زمان وقوع جرم، زیر ۱۸ سال ﺒﻮﺪه‌اﻧﺪ، در انتظار اجرای حکم اعدام هستند و طبق آمار دولتی ایران از سال ۲۰۰۴ تا ماه مه امسال ۱۶ کودک و نوجوان در ایران اعدام شده‌اند.

اعدام کودکان در مغایرت با قوانین بین‌المللی قرار دارد که کاربرد مجازات مرگ در مورد کودکان بزهکار را در همه شرایط منع کرده است. بر طبق میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی «حکم مرگ نباید برای جرایمی صادر شود که افراد زیر ۱۸ سال مرتکب شده‌اند»
میثاق حقوق کودک می‌گوید: «نه حکم اعدام و نه حبس ابد بدون امکان آزادی، نباید برای جرایمی صادر شود که افراد زیر ۱۸ سال مرتکب شده‌اند.»
و ایران هر دو معاهده را امضا کرده است.

تنها در سال جاری ۱۸۱ نفر محکوم به اعدام شده‌اند. این ۱۸۱ نفر به علاوه کسانی که از سال‌های قبل در انتظار اجرای حکم هستند، چشم به ما دوخته‌اند.